ازدواج حضرت مهدی

یکی از مسائل پردامنه درعرصه مهدویت که در چند سال اخیر بیش‌تر مورد توجه واقع شده؛ مسئله «ازدواج و فرزنددار شدن حضرت مهدی(عج) » است که سه نگرش در این زمینه وجود دارد:

1. نگرش مثبتان: برخی به دلیل استحباب ازدواج و مبرا بودن حضرت از ترک این مستحب و وجود روایات و ادعیه، در این زمینه؛ به همسر و فرزند داشتن حضرت قائل‌اند.[1]
2. نگرش منکران: برخی نیز با تمسک به منافات داشتن ازدواج با ماهیت و شاکله غیبت و روایاتی که به فرزند نداشتن تصریح دارند؛ به نداشتن همسر و فرزند حضرت قائل هستند.[2]
3. نگرش ساکتان: این گروه معتقدند نباید به این گونه مباحث پرداخت و در نهایت باید توقف کرد. اینان بر این باورند ازدواج نکردن حضرت، در پذیرش امام دخالت و موضوعیتی نخواهد داشت.[3]

در ادامه به رویکرد های چهارگانه اشاره می گردد:

دلایل قائلان به ازدواج حضرت

این عده از قائلان ، با تمسک به آیات و روایات و تمسک به سیره معصومان (علیهم السلام) و سنت نبوی و با این استدلال که حضرت بر خلاف دستور قرآن و شرع و سنت نبوی عمل نمی کنند سعی در اثبات این مطلب دارند که امکان ندارد حضرت مهدی(عج) ازدواج نکرده باشند.

دلیل قائلان به ازدواج حضرت، از روایات ذیل می باشند:

روایات استحباب ازدواج

در روايات، ازدواج نکردن و تجردگزیدن مورد سرزنش و نهی قرار گرفته است.[4] در کتاب کافی بابی با عنوان «باب کراهه العزبه» با شش روایت وجود دارد که یک روایت نبوی آن چنین است : «رُذال موتاکم العُزّاب؛ پست ترین مردگان شما بی همسرانند».[5]

همچنین روایاتی هستند؛ مبنی بر توجه پروردگار به خانه هایی که ازدواج در آن ها واقع می شود؛ نظیر روایتی از امام صادق(ع) : « همانا خداوند خانه ای را که در آن عروسی باشد، دوست می دارد و خانه ای که در آن طلاق واقع می شود، مبغوض می دارد و هر آینه چیزی از طلاق نزد خدای عز و جل مبغوض تر نیست».[6]

از سوی دیگر، در سخنان حضرات معصوم(ع) بر موضوع ازدواج تاکید خاصی دیده می شود تا جایی که ازدواج یکی از «سنت» های پیامبر اکرم(ص) بیان شده است. نقل مشهوری از پیامبر اکرم(ص) مرسل و بدون سند در منابع شیعی، آمده که درباره تشویق به ازدواج فرمودند: «النکاح سنتی فمن رغب عن سنتی فلیس منی[7] ازدواج سنت من است؛ هر کس از سنت من روی برگرداند، از من نیست».

حدسیات

در آثار مهدوی، درباره اهل و عیال امام مهدی(عج) حدسیاتی وجود دارند. مثلا برخی نوشته اند که سید بن طاووس به فرزندش نوشته است: «پسرم! به تازگی حضرت عیالی انتخاب کرده اند. اگر اجازه داشتم، به تو می گفتم حضرت از کدام طایفه همسر انتخاب فرمودند.»[8] همچنین در کتاب بیان الائمه كه از اعتبار كافي برخوردار نمي باشد؛ از قول امیرمومنان(ع) نقل شده است که امام مهدی(عج) با دختر زبید بن غسان ازدواج می کند و همسرش دو فرزند ذکور به دنیا می آورد؛[9] در حالی که سند این سخن، «خطبه البیان» است خطبه مذکور از منظر بیش‌تر دانشمندان متنی جعلی به حساب می آید.

