طول عمر

یکی از مهمترین مباحث مربوط به مهدویت- که مورد انکار اهل سنت بوده و شبهات دامنه داری را علیه این اعتقاد بر شیعه وارد می سازند- مساله طول عمر آخرین حجت خدا می باشد که بنا بر دلایل عقلی و نقلی و علمی از مسلمات اعتقادی شیعه بوده و آیات و روایات فروان بر صحت و امکان آن دلالت می نمایند. دلیل استبعاد این مساله در دیدگاه منکرین، عمر عادی و زندگی های طبیعی انسان هاست که حداکثر صد سال طول می کشد گر چه استثناهایی هم در این مورد وجود دارد که افرادی وجود دارند که عمرهایی بیش از این را تجربه نموده اند شیعه امامیه معتقد به امامت امام زمان(عج) از سال 255 ه.ق تاکنون است که مستلزم امکان طول عمر به میزان بیش از هزار سال است. در این نوشتار به طور مختصر به دلایل عقلی و نقلی و علمی امکان طول عمر امام زمان(عج) پرداخته شده است.

فرق بین محال عقلی و عادی

قبل از این که صحت طول عمر را از نظر عقلی مورد بررسی قرار دهیم لازم است فرق بین محال عقلی و محال عادی را ذکر نماییم آن گاه وارد بحث گردیم.

محال دو گونه است: یا محال عقلی است یا محال عادی . و محال عقلی نیز خود بر دو گونه است یا ذاتی است یا غیر ذاتی. اصل و اساس محال ذاتی، محال بودن اجتماع و ارتفاع دو نقیض است . یعنی اینکه دو نقیض ـ با هشت شرط آن ــ در یک موضوع جمع شوند یا هر دو باهم از یک موضوع برداشته شوند، ذاتاً محال است. امّا محال عقلی غیر ذاتی آن است که تحقق آن به خودی خود محال نیست؛ بلکه از آن جهت که مستلزم یک محال عقلی ذاتی است محال شده است. برای مثال، وجود دو خدا از آن جهت محال است که مستلزم تناقض است.

امّا محال عادی آن است که نه ذاتاً محال باشد و نه تحقق آن مستلزم یک محال ذاتی باشد؛ بلکه عادتاً یعنی در روال طبیعی عالم و با با توجّه به قواعد طبیعی تحقق آن محال می نماید. برای مثال، اینکه انسانی در هنگام تولّد بال داشته باشد و بتواند پرواز کند. عقلاً محال نیست؛ یعنی نه خودش تناقض است و نه منجرّ به تناقض می شود؛ لکن از نظر قوانین طبیعی که تا به حال شناخته شده اند، این امراتفاق نمی افتد. امّا اگر کسی بتواند به قوانینی برتر از قوانین عالم مادّه دست پیدا کند، مثلاً از قوانین عالم ملکوت کمک بگیرد، می تواند چنین امری را تحقق بخشد.

طول عمر از نظر عقل

الف)‌ در علم كه خداوند قادر بر هر امري است همان‌گونه كه عالم بر هر چيزي است و هر امري كه قابليت تعلّق قدرت الهي را داشته باشد و محال ذاتي و وقوعي نداشته باشد، گر چه بر خلاف عادت عمومی است امکان وقوع و تحقق دارد، لذا محال نیست که خداوند به جهت مصالحی عمر شخصی را طولانی کرده و از آفات مرگ او را نگه دارد. طبیعت آتش، سوزاندن است ولی خداوند برای حضرت ابراهیم(ع) سرد و سلامت گردانید. واین همان اعجازی است که در علم کلام به آن اشاره شده است.

علامه طباطبایی می فرماید: « کسی که روایات وارد شده از رسول اعظم و امامان اهل بیت(ع) در خصوص امام غائب را مطالعه کرده باشد، به این نتیجه می رسد که نوع حیات آن حضرت با معجزه و خرق عادت است. و طبیعی است که خرق عادت امری محال نیست. و نمی توان خرق عادت را از طریق علم به طور مطلق نفی کرد. عوامل و اسبابی که در عالم تاثیرگذارند هرگز منحصر در حدود دید ما و شناخت ظاهری ما نیست. ما نمی توانیم عوامل دیگر را از ماوراء طبیعت نفی کنیم. . لذا ممکن است که عواملی در فرد یا افرادی از بشر وجود داشته باشد که بتواند انسان را بهره مند از عمر طولانی کند به حدی که گاه به هزار یا هزاران سال برسد.

