قضاوت مهدوی در عصر ظهور

یکی از آرزوها ی دیرینه بشر، عدالت و امنیت است که همیشه به دنبال آن بوده و تاکنون موفق به اجرای آن به طور کامل نشده است. این آرزو با توجه به آموزه های دینی در پرتو دولت مهدوی برآورده می شود. یکی از ویژگی های دولت مهدوی ایجاد سیستم قضایی شایسته و عدالت محور است. در قضاوت های معمول، برای اثبات جرم یا حق، احتیاج به بینه و شاهد است که امکان فرار از مجازات وجود دارد؛ اما در سیستم قضایی مهدوی بر اساس علم امام و دلائل یقینی حکم می شود و کسی نمی تواند قانون را دور بزند. در این نوشتار با استفاده از روایات، به روش و ویژگی های قضاوت مهدوی در عصر ظهور اشاره می شود.

قضا در لغت

قضا در لغت به معنای فصل امر آمده است یکی از لغت شناسان می نویسد:« قضاء به معنای فیصله نمودن کاری است واین فصل گاهی قولی است وگاهی فعلی وگاهی بشری است وگاهی الاهی». [1]

قضات در حکومت مهدوی

در دولت حضرت مهدى(عج) قضاوت ودادگرى جایگاه ویژه ى خواهد داشت ومردم با قضاوت وحکمى بى نظیر وآرمانى رو به رو خواهند شد. از روایات به دست مى آید که به ترتیب خود حضرت مهدى(عج)، سپس حضرت عیسى(ع) وپس از او، قاضیان وعالمان، امر قضاوت وداورى را در دست خواهند گرفت.

حضرت مهدی(عج)

در عصر عدل وفضیلت ها، خود حضرت مهدى(عج) امر قضاوت را برعهده خواهد گرفت وقضاوتى بى نظیر، عادلانه وعالمانه از خود نشان خواهد داد. ابان‌ مي‌گويد: از امام‌ صادق(ع) شنيدم‌ كه‌ مي‌فرمود: دنيا به‌ پايان‌ نمي‌رسد تا اين‌ كه‌ مردي‌ از تبار من‌ قيام‌ كند و در حكومت‌ خود به‌ حكم‌ آل‌ داوود حكم‌ نمايد. از كسي‌ مطالبهِ‌ بيّنه‌ و شاهد نكند و هر كسي‌ را به‌ حكم‌ واقعي‌ او محكوم‌ نمايد. [2]ونیز می فرماید: وقتی که قائم قیام کند، داوری را براساس عدالت قرار می دهد و ظلم و جور در زمان او برچیده می شود و جاده ها در پرتو وجودش امن و امان می گردد و زمین برکاتش را خارج می سازد و حق هر کس را به او برمی گرداند و در بین مردم همانند داوود و محمد(ص) داوری می کند... .[3]

حضرت عیسى(ع)

از جمله افرادی که در عصر ظهور و در حکومت امام زمان(عج) به داوری بین مردم می پردازد حضرت عیسی(ع) است. مسیحیان معتقدند حضرت عیسى(ع) پس از بازگشت، به داورى بین شریران ونیکان خواهد پرداخت. این مسأله در روایات ما نیز به نوعى بیان شده است: (عیسى بن مریم در میان امّت من، داور (قاضى) دادگرى خواهد بود، کینه وعداوت را از میان مردم بردارد..).[4] ونیز: (...در میان شما عیسى بن مریم به عنوان داورى عادل، نزول مى کند).[5]

صالحان وعالمان

در حکومت جهانى حضرت مهدى(عج)، عده ى از زبدگان ودانشمندان فاضل، امر قضا وداورى را در دست خواهند گرفت ودر این راه از عنایات و امدادهاى غیبى خداوند نیز بهره خواهند برد. امام صادق(ع)مى فرماید: «...(عده اى) که به همراه قائم(عج) بیرون مى آیند، فرماندهان، قاضیان، حاکمان شرع وفقیهان دین هستند که خداوند با دست قدرت خود به شکم وپشت آنان مى کشد؛ دیگر هیچ حکمى بر آنها دشوار نمى نماید».[6]

آن حضرت در حدیث دیگری می فرماید: «... بعد از آن به کوفه بر مى گردد و313 مرد را به اطراف واکناف عالم مى فرستد ودست (مبارکش) را در میان شانه ها وبر سینه هى ایشان مى کشد. پس آنان از برکت آن، هرگز در مقام حکم کردن وقضاوت در میان مردم عاجز وخسته نمى شوند وهیچ سرزمینى نمى ماند، مگر اینکه کلمه طیبه (لا اله إلّا اللَّه) در آنجا به آواز بلند گفته مى شود».[7]

امام على(ع)درباره یاران خاص حضرت مهدى(عج)مى فرماید: «...آنان (یاران خاص امام) از بسترها وقبایل خود ناپدید ودر شب وروز به سوى مکه برده مى شوند. این هنگام شنیدن صداى (صیحه آسمانى) است. آنان، نجبا، قاضیان وحاکمان بر مردم اند».[8]

