امام حسن عسکری(ع)

معرفی امام مهدی و آماده سازی جامعه شیعه برای غیبت امام دوازدهم از مهمترین تمهیدات امام حسن عسکری در دوران امامت خویش است. نوشتار پیش رو ضمن معرفی حضرت، به نقش امام یازدهم در عرصه مهدویت می پردازد.

زیست نامه امام عسکری(ع)

حسن بن علی بن محمد(ص) ، مشهور به «امام حسن عسکری» (۲۳۲-۲۶۰ق) یازدهمین امام شیعیان اثناعشری هستند که ۶ سال امامت شیعیان را بر عهده داشتند. ایشان فرزند امام هادی(ع) و پدر امام زمان(عج) هستند. بیش‌تر منابع، تولد ایشان را در مدینه دانسته‌اند؛[1] ولی از تولد او در سامرا نیز سخن رفته است.[2] منابع متقدم امامیه، ولادت حضرت را در ربیع الثانی سال ۲۳۲ق عنوان کرده اند.[3] امام عسکری(ع) ، ۸ ربیع‌الاول سال ۲۶۰ق[3] در دوره حکومت معتمد عباسی در ۲۸ سالگی به شهادت رسیدند.[4]طبق نقل مشهور، امام عسکری(ع) همسری اختیار نکردند و نسل او تنها از طریق کنیزی ادامه یافت که مادر حضرت مهدی(عج) است.[5] بر اساس بیش‌تر منابع شیعه، تنها فرزند آن حضرت، امام زمان(عج) مسمّا به «م‌ح‌م‌د» است.[6] امام عسکری(ع) ، به عنوان حلقۀ وصل دوران حضور و عصر غیبت، بیش ترین خدمت را به جامعۀ مهدی باوران ارائه کردند؛ چراکه دوران بهره مندی انسان‌ها از امام ظاهر رو به پایان بود و در پی آن، دوران بسیار مهمی در زندگی پیروان اهلبیت(علیهم السلام) پیش آمد. این دوران هم زمان با دو رخداد مهم آغاز شد: نخست، رسیدن آخرین حجت الاهی به مقام امامت بود و دوم، قرار گرفتن آن حضرت در پس پردۀ غیبت. بنابراین، حضرت باید ضمن حفظ و معرفی امام بعد از خود به شیعیان، آن ها را با مشکلات دوران طولانی غیبت آشنا کنند و راه نجات از فتنه ها را به ایشان بیاموزند.

نقش امام عسکری(ع) در حفظ و معرفی امام زمان(عج)

یکی از بزرگترین مسئولیت های امام عسکری(ع) ، معرفی فرزند خویش به عنوان امام و مقتدای مردم و زمینه سازی برای غیبت ایشان بود.آن حضرت برای ایفای این نقش خطیر به شیوه های گوناگون توسل جسته و امامت و غیبت حضرت ولی عصر(عج) را برای مشتاقان ولایت اهل بیت (علیهم السلام) تبیین و تشریح کردند.

در کمال الدین شیخ صدوق(ره) آمده است که: احمد بن اسحاق قمی(ره) می گوید: وقتی حضرت حجت(عج) متولد شدند، از ناحیه امام یازدهم(ع) نامه ای به دست خط آن حضرت به ولادت فرزندشان و غیبت او چنین اشاره کرده بودند: «بدان که برای ما فرزندی متولد شده است و این امر نزد شما مخفی و از همه مردم مکتوم و پنهان است و ما این مطلب را جز برای نزدیکان و دوستداران ولایتش اظهار نمی کنیم. دوست می داریم که این مسئله را به شما ابلاغ کنیم تا خداوند به سبب آن شما را مسرور گرداند؛ همان طور که خداوند ما را با آن مسرور و شاد گردانده است».[7]

