مدعیان دروغین

مدعیان دروغین، از دانشنامه جامع مجازی ویکی مهدویت

«ادعاهای دروغین در عرصه مهدویت»، با توجه به گونه‌ها و نیز امتداد تاریخی و پیامدهای منفی آن؛ نظیر فرقه‌گرایی، هدر دادن ظرفیت‌های جامعه شیعی و تخریب اندیشه نجات‌گرایانه مهدویت؛ از دیرزمان مورد اهتمام و دقت بوده‌اند. در این بین جامعه ایران از این مدعیان به دور نبوده است که در طول تاریخ گزارش داده می شود:

شناخت مدعیان دروغین مهدویت در طول تاریخ، گویای‌ سوءاستفاده از فرهنگ اصیل امامت و مهدویت است. برخی از این مدعیان با تشکیلات سازماندهی شده به تشکیل فرقه وحتی حکومت موفق گردیدند و ادعای برخی دیگر، راه به جایی نبرده و لذا آنان به طور محدود به فعالیت دروغین خود ادامه دادند. برخی دیگر نیز پس از مرگشان توسط هوادارانشان، به انگیزه‌های مختلف، ادعای مهدویت در مورد آنان مطرح شده است. نکته مهم آن است که محدوده تشکیل برخی از این جریان‌ها در ایران و برخی دیگر خارج از ایران و عمدتا در عراق بوده؛ اما تبلیغات و دامنه فعالیت آنان به ایران سرایت کرده است. به طور نمونه در دوران بنی امیه (۴۱ ـ ۱۳۲ق) سه جریان «کیسانیه»[۱] «هاشمیه»[۲] و «جناحیه»[۳] به صورت مقطعی در ایران فعال بوده‌اند.

در دوران بنی عباس (حک:۱۳۵ ـ ۶۵۶ق) دو جریان «اسماعیلیه»[۴] و «زیدیه جارودیه»[۵] فعالیت داشته‌اند. با از بین رفتن حکومت عباسیان و ایجاد حکومت‌های محلی در برخی از نقاط جهان اسلام، از جمله ایران؛ جنبش‌های انحرافی متعددی شکل گرفتند. از مهم‌ترین جریان‌های انحرافی که غالبا با افکار صوفیانه همراه بوده‌اند، می‌توان به «حروفیه»، [۶] «نقطویه»[۷] «مشعشعیان»[۸] و «نوربخشیه»[۹] اشاره کرد.

پس از مدت‌ها نزاع‌های داخلی در ایران، حکومت «صفویان» (حک: ۹۰۷ ـ ۱۱۳۵ق) شکل گرفت. شاهان صفوی با ابزارهای مختلف، از جمله ابزار نیابت از امام عصر(عج) توانستند در ایران وحدت سیاسی برقرار کنند. بحث نیابت از امام مهدی(عج)، چه از طریق خود پادشاهان و چه از طریق هواداران آن‌ها به طور جدی مطرح شده ‌است. [۱۰]

بعد از انقراض صفویه، عمدتا دو حکومت افشاریه و زندیه در ایران حکمرانی کردند که مدعیان فرقه‌ای مهدوی در آن به چشم نمی‌آید؛

با تشکیل حکومت قاجار، جریان‌های انحرافی مهدوی شکل گرفتند که تا امروز برخی از آنان وجود داشته و به طور جدی به فعالیت انحرافی خود ادامه می‌دهند. به صورت مشخص «شیخیه»[۱۱]، «بابیت»[۱۲] و «بهائیت»[۱۳] از مشهور‌ترین فرقه‌های انحرافی آن دوران به حساب می‌آیند. برخی از آنان، مانند جریان بابیه، حاکمان قاجار را با چالش‌هایی رو به رو کرد و برخی دیگر، مانند بهائیت در دوران پهلوی، در دستگاه اداری کشور دخالت و نفوذ فراوانی داشتند. پس از قاجار در دوران پهلوی همزمان با ملی شدن صنعت نفت در مناطق نفت‌خیز ایران، نهضت طلوعیان با شعار نزدیک بودن ظهور شکل گرفت وقریب دو سال بخشی از مناطق بختیاری ایران تحت تأثیر این جریان قرار گرفت. [۱۴]

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مسئله مهدویت در کانون توجهات قرار گرفت و فعالیت‌های فراونی را به منظور ترویح این اندیشه شاهد هستیم؛ اما سوگمندانه با توجه به عدم عرضه مباحث دقیق مهدوی و عدم نظارت از سوی متولیان فرهنگی و از طرفی دیگر، دلدادگی مردم به حضرت ولی عصر(عج)، فرصتی برای سوء استفاده مدعیان فراهم گردید که حجم فراوان پروندهای قضابی مرتبط با مهدویت، گواه این ادعا است. مولف کتاب «مهدیان دروغین» ادعا کرده است که بالغ بر سه هزار نفر مدعی مهدویت در زندان‌ها به سر می‌برند. [۱۵] آنچه این دوران را از دوران قبل متمایز می‌کند، تنوع ادعاها است. به عنوان نمونه، در این دوران می‌توان به مدعیان فرزندی حضرت، ملاقات و تشرفات پیاپی، یاری حضرت، انتفاع خاصه از امام زمان و تطبیق‌های فراوان نشانه‌ها بر افراد گوناگون اشاره کرد.

