ولادت امام عصر(عج)

بررسى دقيق اسناد و گزارش‌هاى مربوط به زمان و مكان ولادت امام مهدى(عج) نشان مى‌دهند كه ايشان در شب جمعه، نيمه شعبان سال 255ق، مطابق با 12 مرداد 248 ش، و 29 جولاى سال 869 م، در شهر سامرّا تولّد يافته اند. این نوشتار در صدد اثبات ولادت امام زمان(عج) با بهره گیری از دلایل نقلی و شواهد تاریخی از دیدگاه فریقین است.

سال ولادت‌: بيش‌تر ‌منابع كهن و معتبر، تولّد امام مهدى(عج) را در سال 255ق ذكر كرده‌اند.[1] فضل بن شادان با سند صحيح، اين تاريخ را گزارش كرده است.[2] مصادف بودن نيمه شعبان 255 با روز جمعه در تقويم‌هاى تطبيقى نيز دیدگاه مشهور را تأييد مى‌كند.

داستان ولادت

مرحوم کلینی با دو گزارش مختصر، به اصل مسئله تولد امام اشاره دارد. گزارش اول از حضرت حکیمه است که تنها به رؤیت امام بسنده کرده است.[3] گزارش دیگراز احمد بن محمد بن عبدالله است که در ضمن توقیعی، به نام حضرت و سال تولد امام اشاره دارد.[4] در ادامه، شیخ صدوق با طریق قمی، با تفصیل بیش‌تر با نقل چند گزارش، به داستان تولد امام پرداخته است.[5] پس از وی شیخ طوسی(م 460ق) شبیه روایات صدوق را گزارش داده است.[6] از نکات قابل توجه، نگاه فرابشری در برخی از این خبرها است؛ چنان‌که در نقلی که حسین بن احمد بن ادریس مسئول گزارش آن عنوان شده است؛ با استناد به کلام حضرت حکیمه، به سخن گفتن امام در شکم مادر، غیب شدن نرجس خاتون در لحظه تولد امام، نگه‌داری امام توسط پرندگان به مدت چهل روز، بزرگ شدن امام در چهل روز به اندازه یک سال اشاره شده است.[7] یا در گزارشی دیگر که به معصوم مستند نیست از محمد بن یحیی چنین نقل شده است: چون سيّد متولّد شد، نور درخشان وى را ديده است كه از او ظاهر گرديده و به افق آسمان‌ها رسيده است و پرندگان سپيدى ديده كه از آسمان فرود مى‌آيند و پرهاى خود را به سر و صورت و ساير اعضاى وى مى‌كشند و سپس پرواز مى‌كنند، اين مطلب را به امام حسن عسكرىّ(ع) خبر داديم؛حضرت خنديد و فرمود: « آن‌ها ملائكه‌اى هستند كه براى تبرّك جستن به اين مولود فرود آمده‌اند و چون ظهور كند ياوران وى خواهند بود.»[8]

بعد از تولد حضرت، برای ابهام زدایی و معرفی امام به جامعه شیعی، جمعی از خواص شیعیان با دعوت امام عسکری، کودکی امام مهدی(عج) را نظاره کردند. محمّد بن عثمان می‌گويد: ما چهل نفر در منزل امام حسن عسکری(ع) بوديم؛ ابومحمد، فرزندش را به ما عرضه كرد و فرمود: «اين امام شما پس از من و خليفه من بر شماست».[9] بر اساس نقل دیگری، ابی غانم خادم می‌گوید: «امام درروز سوم، فرزند را بر اصحاب عرضه کرد.»[10] براساس همین ملاقات ها بود که مسئله اعتقاد به امام دوازدهم شکل گرفت.

شواهد تاریخی

با آنکه در میان اهل سنت اعتقادی به تولد امام مهدی در آن دوران دیده نمی شود اما برخی از آنان به رویداد تولد و وجود حضرت اعتراف دارند مانند :

1. ابن حجر هیثمی که از استوانه‌های علمی اهل سنت به شمار می‌رود، درباره ولادت حضرت مهدی(عج) چنین می‌گوید : «ابوالقاسم، محمدالحجه، هنگام رحلت پدر، پنج سال داشته؛ ولی خدا به او حکمت را عطا کرده است؛ وقائم منتظر نامیده شده است». [11]
   با این بیان روشن می‌شود که تولد امام مهدی(عج) نزد ابن حجر از مسلمات بوده است.
2. شیخ سلیمان حنفی قندوزی، باب ۸۲ کتاب «ینابیع الموده» را با این عنوان شروع کرده است: «امام حسن عسکری(ع) ،فرزندش، مهدی قائم(عج) را به خواص یارانش نشان داد و به آنان فهماند که امام بعد از وی پسرش می‌باشد».[12]
3. ابن صباغ، نورالدین علی بن محمد بن صباغ مالکی (متوفای ۸۵۵) درباره حضرت امام عسکری(ع) می‌گوید: «مدت امامت امام حسن عسکری(ع) دو سال بود... و او بعد از خودش، فرزندش، حجت قائم(عج) را باقی گذاشت که برای حکومت حق، انتظارش کشیده می‌شود. پدرش ولادت او را مخفی و مستور نگاه داشته و این، به و آن به علت سختی کار و خوف از سلطان وقت بود که شیعه را جست وجو کرده و آنان را بازداشت کرد».[13]