ایشان در جای دیگر می نویسد: هیچ قاعده و برهان عقلی ای وجود ندارد که بر محال بودن طول عمر دلالت کند. به همین جهت، نمی توانیم طول عمر را انکار کنیم.[1]

شهید صدر(ره) می گوید: «. . ما فرض می کنیم که عمر طولانی از حیث علمی ممکن نیست. .نتیجه چیست؟ مقصود شما این است که بگویید: طولانی شدن عمر انسان تا چند قرن بر خلاف قوانین طبیعی است که علم با وسایل تجربی و پیشرفته به اثبات رسانده است. تازه به این نتیجه می رسیم کهاین حالت معجزه بوده که قانون طبیعی را در حالتی معین به جهاتی خاص معطَل گذاشته و خرق کرده است.

این معجزه برای کسی که از نصوصات قرآن و سنَت استمداد جسته و استفاده می کند، چیز تازه و غریبی نیست که در مورد حضرت ابراهیم(ع) می فرماید: «قلنا يا نار كوني برداً وسلاماً علي ابراهيم»[2]

آن گاه نمونه هایی از معجزات و خوارق عادات به جهت مصالحی اهمَ را مثال می زند که اگر از مساله طول عمر در حدَ اعجاز مهمتر نباشد در اهمیت کمتر نیست»[3]

لذا خداوند متعال درباره حضرت یونس می فرماید: «فَلَوْ لا أَنَّهُ كانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُون»

پس اگر از تسبيح گويان نبود، به طور حتم تا روز قيامت در شكم ماهى مى‌ماند پس ممکن است کسی عمری طولانی تا روز قیامت به طریق اعجاز داشته باشد.

خواجه نصیر طوسی می گوید: طول عمر، در غیر مهدی(عج) اتفاق افتاده ئ محقق شده است. چون چنین است، بعید شمردن طول عمر در مورد مهدی(عج) جهل محض است.[4]

طول عمر از نظر علمی

الف) علم، امكان طول عمر را كاملاً تأييد كرده و كوشش بشر را در اين راه كوشش نتيجه‌بخش و موفقيت‌آميز و لازم مي‌شناسد و براي طول عمر حدّ و اندازه‌اي معلوم نمي‌كند و به همين خاطر دانشمندان به تحقيق وسيع در مورد اسباب طول عمر، پيروي و علل آن، دانش پيري و مرگ‌شناسي، پرداخته‌اند

ب) طول عمر غيرعادي در عالم طبيعت (گياهان و جانداران) فراوان مشاهده مي‌شود

د) اديان همه به اتفاق از عمر بسيار طولاني جمعي از افراد بشر خبر داده‌اند از جمله در روايات اهل سنت به قضايا و اشخاصي اشاره شده كه عمرهاي بسيار طولاني داشته و دارند.

ج) در عالم آفرينش از مجردّات و ماديات و انواع و افراد آن‌ها، مخلوقات استثنايي و منفردي وجود دارد كه بين آن‌ها و موجوداتي كه با آن‌ها در يك رشته و تحت يك نوع يا فصل مي‌باشند فاصله و تفاوت بسيار ديده مي‌شود

د) طول عمر هم امكان ذاتي دارد چون طول عمر از قبيل حزق عادت هيچ استحاله ذاتي ندارد. و آنچه هست فقط غيرعادي بودن آن و در نتيجه استبعاد آن مي‌باشد و هم امكان وقوعي زيرا با تحقيقات و تجربياتي كه دانشمندان و متخصصان انجام داده‌اند امري پذيرفته شده مي‌باشد

ن) طول عمر منافاتي با امكان فلسفي و منطقي ندارد و اين امر هيچ‌گاه مستلزم تناقض نخواهد شد زيرا در مفهوم حيات، مرگ سريع نهفته نشده است، شیخ مجتبی قزوینی خراسانی در استدلال عقلی و فلسفی بر ضرورت وجود شخص طویل العمر در خارج می گوید: « طبق قواعد فلسفی و حکمی، هر طبیعتی کهقابل زیاده و نقصان در عالم وجود است، باید فرد کامل آن طبیعت در خارج موجود گردد؛ زیرا هر طبیعتی طالب کمال نهایی خود است. مطابق این قاعده تعدادی از مسائل فلسفی پایه گذاری شده است که از جمله آن ها وجود فرد کامل در بین بشربه اسم نبی یا حکیم است. و مطابق این قانون که با برهان به اثبات رسیده قابلیت زندگی و عمر بیشتر دارای مراتب متعددی در خارج است. عمر هزار سال یا دوهزار سال را نمی توان نهایت مرتبه امکان زندگی به طور یقین دانست؛ بلکه ممکن است که بیش از این مقدار نیز باشد.[5]