امام صادق(ع)مى فرماید: (چون قام آل محمّد(ص)قیام کند؛ از پشت کعبه، 27 مرد و امیر مى آورد که 25 تن از قوم موسى(ع)باشند که حکم به حقّ کنند وبه حقّ متمایل اند وهفت تن از اصحاب کهف..).ودر روایتى از امام صادق(ع)از (قضات) به عنوان یاران خاص حضرت نام برده شده است.[9]

ویژگی های دادرسی و قضاوت در عصر ظهور

نظام قضایی شایسته سالار

در حکومت امام مهدی(عج) با قضات فاسد و جور پیشه به شدت برخورد می شود و از سمت خویش برکنار شده و به جای آن ها افراد لایق و شایسته گمارده می شوند. امام علی(ع) می فرماید:« وقتی دولت مهدوی شکل گرفت قضات سوء ونا شایسته را بر کنار می کند وافراد فرصت طلب ومنفعت طلب را جلو گیری می کند وفرماندهان ظالم وستم پیشه را بر کنار می کند وزمین از وجود افراد خیانت کار تطهیر می کند.»[10]

امام صادق(ع) می فرماید: هنگامی که قائم آل محمد(ص) قیام کند، از پشت کعبه هفده نفر را بیرون می آورد پنج نفر از قوم موسی هستند که به حق قضاوت می کنند... وهفت نفر از اصحاب کهف، یوشع وصی موسی، مومن آل فرعون، سلمان فارسی، ابودجانه ومالک اشتر[11]در حدیثی دیگری ابو بصیر از امام صادق(ع) می پرسد:آیا جز این گروه(سه صدو سیزده نفر) افراددیگری در پشت کعبه نیستند؟ حضرت فرمود: آری مومنان دیگری نیز هستند؛ ولی این گروه فقهاء نخبگان، حاکمان وقاضیانی خواهند بود که پیش رو(سینه) وپشت سرشان را حضرت دست می گذارد ومسح می کند ودر پیان هیچ قضاوتی برآنان دشوار نخواهد بود.»[12]

قضاوت بدون شاهد

بر اساس برخی از روایات حضرت مهدی(عج) در قضاوت خود از کسی بینه و شاهد نمی خواهد بلکه مثل حضرت داوود(ع) بدون بینه و شهود، قضاوت خواهد کرد در این رابطه حضرت امام صادق(ع) می فرماید: هنگامی که قائم آل محمد(ص) قیام کند در میان مردم مانند حضرت داود(ع)داوری خواهد نمود احتیاج به شاهد ندارد خداوند به او الهام می کند وبر اساس علم خود قضاوت می کند.[13] ابان می گوید: می گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که می فرمود: دنیا به پایان نمی رسد تا این که مردی از ما اهل بیت خروج کند که حکم می کند به حکم داوود و آل داوود(ع) و از مردم بینه و شاهد مطالبه نمی کند.[14]

البته «امام(عج) مى تواند به علم خود حكم كند همان طورى كه به ظاهر شهادت ها نيز مى تواند چنين كند و هر گاه شهادت را باطل ببيند بر علم خود حكم خواهد كرد ...».[15]

توسعه اطلاعات دردولت مهدوی

براساس روایات، در عصر ظهور، علم ودانش توسعه می یابد بنابراین قضات می توانند بر اساس علم خود حق وباطل را تشخیص دهند وبا ابزار وامکاناتی که در احتیار دارند جرم ومجرم را کشف شناسایی نموده مجازات کنند. در حدیثی امام باقر(ع)در باره اطلاعات درروز گار حضرت مهدی(عج) می فرماید:« آن حضرت بدین سبب مهدی نا میده شده است که به امور خفی هدایت می شود تا جایی که افراد را اعزام می دارد تا شخصی را که مردم او را مجرم ومنحرف بزهکار نمی دانند، به قتل برساند. میزان آگاهی حضرت از مردم به اندازه ای است که اگر کسی در خانه خودش سخنی بگوید: بیم آن دارد که مبادا دیوار های خانه اش گزارش دهند.»[16]این روایت به گسترش ابزار ا طلاعاتی در عصر ظهور اشاره دارد که بر اساس سیستم پیچیده وپیش رفته اطلاعاتی، هیچ جرم ومجرمی در امنیت نیست. سیستم کشف، تعقیب، کیفر و مجازات در حکومت مهدوی بر مبنای عدل استوار است. پس يكي از ابزار بر قراري امنيت عمومي گسترش علم وآگاهي است.[17]

نتیجه

دولت مهدوى آخرين دولت و نسخه تمام و كمال تربيت و فضيلت انسانى است و انسانيت در دولت مهدوى ظرفيت پذيرش، داورى بدون شهود و براساس علم امام را دارند و دنبال بهانه‌گيرى و مستندات پرونده نمى‌گردند. گرچه اين‌گونه افراد در صدر اسلام نيز حضور داشتند، ولى در اقليت بودند. در دولت مهدوى، اكثريت جامعه اين‌گونه هستند. بنابراين، حضرت براساس علم و آگاهى بدون احتياج به شهود و قسم به دادرسى مى‌پردازد و با نظام كثرت‌گراى قضايى، بين اهل هرمسلك و دين به كتاب خودشان قضاوت مى‌كند. ايشان بين اهل تورات به تورات و بين اهل انجيل به انجيل و بين اهل زبور به زبور و بين اهل قرآن به قرآن قضاوت مى‌كند. عدالت حضرت به گونه ای است که حتی اگر افرادی از دنیا رفته اند اما حدی از حدود الهی بر گردنشان بوده و اجرا نشده است آن ها را زنده کرده و بر آنان حد را جاری می سازد.

