مهدویت
مهدویت، از دانشنامه جامع مجازی ویکی مهدویت
واژه مهدویت یکی از پربسامدترین واژگان حوزه معارفی امامت است که مورد بررسی لغوی و اصطلاحی قرار خواهد گرفت و عرصه مهدویت با رویکرد رشتگی- که عرصه ای نوین به شمار می رود- نیز از جمله مباحث پیش رو است.
مفهوم لغوی مهدویت
مهدویت به دو صورت واژه شناسی گردیده است:
- در قالب مصدر جعلی به معنای مهدی بودن؛ مانند عبارت «ادعای مهدویت» که در این جا به معنای ادعای مهدی بودن است. در این خصوص کلماتی همچون جاهلیت، ایرانیت، عالمیت و ... برهمین معنا تعریف می شوند؛ چنان که در قرآن نیز مصدر جعلی در قالب جاهلیّت به کار رفته است «افحکم الجاهلیَه یبغون و من احسن من الله حکما لقوم یوقنون[1]: آیا خواستنار حکم جاهلیت اند و برای مردمی که یقین دارند، داوری چه کسی از خدا بهتر است؟»
- واژه مهدویت متشکل از یای نسبت و تای تانیث است که وصف برای موصوف محذوف می باشد؛ مثل الصحیفه المهدویه، العقیده المهدویه، النظریه المهدویه و ... که در این جا واژگان الصحیفه، العقیده و النظریه موصوف های محذوف هستند.[2]
اصطلاح شناسی مهدویت
آموزه مهدویت، مجموعه معارف منسجم و نظام مند درباره حضرت مهدیQ است. به عبارت بهتر: اعتقاد به وجود امامی که وارث فرهنگ وحی است و جهانیان در انتظار او به سر می برند.[3]
برخی از عناصر و مولفه های آموزه مهدویت عبارتند از: اثبات وجود امام حی، ویژگی های امام، مسئله غیبت، دوران غیبت، علل غیبت، انتظار و ویژگی های جامعه منتظر قبل از ظهور، جایگاه امامان در عالم هستی، جامعه موعود و آرمان شهر مهدوی، نقش ظهور و سقوط تمدن ها در ظهور تمدن مهدوی، بازترسیم فلسفه نظری تاریخ با محوریت آموزه مهدویت، نقش اراده انسانی در تحولات تاریخی و زمینه سازی ظهور.از هر یک از این مولفه ها یا ترکیب آن ها می توان اصولی راهبردی به دست آورد؛ اصولی که راهنمای عمل ما در عرصه های مختلف حیات جمعی و جهانی باشد. [3]
رویکرد به آموزه مهدویت
به اندیشه مهدویت می توان با دو رویکرد «گزاره ای» و «آموزه ای» نگریست. مراد از رویکرد گزاره ای یا تک واژه ای، پرداختن به موضوعات، مسائل، روایات، توقیعات ادعیه و داستان های مهدوی یا بخشی از آن ها، به صورت موردی و جزئی است. رویکرد آموزه ای به رویکرد جامع و سامان مند در برابر نگاه گزاره ای و موردی می گویند.[4]
تقسیمات مهدویت
مهدویت به دو قسم عام و خاص تقسیم می شود و این تقسیمات بر اساس قلمرو و حوزه مسائلی آن است و معیار تنوع عام و خاص نیز به نوع رابطه و تعامل مهدویت و مسائل آن بستگی دارد. بی شک از آن جا که همیشه میان موضوع و مسائل آن ارتباط وجودی برقرار است و موضوع همیشه با مسائل و مسائل نیز دائما با موضوع بازخوانی می شوند، در تعریف مهدویت باید به تعریف مسائل و در تعریف مسائل باید به تعریف موضوع توجه کرد؛ بر این اساس اگر مسائل مهدویت را عام(اعم از مسائل درونی و بیرونی و اعم از مسائل درجه یک و دو ) بدانیم، موضوع این مسائل که مهدویت باشد، نیز عام است و واژه مهدویت شامل حال همه مسائل می شود؛ برای مثال مسائل درونی نظیر ظهور، دجال، انتظار و حکومت جهانی و مسائل بیرونی مانند مسائل مربوط به حوزه علمی مهدویت از جمله مبانی مهدویت، روش شناسی مهدویت، تطور مهدویت و تاریخ مهدویت و مسائل مربوط به حوزه اعتقادی مهدویت نظیر نزول حضرت عیسیS، خروج دجال، اشراط الساعه و ... بالعکس اگر موضوع مهدویت را محدود و خاص بدانیم، واژه مهدویت تنها شامل مسائل درونی و جزئی و درجه یک نظیر ظهور، انتظار، غیبت، حکومت جهانی و ... می شود؛ ولی به نظر می آید مهدویت با تعریف اول(تعریف با نگرش عام که شامل همه مسائل جزئی-کلی، درجه یک-درجه دو، مباشر-غیرمباشر و درونی-بیرونی می شود) به واقع و صواب نزدیک تر است.[5]
رشتگی مهدویت
بی‌گمان اندیشه مهدویت در ابتدا خاستگاه کلامی داشته و دین اسلام در آغاز آن را در قالب یک باور و اندیشه آینده‌نگر در میان مسلمانان مطرح کرده است. این اندیشه و باور در فرایند تاریخی به سبب اقبال عمومی مردم و فزونی پرسش‌ها و شبهات و نیز به جهت ساختار‌مندی و منظم‌شدن مسائل آن، حول موضوعی واحد برای نیل به غرض و غایتی معیّن، با رویکرد پسینی و اثباتی در قالب رشتگی عرض اندام کرده است.