نیاز طبیعی

برخی معتقدند قطع نظر از جنبه ملکوتی وجود شریف امام؛ او بشر انسان است؛با خواسته هایی انسانی و مانند آبای گرامی و اجداد طاهرینش و مانند سایر انبیا و اولیاي معصوم، غریزه انسانی دارد و هیچ انسانی ناگزیر از غریزه جنسی نیست. بنابراین، به نظر صحیح نمی آید حضرت مهدی(عج) این مدت طولانی را بدون تاهل مانده باشند.[10]

ادله منکران ازدواج امام مهدی

این عده برای انکار ازدواج امام مهدی(عج) در دوران غیبت کبرا به دلایلی استدلال کرده اند که عبارتند از:

مخالف بودن ازدواج با ماهیت غیبت

ازدواج امام(عج) با فلسفه و شاکله غیبت سازگاری ندارد؛ زیرا لازمه ازدواج، داشتن همسر و فرزند است و این امر باعث می شود حضرت شناخته شوند. شناخته شدن و شناسایی توسط همسرنیز امری شایع و عادی است. در این صورت چه بسا اسراری که بر غیبت مترتب است، فاش شود و جان ایشان به خطر بیفتد. شهید صدر مسئله ازدواج را بر اساس نظریه مخفی شدن جسم امام از دیدگان بررسی می‌کند، می نویسد: «طبق این نظریه ا - که عبارت از مخفی شدن جسم آن حضرت از دیده هاست- صرف نظر از اخبار و روایات وارد شده در این باب، باید معتقد باشیم که آن حضرت تا کنون ازدواج نکرده‌اند و تا پایان غیبت نیز ازدواج نخواهند کرد و این کار اشکالی هم نخواهد داشت؛ زیرا آن حضرت هرچیزی را که با غیبت منافات داشته باشد، نباید انجام دهند. بنابراین، جایز نیست که ازدواج کنند؛ زیرا ازدواج با غیبت منافات دارد و مستلزم آشکار شدن وضعیت امام(عج) خواهد بود؛ چرا که ازدواج با وجود غیب بودن جسم حضرت امکان ندارد و اگرحضرت بخواهند ظاهر شوند و ازدواج کنند، این همان محذوری است که باید از آن دوری کنند؛ زیرا این وضعیت با هدف آن حضرت منافات دارد».[11]

روایت تنهایی حضرت

درزمینه غربت و تنهایی امام دوازدهم(عج) حدیثی از سوی امام رضا(ع) این گونه نقل شده است: «انَ الخضر شرب من ماء الحیاه فهو حیَ لا یموت... وسیونس الله به وحشه قائمنا فی غیبته و یصل به وحدته؛[12] خضر(ع) از آب حیات نوشید و لذا زنده است... خداوند به واسطه او، تنهایی قائم ما را در دوران غیبتش به انس تبدیل و غربت و تنهاییی اش را با مصاحبت او مرتفع می کند».

در نحوه استدلال به این روایت می گویند: اگر آن حضرت زن و فرزند داشتند، به مونس و همدم نیازی نبود. همچنین در برخی از روایات، آن حضرت با القاب« فرید»(تک) و«وحید» (یگانه) یاد شده اند و این تعبیر گویای آن است که آن حضرت زن و فرزند ندارند.[13]

روایات همراهان حضرت

دسته ای از روایات، همراهان حضرت را در دوران غیبت، فقط سی تن از یاران خاص ایشان ذکر کرده اند و از همراهی زن و فرزند ایشان با وی سخنی در کار نیست. امام صادق(ع) در این زمینه فرمود: «لا بدّ له فی غیبته من عزله و نعم المنزل طیبه و ما بثلاثین من وحشه؛[14] صاحب این امر از غیبتی ناگزیر است و در غیبت خود به گوشه گیری و کناره جویی از دیگران ناچار است و طیبه(مدینه) خوش منزلی است و با وجود سی تن در آن جا وحشت و ترسی نیست».

ممکن نیست یکی از این سی نفر همسر حضرت باشد؛ کما این که شارحان کافی، این اشخاص را شیعه، اصحاب، موالی و خواص معرفی کرده اند.[15]

عدم گزارش از غیبت صغرا

با توجه به این که حضرت مهدی نزدیک هفتاد سال از عمر خود را در دوران غیبت صغرا سپری کرده اند و محذورات این دوران در ازدواج کردن به مراتب از دوران غیبت کبرا کمتر بوده است و نیز این که در هیچ یک از منابع معتبر یا سخنان نواب خاص به این نکته اشاره ای نشده است؛ می توان ایده زن و فرزند نداشتن حضرت را در دوران غیبت کبرا ترجیح داد.[16]

دلایل ساکتان

عمده دلایل این نگرش چهار مورد است:

1. این مساله از مسائل حاشیه ای مهدویت است که سکوت در آن به اصل مسئله و جایگاه و آثار مهدویت لطمه ای نمی زند.
2. بزرگان شیعه تا قبل از دوره معاصر به صورت جدی به این مسئله وارد نشده اند.
3. ادله هر دو طرف در آن حد از اعتبار نیست که بتوان به استناد آن، تکلیف این مسئله تاریخی را روشن کرد؛ چرا که بسیاری از آن ها مرسل نقل شده اند یا در اسناد آن ها راویان مجهول وجود دارند.
4. ادله نقل شده، گذشته از ضعف سندی،با هم معارض اند و هیچ رجحانی برای یک دسته بر دسته دیگر نیست. البته از لحاظ کمی ، شمار روایات گروه موافقان بیش‌تر است؛ ولی به حدی نیست که رجحانی اطمینان آور را به دنبال داشته باشد.[17]