پانویس

1. ↑ . راغب اصفهانی، مفردات، ص421. القضاء فصل الامر قولا کان ذلک او فعلا وکل واحد منها علی وجهین الهی وبشری.
2. ↑ . محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص259.
3. ↑ . محمد بن محمد مفید، الارشاد، ج2،ص384.
4. ↑ . سليمان قندوزى حنفى، ينابيع المودّة، ج 2، ص 523. « و يكون عيسى بن مريم في امّتى حكما مقسطا .... ترفع الاشجان و التباغض»
5. ↑ . محمّد باقر مجلسى، بحار الأنوار، ج 52، ص 382. « ينزل فيكم ابن مريم حكما عدلا ...»
6. ↑ . محمّد بن جرير طبرى، دلائل الامامة، ص 562؛ «...لكن هذه الّتى يخرج اللّه فيها القائم و هم النجباء و القضاة و الحكّام و الفقهاء في الدين، يمسح اللّه بطونهم و ظهورهم فلا تشتبه عليهم حكم ...»
7. ↑ .محمد بن مسعود عیاشی، تفسیر عیاشی، ج2، ص59.
8. ↑ .محمّد بن جرير طبرى، دلائل الامامة، ص 555؛ « ... من المفقودين عن فرشهم و قبائلهم، السائرين في ليلهم و نهارهم إلى مكّه و ذلك عند استماع الصوت ... و هم النجباء و القضاة و الحكّام على الناس»
9. ↑ . محمّد بن جرير طبرى، دلائل الامامة، 555.
10. ↑ . محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج51، ص120.«... لینزعن عنکم قضاة السوء ولیقبضن عنکم المراضین ولیعزلن علیکم امرا الجور ولیطهرن الارض من کل غاش»
11. ↑ . فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص464.
12. ↑ . محمّد بن جرير طبرى، دلائل الامامة، ص562.
13. ↑ .علی بن عیسی اربلی، کشف الغمه، ج2، ص467.
14. ↑ . محمدبن یعقوب کلینی، کافی، ج1، ص397. لن تذهب الدنیا حتی یخرج رجل منا اهل البیت یحکم بحکم داود وآل داود لایسال الناس بینة... .
15. ↑ . محمد بن محمد مفيد، المسائل العكبرية، ص 59، (لما ذا فضل رسول الله(صلی الله علیه و آله) البعض مع عدم اتصافه بالشجاعة و الشرف و العشيرة).
16. ↑ . موسسه معارف اسلامی، معجم احادیث الامام المهدی(عج)، ج4، ص336.
17. ↑ . مجموعه آثار چهارمين همايش بين‌المللى دكترين مهدويت، ج‌4، ص: 220.

منابع

1. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة(علیهم السلام)، تعلیقه: هاشم رسولی محلاتی، نشر بنی هاشمی، تبریز، 1381ق.
2. اصفهانی، راغب، مفردات الفاظ قرآن کریم ، انتشارات دار الکاتب ،بی جا، بی تا.
3. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ص)، مصحح: محسن کوچه باغی، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی(ره)، قم،1404ق.
4. طاهری حبیب الله، سیره قضایی حضرت مهدی(عج) ،فصلنامه انتظار موعود، ش10، سال سوم، زمستان 1382ش.
5. طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الإمامة، بعثت، قم، چاپ اول، 1413ق.
6. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، المطبعة العلمیة، تهران، 1380ق.
7. فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1390ق.
8. قندوزى، سليمان بن ابراهيم، ينابيع المودّة لذوی القربی، 2 جلد، شريف رضى، قم، چاپ دوم، 1375.
9. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق و مصحح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1407ق.
10. محمد باقر مجلسى، بحار الانوار، انتشارات مؤسسة الوفاء، بيروت، چاپ دوم، [بى‌تا].
11. مفید، محمدبن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد،محقق: موسسه آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث، دارالمفید، قم، 1372ش.
12. _________، المسائل العكبرية، محقق / مصحح: كنگره شيخ مفيد، كنگره شيخ مفيد،قم‌، چاپ: اول‌،1413 قمری.
13. موسسه آینده روشن، مجموعه آثار چهارمين همايش بين‌المللى دكترين مهدويت، جامعة المصطفی العالمیة،قم، چاپ اول،1388ش.
14. موسسه معارف اسلامی، معجم احادیث الامام المهدی(عج)، مسجد مقدس جمکران، قم، چاپ2، 1428ق.