و) قوانين طبيعي، كيفيت تغذيه، وراثت، محيط، شغل و مقدار كار درافزایش یا کاهش طول عمر تأثير غيرقابل انكار دارند.[6]

طول عمر از نظر نقل

در قرآن کریم آیاتی بر مساله طول عمر افرادی از انسانها اشاره شده است که اثبات می کند اگر اراده الهی براین امر تعلق بگیرد امکان وقوعی خواهد گرفت و همچنین در بسیاری از روایات بر مساله طول عمر امام زمان و افرادی از انسانها و انبیاء تاکید شده است.

طول عمر از منظر قرآن کریم

در قرآن کریم به افرادی از انبیا(ع) اشاره شده است که دارای عمرهای طولانی بوده اند از جمله:

1) حضرت نوح که در باره ایشان چنین می خوانیم: «و لقد ارسلنا نوحا الی قومه فلبث فیهم الف سنه الَا خمسین عاما؛ و به راستی، نوح را به سوی قومش فرستادیم، پس در میان آنان، نهصد و پنجاه سال درنگ کرد.»

2) عیسی بن مریم که قرآن در مورد ایشان می فرماید: «و قولهم انَا قتلنا المسیح عیسی بن مریم رسول الله و ما قتلوه و ما سلبوه ولکن شبَه لهم. . و ما قتلوه یقینا بل رفعه الله الیه. .[7]؛ و گفته ایشان که ما مسیحعیسی بن مریم، پیامبر خدا را کشتیم و حال آن که آنان او را نکشتند و مصلوبش نکردند، لکن امر بر ایشان مشتبه شد. . و یقینا او را نکشتند، بلکه خدا او را به سوی خود بالا برد» ایات یاد شده صراحت دارد که اهل کتاب، عیسی را نکشته اند، بلکه امر بر ایشان مشتبه شده و خداوند او را زنده به سوی خود بالا برده است. از سوی دیگر، نزول عیسای مسیح در آخرالزمان و نماز گزاردن حضرت عیسی پشت سر حضرت مهدی(عج) نیز حقیقتی است که مورد اتفاق مسلمانان است، و شمار زیادی از محدَثان اهل سنت، از جمله بخاری و مسلم و صاحبان صحاح دیگر، احادیث مربوط به این واقعه را با سند صحیح، در آثار خود ثبت کرده اند.[8]

3)اصحاب کهف که قرآن در مورد آنان می فرماید: «ولبثوا فی کهفهم ثلاثماه سنین وازدادوا تسعا»؛ و سیصد سال، در غارشان، درنگ کردند و نه سال[نیز برآن] افزودند.»

چنان که می بینید، قرآن به حیات و بقای اصحاب کهف بیش از سه قرن آن هم در خواب و بدون آب و غذا تصریح می کند. به راستی، کدام شگفت انگیزتر است: کسی که سیصد سال بدون آب و غذا زنده مانده یا کسی که صدها سال باقی مانده، اما غذا می خورد، آب می آشامد، راه می رود، می خوابد و بیدار می شود؟

طول عمر از منظرروایات

در روایات فراوانی بر مساله طول عمر آخرین حجت الهی از طرف معصومین علیهم السلام اشاره شده است که در منابع معتبر شیعه و اهل سنت به آنها اشاره شده است شیخ صدوق نخستین دانشمندی هست که به طرح مسئله طول عمر امام مهدی(عج) در کتاب کمال الدین پرداخته و به پرسش های مخالفان پاسخ داده است بعد از ایشان علمای دیگری از قبیل شیخ مفید و شیخ طوسی و کراجکی و. . در کتابهای حدیثی شان به این مساله پرداخته و روایات مربوط به طول امام زمان(عج) را مورد بررسی قرار داده اند.برای نمونه ما از میان روایات فراوان به دو مورد اشاره می کنیم: از جمله در روایتی که از امام سجاد(ع) نقل شده، آمده است:

«فِی القائِمِ سُنَّةٌ مِنْ نُوحٍ وَ هِیَ طُولُ العُمرِ؛ در قائم سنتی از نوح است و آن داشتن عمر طولانی است»[9].

