شعیب بن صالح

شعیب بن صالح، از دانشنامه جامع مجازی ویکی مهدویت

یکی از مباحث مربوط به مهدویت که در برخی از روایات به آن پرداخته شده و در طول تاریخ بازتابهای متفاوتی در سطح جامعه داشته است؛ قیام و ظهور فردی به نام «شعیب بن صالح» می باشد. در مورد شخصیت و محل و چگونگی قیام و نوع ارتباط با چهره های معروف قیام، از جمله خراسانی و نقش و جایگاه ایشان درهندسه ظهور، روایات متعددی از منابع اهل سنت به دست ما رسیده است؛ هر چند در مورد قیام ایشان درمنابع شیعه کمتر سخن به میان آمده است و روایات بسیار اندکی وجود دارند.

با توجه به روایاتی که به طور عمده در منابع اهل سنت در مورد شخصیت شعیب بن صالح ذکر شده؛ او یکی از شخصیت های موثر زمان ظهور است که پیش ازحضرت مهدی Q به همراه خراسانی قیام می کند و زمینه ساز ظهور حضرت خواهد بود. در این روایات اهل سنت (در مورد مشخصات ظاهری) او را مردی بدون ریش و چهار شانه با چهره ای گندم گون معرفی کرده اند . [۱]

روایات مربوط به خروج شعیب بن صالح در میان اهل سنت، فراوانی بیش تری دارند. اما در منابع شیعه، درباره ویژگی‌های شعیب بن صالح، تنها روایتی از امام رضاS صحیح دانسته شده است. [۲] روایت امام رضاS تنها به این امر دلالت دارد که خروج شعیب بن صالح، یکی از علائم غیرحتمی قبل از ظهور است . از عدم نقل روایات وی در منابع شیعی می تواند گفت این فرد جایگاهی در هندسه عصر ظهور از منظر شیعی ندارد و هر آنچه از محل خروج و رویارویی او سخن به میان می آید؛ بیش‌تر از منظر اهل سنت است.

روايات جاهای مختلفی را به عنوان محلّ خروج شعیب بیان کرده اند که به بعضى از آن ها اشاره مى‌كنيم:

• سمرقند؛ در بعضى از روايات كه درباره محلّ خروج او وارد شده، چنين آمده است:

«شعيب بن صالح از سمرقند خروج مى‌كند». [۳]

در روايت ديگرى كه درباره خروج او و سفيانى و برخى ديگر از شورشى‌ها و اصحاب فتنه‌ها وارد شده، چنين آمده است:

«در اين ميان كه آن ها درگير جنگ و نبرد هستند، به ناگاه سمرقندى با پرچم هاى سياه از خراسان عليه آن ها خروج مى‌كند». [۴]

• ری؛ و در يك روايت ديگر چنین آمده است:

«مردى گندمگون، چهارشانه، و كوسه كه از بنى تميم است و شعيب بن صالح‌ ناميده مى‌شود از شهر رى خروج مى‌كند». [۵]

• ختن؛ برخی روایات قیام جناب شعیب بن صالح را از شرق دور و منطقه «ختن» می دانند و برخی نیز قیام او را از سمرقند یاد کرده اند. [۶]

در روایتی چنین می خوانیم: «گروهی ازسوی منطقه «ختن» در غرب چین قیام می کنند و در آن منطقه جماعتی از سادات حسینی هستند. پیشاپیش این گروه مردی به نام شعیب بن صالح است که در طالقان به دنیا آمده است.

بر اساس روايات ياد شده محلّ خروج شعيب بن صالح مناطق مختلفى تعيين شده كه به طور دقيق معلوم نمى‌شود وی از كداميك از مناطق نامبرده خروج مى‌كند.

آنچه از مجموع روایاتی که درباره شعیب بن صالح رسیده است، استفاده می‌شود؛ این است که به حسب ظاهر، شعیب بن صالح، نام فرمانده سپاه و سردار لشکر، و پرچمدار سید حسنی، و یا سرکرده لشکریان توانمند " خراسانی" در جنگ و لشکرکشی به عراق، و عامل بسیار مؤثری بر شکست لشکریان سفیانی می باشد؛ چنان که در روایت جابر بن عبدالله به این نکته اشاره شده است. [۷]

امیرالمومنینS می‌فرمایند:«إِذَا هَزَمَتِ اَلرَّایَاتُ اَلسُّودُ خَیْلَ اَلسُّفْیَانِیِّ اَلَّتِی فِیهَا شُعَیْبُ بْنُ صَالِحٍ تَمَنَّى اَلنَّاسُ اَلْمَهْدِیَّ فَیَطْلُبُونَهُ، فَیَخْرُجُ مِنْ مَکَّةَ»[۸]؛ هرگاه پرچم‌های سیاهی که شعیب بن صالح فرماندهی آن را به عهده دارد؛ ظاهر شوند و لشکریان سفیانی را شکست دهند؛ مردم آرزوی مهدی کنند و جست و جوی او برآیند و او از مکه خروج کند».