پانویس

1. ↑میرزا حسین نوری، نجم الثاقب در احوال امام غائب؛ ج2، ص402.
2. ↑2. خدامراد سلیمیان؛ درسنامه مهدویت؛ج2، ص140.
3. ↑سکوت در این مسئله با موازین عقل و نقل سازگارتر است( محمدری شهری و دیگران؛ دانشنامه امام مهدی؛ ج3، ص56).
4. ↑ر.ک: محمد بن حسن حرعاملی؛ وسائل الشیعه، ج20، ص18، باب کراهه العزوبه و ترک التّزویج و التسری و ان حلف علی الترک واستحباب تقدیمهما علی الصلاه ان امکن، در این باب 9 روایت ذکر شده است.
5. ↑محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج5، ص329.
6. ↑«ان الله عز وجل یحب البیت الذی فیه العرس و یبغض البیت الذی فیه الطلاق و ما من شیی ء ابغض الی الله عز و جل من الطلاق» ؛ (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج6، ص54).
7. ↑محمد بن محمد شعیری؛ جامع الاخبار؛ص101.
8. ↑سید مهدی شمس الدین، حدیث وصال، ص37.
9. ↑محمد مهدی زین العابدین؛ بیان الائمه، ج3،ص 329، به نقل از خطبه البیان.
10. ↑محمد امین گلستانی، سیمای جهان در عصر امام زمان، ج1، ص229؛ علی بن فضل الله شوشتری، او کیست، ص641.
11. ↑سید محمد صدر، تاریخ غیبت کبرا، ص81.
12. ↑شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص385.
13. ↑خدامرادسلیمیان، درسنامه مهدویت، ج2، ص138.
14. ↑محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج1، ص340؛ نعمانی، غیبت نعمانی، ص188؛ شیخ طوسی، الغیبه، ص162.
15. ↑فوادیان، محمدرضا، تحلیل مسئله ازدواج امام مهدی(عج) ، ص71
16. ↑محمد محمدی ری شهری و دیگران، دانشنامه امام مهدی، ج3، ص53؛ خدامراد سلیمیان، درسنامه مهدویت، ج2، ص139.
17. ↑محمد محمدی ری شهری و دیگران، دانشنامه امام مهدی، ج3، ص56.

منابع

1. قرآن کریم
2. ابن مشهدی، محمد، المزار، موسسه النشر الاسلامی،1419
3. زین العابدین، محمد مهدی، بیان الائمه، بی جا، 1425.
4. سلیمیان،، خدامراد، درسنامه مهدویت، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود،1386.
5. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، نجف، مطبعه حیدریه، بی تا
6. شوشتری، علی بن فضل الله، او کیست، قم، سبط النبی، 1393.
7. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل البیت، 1409.
8. ابن بابویه ، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، قم ، موسسه النشر الاسلامی، 1403.
9. _________________،من لا یحضره الفقیه، ، ط2، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1413.
10. طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، قم، موسسه المعارف الاسلامیه، 1411.شیخ مفید،(محمد بن محمد)، الارشاد، ط2، بیروت، دارالمفید، 1414ق.
11. طوسی، محمد بن حسن، المصباح المتهجد، بیروت، موسسه فقه الشیعه، 1411.
12. قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، انتشارات ثقلین، 1376.
13. صدر، محمد، تاریخ غیبت کبری ، ترجمه حسن افتخارزاده، تهران، نیک معارف، 1385.
14. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیرعیاشی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، 1411.
15. فوادیان، محمدرضا، تحلیل مساله ازدواج امام مهدی(عج) ، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1398.
16. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، 1362.
17. کفعمی، شیخ حسین، المصباح، موسسه اعلمی، چاپ دوم، 1424ق.
18. کورانی و دیگران،، علی معجم الاحادیث الامام المهدی، قم، موسسه المعارف الاسلامیه،چاپ اول، 1411.
19. مجلسی،، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403.
20. محمدی ری شهری و دیگران، محمد، دانشنامه امام مهدی(عج) ، قم، نشر دارالحدیث، 1393.

برگرفته از

1. کتاب تحلیل مساله ازدواج امام مهدی(عج) ؛ محمد رضا فوادیان.