در روایتی از امام صادق(ع) می خوانیم:

إِنَّ اللّه تَعالی ذِکرُهُ أَدارَ فِی الْقائِمِ مِنّا ثَلاثَةً أَدارَها لِثَلاثَةٍ مِنَ الرُّسُلِ: قَدَّرَ مَوْلَدَهُ تَقْدیرَ مَولَدِ مُوسی(ع)، و قَدَّرَ غَیبَتَهُ تَقْدِیرَ غَیبةِ عیسی(ع)، و قَدَّرَ إِبْطاءَهُ تَقْدیرَ إبطاءِ نُوحٍ(ع)، و جَعَلَ لَهُ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ عُمْرَ العَبْدِ الصّالِحِ أَعْنِی الخِضْرَ(ع) دَلِیلاً عَلی عُمْرِهِ[10]. خداوند متعال، سه ویژگی از سه نفر از پیامبران را در قائم ما قرار داده است: ولادتش را همچون ولادت موسی(ع)، طولانی بودن غیبتش را همچون طولانی بودن غیبت عیسی(ع) و عمر او را همچون عمر نوح(ع) [طولانی‌] قرار داده است. خداوند به بنده صالح خود (خضر(ع) عمر طولانی داد تا دلیلی بر طولانی بودن عمر او (قائم) باشد.

دانشمندان علوم اسلامی علاوه بر دلایل یاد شده، برای اثبات طول عمر امام زمان به دلایل دیگری نیز تمسک جسته اند که از جمله می توان به طول عمر معمرین، اثبات طول عمر از نظر علوم تجربی، نوادر طبیعت، اسرار مجهول و. . اشاره نمود که علاقمندان می توانند به کتب مربوطه مراجعه فرمایند.[11]

نتیجه

بدون شک، امام مهدی(عج) یک انسان معمولی و عادی نیست، بلکه شخصیتی استثنایی و به فرموده رسول گرامی اسلام، خلیفه خداست و خدایی که مصلحت می بیند و قادر است دشمنان خود، مانند ابلیس و دجال را برای مدت طولانی زنده نگه دارد، قادر است و مصلحت می داند که بنده و خلیفه خود را در زمین برای مدتی طولانی زنده نگه داردو جامعه بشری را از فیض وجود آن حضرت بهرمند سازد.

پانویس

1. ↑طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ج 13، ص 352.
2. ↑انبیا/ 69
3. ↑صدر، محمدباقر، بحث حول المهدی، ص 80-77
4. ↑حکیمی، محمدرضا، خورشید مغرب، ص 214
5. ↑قزوینی، مرتضی، بیان القرآن، ج 5، ص 11-12
6. ↑برای کسب اطلاعات تفصیلی رجوع شود به کتابهای: صافی گلپایگانی، لطف اله، نوید امن و امان؛ مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی حضرت مهدی(عج)؛ منتظری، حسینعلی، موعود ادیان؛ امینی، علی، دادگستر جهان؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات و. .
7. ↑نساء/ 159-157
8. ↑گنجی شافعی، محمد بن یوسف، البیان فی اخبار صاحب الزمان، باب 25، ص 148.
9. ↑شیخ صدوق، محمد بن بابویه قمی، کمال الدین، ج 2، باب 46، ص 524.؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 51، ص 215، ح 5
10. ↑شیخ طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبه، ص 105.
11. ↑ر.ک: حکیمی، محمدرضا، خورشید مغرب، ص 214-191؛ امینی، علی، دادگستر جهان، ص 201-175؛ صافی گلپایگانی، لطف الله، نوید امن و امان و. .

منابع

1. قرآن کریم
2. امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، قم، انتشارات شفق، چاپ 26، 1382 ش.
3. حکیمی، محمد رضا، خورشید مغرب، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هجدهم، 1380 ش.
4. صافی گلپایگانی، لطف اله، نوید امن و امان، دفتر نشر آثار مولف، چاپ بیستم، 1386 ش.
5. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، چاپ اول، 1384 ش.
6. زینعلی، غلامحسین، فصلنامه انتظار، قم، شماره شش، چاپ دوم، 1381 ش.
7. شیخ صدوق، ( محمد بن بابویه قم) کمال الدین و تمام النعمه،
8. شیخ طوسی(محمد بن حسن)، قم، موسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول، 1411 ه.
9. طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بیروت، موسسه العلمی للمطبوعات.
10. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403 ق
11. مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی(عج)، قم، انتشارات نسل جوان، چاپ یازدهم، 1380
12. منتظری، حسینعلی، موعود ادیان، تهران، خردآوا، 1386 ش.
13. محمد بن یوسف گنجی شافعی، البیان فی اخبارصاحب الزمان، بیروت، داراحیاء التراث اهل البیت، 1404 ه.

برگرفته از

خورشید مغرب، نوید امن و امان، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، دادگستر جهان.