جالب توجه آن‌که برخی از این مدعیان، دارای چندین ادعا هستند. نمونه افراطی آن، احمد اسماعیل بصری است[۱۶] که دارای ادعاهای زیر است:

فرزندی امام مهدی، قانم در روایات[۱۷]، یمانی نشانه‌های ظهور[۱۸]، اولین مهدیین بعد از ظهور[۱۹]، عیسای مصلوب[۲۰]، یکی از ۳۱۳ نفر از یاران امام مهدی[۲۱]، کسی که در کوه طور با موسی سخن گفته است، [۲۲] دابۀ الارض در روایات، [۲۳] و همان شیری که با امیرالمومنین در جنگ بدر و احد به دشمنان حمله کرده است. [۲۴]

1. قاضی، وداد، الکیسانیه فی التاریخ و الادب‌، بیروت‌: بی نا، ۱۹۷۴م.

2. ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین، مقاتل الطالبین، شارح و محقق: سیداحمد صقر، چاپ دوم‌‌، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۹۸۷م.
3. حسن بن موسی‌، نوبختی، فرق الشیعه، ترجمه محمد جواد مشکور، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۳
4. ابن خلدون و عبد الرحمن، تاریخ ابن خلدون، محقق: خلیل شحاده، چاپ دوم، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۸ق.
5. اشعرى، سعدبن عبداللّه، المقالات والفرق، مصحح: محمدجواد مشكور، مترجم: یوسف فضایی، چاپ اول، تهران: آشیانه کتاب، ۱۳۸۲.
6. محمد اف، قدیر، مقایسه تطبیقی اندیشه مهدویت از دیدگاه اسماعیله و امامیه‌، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی‌، ۱۳۹۰.
7. ایزدی، حسین، «داعیان اسماعیلی در ایران»، کیهان اندیشه، قم: موسسه کیهان، شماره۶۱، ۱۳۷۴.
8. رحمتی، محمد کاظم، زیدیه در ایران، چاپ اول، ‌پژوهشکده تاریخ اسلام، تهران، ۱۳۹۲.
9. ذکاوتی، علیرضا، لاجوردی، فاطمه، «مداخل حروفیه»، دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۱.
10. ذکاوتی‌، علیرضا، جنبش نقطویه، چاپ چهارم، بی‌جا: انتشارات ادیان و مذاهب، ۱۳۹۹.
11. شوشتری، قاضی نور الله، مجالس المومنین، تصحیح ابراهیم عرب پور و همکاران، اول، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۹۲.
12. اسفندیاری، محمودرضا، «عرفان وسیاست در اندیشه سید محمد نوربخش»، نامه‌الهیات، ۱۳۸۹، شماره۱۰، ص۹.
13. صداقت، محمد جواد، پایان نامه: نگرش به مهدویت در عصر صفویان‌، قم‌: دانشگاه باقر العلوم، ۱۳۹۱.
14. میر احمدی، مریم، دین و مذهب در عصر صفوی، امیرکبیر، تهران‌، ۱۳۶۳.
15. سیوری‌، راجر، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی‌، نشر مرکز، تهران، ۱۳۷۲.
16. حسینی طباطبایی، مصطفی، «مدخل باب»، دانشنامه جهان اسلام، تهران: زیر نظر غلامعلی حداد عادل، ۱۳۷۵.
17. سجادی، صادق، «مدخل بابیه»، دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۱.
18. صدری، محمود، «مدخل بهائیت»، دانش نامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: مرکز دانش‌نامه جهان اسلام، ۱۳۷۷.
19. اعتضاد السلطنه، علیقلی فتحلی، فتنه باب، مصحح: عبدالحسین نوایی، تهران: نشر علم، ۱۳۷۷.
20. مراد خلج، محمد مهدی و روشنگر، محمد مهدی، «پدیده طلوعیان و نقش انگلیسیها در شکل‌گیری آن»، فصلنامه پژوهشنامه تاریخهای محلی ایران، شماره ۵، تهران: دانشگاه پیام نور، ۱۳۹۳.
21. جعفریان، رسول، مهدیان دروغین، تهران: نشر علم، ۱۳۹۳.
22. بصری، احمد بن اسماعیل، الجواب المنیر عبر الاثیر، انتشارات انصار الامام المهدی، چاپ دوم، بی‌جا ۱۴۳۱ق.
23. بصری، احمد بن اسماعیل، المتشابهات، چاپ دوم، بی جا، اصدارات انصار امام مهدی، ۱۴۳۱ق.
24. بصری، احمد بن اسماعیل، بیان حق و سداد از طریق علم اعداد، چاپ اول، بی‌جا، اصدارات انصار امام مهدی، ۱۴۳۱ق.