شاخصه های رشتگی مهدویت
رشتگی دارای شاخصه‌هایی است که سبب اثبات رشته بودن مهدویت می گردد
ساختار منظم و نظام‌یافته دانش حول موضوع واحد و غرض مشخص
در این‌باره باید گفت حوزه مهدویت، ساختاری منظم و نظام‌یافته و مسائل کثیره حول موضوع واحدی به نام مهدویت دارد و غرض و هدف مسائل و مباحث فراوان مهدویت نیز تبیین و تشریح مهدویت و دفاع از حریم شناخته‌شده آن است.
مجموعه سازمان‌یافته دانش که در متن علم و دانش کلی‌تر قرار دارد
شاخصۀ دوم رشتگی را _ که همان برگرفتگی حوزه رشتگی از حوزه‌ای کلی‌تر به نام علم است _ در حوزه مهدویت به‌وضوح می‌بینیم؛ زیرا مهدویت حوزه‌ای است که از علم کلام و حوزه امامت‌شناسی نشئت گرفته است؛ یعنی علم کلام در مرتبه اول و علم امامت‌شناسی در مرتبه دوم، خاستگاه و موطن حوزه مهدویت قلمداد می‌شوند. از این نظر مهدویت دومین شاخصه رشتگی را در خودش احیا کرده است.
اما شاخصه‌های دیگر رشتگی نظیر، فراهم‌شدن بسترهای تخصصی و تقسیم بندی دانش، ایجاد فهم جزئی، دقیق و کاربردی، چشم‌انداز روشن و مشخص را نیز می‌توان در عرصه مهدویت جست‌وجو کرد؛ زیرا عرصۀ مهدویت، عرصه‌ای است که زمینه‌های تحقیق و پژوهش‌های تخصصی در آن مهیا گردیده و در این عرصه، نگرش‌ها و نگاه‌های متخصصان مهدویت، جزءنگرانه و کاربردی است؛ یعنی بسیاری از مباحث مهدویت به صورت جزئی و مسئله‌محوری با نگرش کاربردی دنبال می‌شود.[6]
استبعادورزی نسبت به حوزه رشتگی مهدویت پژوهی و آسیب های آن
عرصه های نو و جدید- اعم از حوزه های معرفتی و غیر معرفتی که به طور قهری دارای یک سری الزامات و قواعد بدیعی هستند- معمولا مورد مخالفت مخالفان و انکار منکران قرار گرفته و با استبعادگرایی و انکارورزی، زمینه به چالش کشیدن آن را فراهم می کنند. عرصه مهدویت با رویکرد رشتگی- که عرصه ای نوین به شمار می رود- نیز از جمله آن هاست که موجب استبعادورزی و انکار برخی افراد قرار گرفته و شاید علت این استبعادورزی و مخالفت های آن ها، به نوع نگرشی است که آن ها نسبت به حوزه مهدویت دارند که همان نگرش سنتی و نقل محورانه است؛ یعنی مهدویت را به مثابه یک اعتقاد و اندیشه بسیط و کوچک، با مسائل و مباحث تک تباری و محدود قلمداد کرده اند که تنها نقل و قواعد نقلی از طریق علم کلام و روش های آن، به تبیین، توجیه و دفاع از آن خواهد پرداخت.[7]
پانویس
- ↑مائده/ 50
- ↑الهی نژاد، حسین، رویکردشناختی پاسخ علمای اهل سنت به مخالفان مهدویت، ص 27
- الفبعرفان، امیرمحسن، نقش باورداشت آموزه مهدویت در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی، ص 41.
- ↑پورسیدآقایی، سید مسعود، مهدویت و رویکردها، فصلنامه مشرق موعود، شماره 4، ص 6
- ↑رویکردشناختی پاسخ علمای اهل سنت به مخالفان مهدویت، الهی نژاد، حسین، ص 28.
- ↑الهی نژاد، حسین مهدویت پژوهی و آسیب های آن، فصلنامه مشرق موعود، شماره 37، ص 63
- ↑همان، ص 65
منابع
- رویکرد شناختی پاسخ علمای اهل سنت به مخالفان مهدویت، الهی نژاد، حسین، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1398.
- رشتگی مهدویت پژوهی و آسیب های آن، الهی نژاد، حسین، فصلنامه مشرق موعود، شماره 37، 1395 ش
- مهدویت و رویکردها، پورسیدآقایی، مسعود، مشرق موعود، شماره چهار، 1386.
- نقش باورداشت آموزه مهدویت در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی، عرفان، امیر محسن، نشر معارف، چاپ اول، 1393.