شیخ طوسی(ره) در کتاب الغیبه، روایتی را نقل می‌کند مبنی بر این که چهل نفر از شیعیان به همراه عثمان بن سعید عمری، نایب امام حسن عسکری در مجلسی به خدمت آن حضرت رسیدند و حضرت، امام مهدی(عج) را که کودک بودند، به آن ها نشان دادند و فرمودند: پس از من اين پسر امام شما و جانشين من بر شما است. او را اطاعت كنيد، و بعد از من متفرق و پراكنده نشويد كه در مورد دين خود به هلاكت مى‌رسيد. بدانيد كه او را بعد از اين نخواهيد ديد تا آن زمان كه عمر [غيبت‌] برايش به اتمام برسد.[8]

نقش امام عسکری(ع) در آماده سازی شیعیان برای دوران غیبت

امام حسن عسکری(ع) باید این مطلب را بین مردم جا می انداختند که در عصر غیبت نیز امام وجود دارد، اگرچه به صورت پنهانی، و مردم را برای ادارۀ جامعۀ شیعی، در وضعیتی که به راحتی به امام معصوم دسترسی وجود ندارند، آماده کنند. ایشان مردم را به این نکته آگاه کردند که شما امام دارید و او زنده و موجود و حامی و هادی شما است؛ اما وی به آسانی قابل دسترس نیست و از این رهگذرسعی کردند تا ایمان مردم به غیبت را افزایش دهند.

موسى بغدادى می‌گويد: از امام عسكرىّ(ع) چنین شنيدم: گويا شما را مى‌بينم كه پس از من درباره جانشين من اختلاف مى‌كنيد؛ آگاه باشيد كه هر كس به ائمّه بعد از رسول خدا(ص) باشد اقرار کند؛ اما فرزندم را منكر شود ؛ مانند كسى است كه به همه انبيای الاهى و رسولانش اقرار داشته باشد؛ امّا نبوّت رسول اكرم(ص) را انكار می‌كند و منكر رسول خدا(ص) مانند كسى است كه جميع انبيای الهى را انكار می‌كند؛ زيرا اطاعت از آخر ما، مانند اطاعت از اوّل ماست و منكر آخر ما مانند منكر اوّل ماست. آگاه باشيد كه براى فرزندم غيبتى است، به طوری كه مردم در آن [= وجود فرزندم] شك كنند، مگر كسى كه خداى تعالى او را حفظ فرمايد». [9]

ابو علىّ بن همّام می‌گويد: از محمّد بن عثمان عمرىّ چنین شنيدم: از پدرم شنيدم كه مى‌گفت: من نزد امام عسكرىّ(ع) بودم؛ كه از آن حضرت از خبرى كه از پدران بزرگوارش روايت شده است؛ پرسش كردند مبنی بر این كه زمين از حجّت الاهى بر خلايق تا روز قيامت خالى نمى‌ماند و كسى كه بميرد و امام‌ زمانش را نشناخته باشد به مرگ‌ جاهليّت‌ درگذشته است.حضرت در مورد خبر مذکور فرموند: اين حق است؛ همچنان كه روز روشن حق است.از آن حضرت پرسیدند: اى فرزند رسول خدا! حجّت و امام پس از شما كيست؟حضرت فرموند: فرزندم، محمّد(ص) . او امام و حجّت پس از من است. كسى كه بميرد و او را نشناخته باشد، به مرگ‌ جاهليّت‌ درگذشته است. آگاه باشيد كه براى او غيبتى است كه نادانان در آن سرگردان شوند و مبطلان در آن هلاك گردند و كسانى كه براى پایان آن وقت معيّن كنند، دروغ می‌گويند. سپس خروج مى‌كند و گويا به پرچم‌هاى سپيدى مى‌نگرم كه بر بالاى سر او در نجف كوفه در اهتزاز است».[9]

ارجاع شیعیان به وکلا

یکی از راهبردهای حضرت عسکری(ع) برای زمینه سازی غیبت فرزندشان؛ ارجاع آن‌ها به وکلای ویژه و موثقی بود که از ناحیه او به مردم معرفی می شدند. امام بدین طریق به شیعیان فهماندند که در آینده ای نزدیک، امام معصوم(ع) در میان آن‌ها نخواهد بود و لذا باید آموزه های دینی خویش را از کسانی دریافت کنند که به طریقی با امام زمان(عج) ارتباط دارند.