این گونه روایات نشان می‌دهند که قیام شعیب بن صالح و نبرد و جهاد وی با جبهه سفیانیان؛ در تقویت جبهه حق نقش مهمی خواهد داشت. این سخن امام سجادS : «فَإِذَا ظَهَرَ السُّفْیَانِیُّ اخْتَفَى الْمَهْدِیُّ ثُمَّ یَخْرُجُ بَعْدَ ذَلِک»[۹] گویای نقش مؤثر قیام شعیب بن صالح بر حمایت از حضرت و شکست سفیانی است .

در روایتی از محمد بن حنفیه، در مورد شعیب بن صالح چنین آمده است:

«عن محمد بن حنفیه قال: تخرج رایة سوداء لبنی العباس، ثم تخرج من خراسان اخری سوداء، قلانسهم سود و ثیابهم بیض، علی مقدمتهم رجل یقال له شعیب بن صالح من تمیم یهزمون اصحاب السقیانی، حتی تنزل بیت المقدس، یوطّئ للمهدی سلطانه، یمدّ الیه ثلاثماة من الشام یکون بین خروجه و بین ان یسلّم الامر الی المهدیQ اثنان و سبعون شهرا». [۱۰] از محمد بن حنفیه روایت شده است که پرچم سیاهی از خراسان به سود بنی عباس خارج می شود. پس از آن، پرچم های سیاه دیگری از خراسان خروج می کنند، که کلاه آن ها سیاه و لباس هایشان سفید خواهد بود. سردار سپاه، و یا فرمانروای آن ها مردی است که به او شعیب بن صالح می گویند. او از طایفه بنی تمیم است، و لشکریان سفیانی را شکست می دهد تا این که وارد بیت المقدس می شود و سلطنت را برای مهدیQ آماده می کند. سیصد نفر از اهل شام به کمک او خواهند برخاست. بین خروج او و بین این که تسلیم حضرت مهدیQ می شود و زمام کار خود را به دست آن حضرت می سپارد؛ هفتاد و دو ماه (شش سال کامل) فاصله خواهد بود».

البته برخی از محققان این گونه روایات را ساخته و پرداخته عباسیان دانسته اند. تقارن زمانی قیام عباسیان و استقرار حکومت آنان با دوره تدوین روایات اهل‌سنت، موجب شد این روایات جعلی و محرّف به مصادر روایی عامه راه یابند و احادیث مهدویت تلقی شوند. از همین‌رو، در مصادر روایی اهل‌سنت، احادیث متعددی وجود دارند که با ارزیابی دلالی آن‌ها مشخص می‌شود بخش قابل توجهی از آن‌ها، به‌ویژه در بحث علامات ظهور، مقبول و معتبر نیستند[۱۱].

1. ابن منظور، محمد بن مكرم ‫، ( ۶۳۰ - ۷۱۱) ق، بيروت : دارصادر : داربيروت .
2. ابن حماد، نعیم، الفتن، چاپ دوم، بیروت، دارالکتب العلمیة ، ۱۴۲۳ق.
3. سیوطی، جلال الدین، الحاوی للفتاوی، چاپ دوم، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۳ق.
4. سید بن طاووس(ابوالقاسم علی بن موسی بن طاووس)، الملاحم والفتن، تهران، اسلامیه، بی تا
5. طوسی، (محمد بن حسن)، الغیبه، چاپ اول، قم، موسسه معارف اسلامی، ۱۴۱۱ق.
6. متقی هندی، البرهان فی علامات آخر الزمان، چاپ اول، مکه، ۱۴۰۸ق.
7. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، چاپ اول، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، بی تا.
8. مقدسی شافعی، یوسف، عقد الدرر فی اخبار المنتظر، چاپ اول، قم، جمکران، ۱۴۱۶ق.
9. نعمانی، ۰محمد بن ابراهیم)، الغیبة، ترجمه جواد غفاری، چاپ اول، تهران، کتابخانه صدوق، ۱۳۶۳ش.
10. عبدالهادی فقهی‌زاده، سیدجعفر صادقی، نقش عباسیان در جعل و تحریف روایات مهدوی، مشرق موعود، شماره ۲۹، سال ۱۳۹۳.