دلایل نقلی

روایات بسیاری در مورد ولادت حضرت مهدی(عج) وجود دارند که به دلالت مطابقی یا تضمنی یا التزامی، بر ولادت آن حضرت به عنوان مهدی موعود(عج) دلالت می کنند. هرچند بعضی از اسناد روایات مذکور ضعیف یا مجهول اند؛ با توجه به این که بسیاری از این روایت ها از لحاظ سند صحیح هستند، یکدیگر را پشتیبانی و کمک می کنند و همه آن ها حجت می شوند و این طریق، برای تصحیح مجموعه روایت ها؛ ولو در میان آن ها روایات ضعیف هم باشند؛ طریقه ای است که علمای شیعه و سنی از آن ها استفاده کرده اند.

روایات ولادت

نقل های عام

پیامبر اکرم در روایاتی به حضرت مهدی(عج) و تولد ایشان در آینده تصریح کرده اند؛ مثل حدیث «ثقلین» و حدیث «خلفای اثنی عشر»...که در ذیل به یکی از این احادیث اشاره می شود.

پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «خلفا و جانشینان من و حجّت هاى خدا بر خلق پس از من دوازده نفرند : اوّل آنان برادرم و آخرشان فرزندم.» گفته شد : اى رسول خدا! برادرت کیست؟ فرمود : «على بن ابى طالب.» سؤال شد : فرزندت کیست؟ فرمود: مهدى، که زمین را از قسط و عدل آکنده مى سازد ؛ همان سان که از ظلم و جور پر شده است. قسم به آن‌که مرا به حق، به عنوان بشارت دهنده و ترساننده برانگیخت، اگر از عمر دنیا یک روز باقى نمانده باشد، خداوند آن روز چنان طولانى می‌کند تا فرزندم مهدى خروج کند.[پس از خروج او] عیسى، پسر مریم پشت سرش به نماز مى ایستد».[14]

در این گونه روایات بدون تقید به زمان خاص به طور عموم از ولادت دوازدهمین خلیفه الاهی خبر داده شده است.

نقل های خاص

در ذیل برای نمونه، چند روایت را که بر تولد حضرت مهدی(عج) دلالت دارند؛ ذکر می کنیم:

1. احمد بن اسحاق مي‌گويد: از امام ابو محمد حسن عسكري(ع) چنین شنيدم: "حمد و سپاس خداي را كه مرا از دنيا نبرد تا اين كه جانشين من و مهدي موعود(عج) را به من نشان داد. او از حيث ويژگي هاي جسماني و اخلاقي و رفتاري شبيه ترين انسان ها به پيامبر خدا(ص) است. خدا مدتي وي را در حالت غيبت نگهداري مي‌كند و سپس ظاهر او مي‌شود و جهان را از عدل و داد پر مي‌كند"[15]
2. مرحوم ابن قولویه به سندش از عمرو اهوازى چنین روايت می‌كند: حضرت عسكرى(ع) فرزندش را به من نشان داد و فرمود: «اين است صاحب و امام شما پس از من».[16]
3. همچنین وی از ابى هاشم جعفرى چنین روايت كرده است: به حضرت عسكرى(ع) عرض كردم: جلالت و بزرگواري ات مرا از پرسش كردن از شما باز مي دارد. اجازه مي فرمایى بپرسم؟ فرمود: «بپرس.» عرض كردم: اى آقاى من! آيا شما پسرى داريد؟ فرمود: «آرى»، عرض كردم: اگر براى شما حادثه ای پيش آمد؛ كرد كجا از او بپرسم؟ فرمود: «در مدينه».[16]

با توجه به شواهد تاریخی متقن و احادیث معتبر اصل وجود امام دوازدهم در میان فریقین ثابت است اما درباره تولد امام برخی از اهل سنت و قاطبه شیعه تولد ایشان را در سال 255 می دانند.