احمد بن اسحاق می گوید: روزی بر امام علی بن محمد(ص) وارد شدم و از ایشان سؤال کردم: ای سرور من! بعضی از اوقات برایم مقدور نیست که به خدمت شما برسم؛ در آن وقت به چه شخصی روی آورم و از چه کسی امتثال امر کنم؟حضرت(عج) در جوابم فرموند: «عمری[عثمان بن سعید] ثقه و امین ماست. آنچه او به شما می گوید و ادا می کند، از ناحیه من گفته و ادا کرده است».احمد می گوید: وقتی امام علی بن محمد(ص) از دنیا رفتند؛ روزی به محضر فرزندش، امام عسکری(ع) رسیدم و همان سؤال را تکرار کردم. حضرت(عج) در جوابم فرموند: «عثمان بن سعید ثقه و مورد اعتماد ماست، در زمان حیات و پس از مرگمان؛ و او مورد اعتماد امام قبلی نیز بوده است. پس هرچه را او بگوید و به شما ادا کند، از طرف من گفته و ادا کرده است».[10]

راه نجات از فتنه های عصر غیبت

امام حسن عسکری(ع) در تبیین باور و آموزه مهدویت و ورود جامعه به عصر غیبت، تلاش های درخوری انجام داده اند که بخشی از آن به روایات روشنگرانه ایشان مربوط است.

ایشان می فرمایند: «سوگند به خدا حضرت مهدی(عج) آن قدر غایب می شود که در زمان غیبت[طولانی اش] ، از هلاکت نجات نمی یابد، مگر کسی که خدای بزرگ او را بر عقیده به امامت مهدی(عج) ثابت گرداند و به او توفیق دهد که برای تعجیل فرجش دعا کند».[11]

همچنین از ایشان چنین نقل شده است: «مَثَل او [= امام زمان(عج) ] در این امت، مثل خضر و ذوالقرنین(ع) است. او غیبتی خواهد داشت که هیچ کس در آن نجات نمی یابد، مگر کسی که خدای تعالی او را در اعتقاد به امامت ثابت بدارد و در دعا به تعجیل فرج موفق کند».[12]

پانویس

1. ↑محمد بن محمد مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۱۳؛ محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۹۲.
2. ↑یوسف ابن حاتم عاملی، الدر النظیم، مؤسسه، ص۷۳۷.
3. الفبمحمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۰۳؛ محمد بن محمد مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۱۳
4. ↑احمد بن علی طبرسی، اعلام الوری، ج۲، ص۱۳۱.
5. ↑احمد پاکتچی، « مدخل امام حسن عسکری»، ص۶۱۸
6. ↑محمد ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۵۲۳.
7. ↑محمد بن علی ابن بابویه، کمال الدین، ج2، ص 408.
8. ↑محمد بن الحسن الطوسی، کتاب الغیبه، ص357.
9. الفبمحمد بن علی ابن بابویه، کمال الدین، ج2 ص119.
10. ↑محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 1،ص 329 و محمد بن الحسن الطوسی، الغیبه، ص 360.
11. ↑محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین ،ج 2، ص 384.
12. ↑همان، ج 2، باب 38، ص 81.

منابع

1. ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه(ترجمه پهلوان)، مترجم: منصور پهلوان، دار الحدیث، قم، 1380ش.
2. ابن حاتم عاملی، یوسف، الدر النظیم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، بی تا.
3. ابن شهرآشوب، محمد، مناقب آل ابی‌طالب، نجف، بی نا، ۱۳۷۶ق.
4. پاکتچی، احمد، «حسن عسکری(ع) ، امام»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۱ش.
5. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، قم، آل البيت‌، ۱۴۱۷ق.
6. طوسی، محمد بن الحسن، الغیبه، مصحح: عباد الله طهرانی و علی احمد ناصح، موسسة المعارف الاسلامیه، قم، بی تا.
7. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۴۰۷ق.
8. طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام،‌ دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ق.
9. مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة‌ حجج الله علی العباد، قم، مؤسسة‌ اهل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.