پانویس

1. ↑سید بن طاووس، الإقبال الاعمال : ج 3 ص 327؛ طبری، محمد بن جریر، دلائل الإمامة: ص 501 ح 490
2. ↑محمد بن حسن حرّ عاملی، إثبات الهداة: ج 7، ص139، ش 683( به نقل از كتاب إثبات الرجعة).
3. ↑حَدَّثَتْنِي حَكِيمَةُ ابْنَةُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ وَ هِيَ عَمَّةُ أَبِيهِ أَنَّهَا رَأَتْهُ لَيْلَةَ مَوْلِدِهِ وَ بَعْدَ ذَلِكَ (کلینی، محمدبن یعقوب، «الکافی»، ج‌1،ص 331 .
4. ↑فَكَيْفَ رَأَى قُدْرَةَ اللَّهِ وَ وُلِدَ لَهُ وَلَدٌ سَمَّاهُ م‌ح‌م‌د سَنَةَ سِتٍّ وَ خَمْسِينَ وَ مِائَتَيْنِ
5. ↑محمد بن علی بن بابویه، «كمال الدين و تمام النعمة»، ج‌2 ، ص424 ، 426 ،430، 432.
6. ↑محمد بن الحسن طوسی، الغیبه، ص 237.
7. ↑محمد بن علی بابویه، «كمال الدين و تمام النعمة»، ج‌2،ص 426.
8. ↑همان، ج‌2 ، ص431،
9. ↑همان، ج‌2 ، ص435.
10. ↑وُلِدَ لِأَبِي مُحَمَّدٍ ع وَلَدٌ فَسَمَّاهُ مُحَمَّداً فَعَرَضَهُ عَلَى أَصْحَابِهِ يَوْمَ الثَّالِثِ وَ قَالَ هَذَا صَاحِبُكُمْ مِنْ بَعْدِي (همان، ج‌2 ، ص431).
11. ↑ابی العباس احمد بن محمد بن محمد بن علی ابن حجر الهیتمی، الصواعق المحرقة علی اهل الرفض والضلال والزندقة، ج۲، ص۶۰۱.
12. ↑سلیمان بن ابراهیم القندوزی الحنفی، ، ینابیع المودة لذوی القربی، ج۳، ص۳۲۳.
13. ↑علی بن محمد ابن صباغ، الفصول المهمه فی معرفه احوال الائمه، ص۲۸۱.
14. ↑محمد بن على ابن بابويه، کمال الدین، ج 1، ص 280. «انّ خلفائى و اوصیائى و حجج اللَّه على الخلق بعدى اثناعشر اوّلهم اخى و آخرهم ولدى ؛ قیل یا رسول اللَّه! و من اخوک؟ قال : علىّ بن ابى طالب، قیل، فمن ولدک؟ قال : المهدى(عج) ؛ یملأ الارض قسطاً و عدلاً کما ملئت جوراً و ظلماً و الّذى بعثنى بالحقّ بشیراً و نذیراً لو لم یبق من الدّنیا الاّ یوم واحد لطوّل اللَّه ذلک الیوم حتّى یخرج به ولدى المهدىّ فینزل روح اللَّه عیسى بن مریم فیصلّى خلقه».
15. ↑همان، ج2،ص119.
16. الفبمحمد بن محمد مفيد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج2، ص329.

منابع

1. قرآن کریم
2. ابن بابويه، محمد بن على، کمال الدین و تمام النعمة، مصحح و محقق: علی اکبر غفّاری، اسلامیه، تهران ، 1395ق
3. ابن حجر الهیتمی، ابی العباس احمد بن محمد بن محمد بن علی، الصواعق المحرقة علی اهل الرفض والضلال والزندقة، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول.۱۹۹۷،
4. ابن صباغ، علی بن محمد، الفصول المهمه فی معرفه احوال الائمه، بیروت، دارالاضواء چاپ دوم، ۱۴۰۹ه ق،
5. ابن طاووس، سید رضی الدین، الاقبال بالاعمال الحسنه فی ما یعمل مرّة فی السنة، تحقیق: سید جواد قیومی، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1414ق.
6. حر عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، شرح و ترجمه: محمد نصراللهی، المطبعة العلمیة، قم، 1104ق.
7. سهروردی، شهاب الدین، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، بی جا، بی تا.
8. قطب راوندى، سعيد بن هبة الله، جلوه‌هاى اعجاز معصومين (علیهم السلام)، ، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامى - قم چاپ دوم ، 1378 ه.ش.
9. علامه حلى-فاضل مقداد-ابوالفتح بن مخدوم حسينى، الباب الحادي عشر مع شرحيه النافع يوم الحشر و مفتاح الباب، تهران، چاپ اول، 1365 ش.
10. القندوزی الحنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، قم، دار الاسوه للطباعة والنشر المطبعة ۱۴۱۶ ه. ق، چاپ اول.
11. مفيد، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد (مفيد، ترجمه رسولى محلاتى)، 2جلد، اسلاميه - تهران (ايران)، چاپ: 2.
12. کلینی، جعفر بن محمد ، « الکافی» ، اسلامیه ، اسلامیه، تهران، 1407.