الفصول العشرة فی الغیبة

الفصول العشرة فی الغیبة، از دانشنامه مجازی ویکی مهدویت

الفُصولُ العَشَرة فی الغَیبَة یا اَلْمَسائلُ الْعَشْر فِی الْغَیْبَة کتابی است کلامی به سبک روایی، استدلالی درباره غیبت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه)، اثرشیخ مفید(متوفای ۴۱۳ق)می باشد او این کتاب را در سال ۴۱۱ق به نگارش در آورده است. این کتاب در جواب شبهاتی نگارش یافته که درباره وجود امام زمان علیه السلام در دوران شیخ مفید رحمه الله مطرح بوده است. مؤلف در این اثر با بهره‌گیری از استدلال‌های کلامی به شبهات مخالفان در ده فصل پاسخ می‌دهد. این کتاب به زبان عربی در یک جلد تألیف شده که انتشارات دارالمفید آن را منتشر کرده است.

نام مؤلف اين كتاب «محمد بن محمد بن نعمان» است كه نزد شيعه مشهور به «مفيد» و نزد اهل تسنن، معروف به «ابن معلم» مى‌باشد. وى در روز يازدهم ذى قعده سال ۳۳۶ هجرى قمرى، در قريه «عكبر» از نواحى بغداد به دنيا آمد. و در شب جمعه سوم رمضان سال ۴۱۳ هجرى قمرى در شهر بغداد از دنيا رفت‌، [۱] ایشان به گفته عالم بزرگوار «ابن شهرآشوب»، از سوى حضرت صاحب الزمان (عجل اللَّه تعالى فرجه الشريف) به لقب «مفيد» مفتخر گرديده است. [۲]

از کتاب فصول العشره با نام‌های دیگری نیز تعبیر شده است مانند:

1. المسائل العشرة فی الغیبة
2. مختصر فی الغیبة
3. الاجوبة عن المسائل العشر
4. الفصول العشرة فی الغیبة
5. الجوابات فی خروج المهدی
6. جوابات المسائل العشر فی الغیبة
7. شرح الاجوبة عن المسائل فی العشرة الفصول عما یتعلق بمهدی آل الرسول (علیهم السلام)
8. کتاب الغیبة.[۳]

کتاب‌های شیخ مفید از اعتبار خاصی نزد علمای شیعه برخوردار است و از زمان نگارش تا کنون پیوسته علما و فقهای شیعه به آن‌ها استناد نموده و یا از آن‌ها مطلب نقل می‌کنند. متاسفانه تعداد زيادى از كتابهاى مهم و حساس مؤلف عظيم الشأن، در دسترس نيست و دست جهل و نادانى، آنها را از بين برده و يا به كتابخانه‌هاى ليدن و لندن و برلن و امثال آنها منتقل كرده است.[۴]
این کتاب برای شناخت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) و ویژگی‌های آن حضرت مانند ولادت، علت غیبت، کیفیت آن و پاسخ‌گویی به بسیاری از شبهات در این باره، کتابی قابل توجه است.

شیخ مفید رحمه الله این کتاب به ده فصل تقسیم می کند که هر یک در جواب شبهه‌ای از شبهات مخالفین است .

درباره این شبهه که: فرقه امامیه ادعا مى‌كند كه خداوند به «حسن بن على بن‌ بن محمد بن على بن موسى الرضا (عليهم السّلام)» (يازدهمين پيشواى شيعيان) درحالى كه زنده بود، پسرى عنايت كرده در حالى كه خاندانش از وجود او بى‌خبر بودند و هيچ فرقه و دسته‌اى در اين ادعا با «اماميه» موافقت نكرده‌اند. آيا چنين چيزى بعيد به نظر نمى‌رسد؟

درباره شبهه انکار کردن جعفر، آن حضرت را و قیام ادله عقلی و نقلی بر وجود وی و بیان برخی از حالات جعفر. «جعفر بن على بن محمد» كه برادر «حسن بن على بن محمد» و از نزديكترين افراد به وى بوده، اين امر را كه «حسن بن على» چه قبل از مرگ و چه پس از مرگ، داراى پسرى بوده، شديدا انكار كرده است، حتى اينكه پس از مرگ وى اموال «حسن بن على» را تصاحب كرده و به خليفه و سلطان وقت خبر داد كه عده‌اى از پيروان برادرش چنين ادعايى مى‌كنند و خليفه نيز افرادى را فرستاد تا از آبستن بودن و يا وضع حمل زنان و كنيزان «حسن بن على» تحقيق كنند ولى هيچ گونه آثار آبستنى و يا وضع حملى به دست نياوردند و اين مطلب خود ناصواب بودن اين ادعا را كه «حسن بن على» داراى پسرى بوده تأييد مى‌كند.

درباره این شبهه که: تمام تاريخ‌نويسان شيعه نوشته‌اند كه «حسن بن على علیه السلام» مادرش را كه نامش «حديث» و كنيه‌اش «ام الحسن» بوده در تمام اموال و و قفهايش، وصى خود قرار داده و در آن وصيتنامه، نامى از پسرى كه به دنيا آمده و يا به دنيا خواهد آمد، به ميان نياورده و اين مطلب شاهد ديگرى بر بطلان ادعاى اماميّه است.

درباره این شبهه که: مخالفین می گویند: آنچه بيش از هر چيز موجب شك و ترديد مى‌شود اين است كه چه چيز موجب شده كه «پسر حسن بن على»(علیهما السلام) بايد مخفى متولد شده و مخفى زندگى كند؟ و حال آنكه پدرانش در زمانى سخت‌تر و هراس انگيزتر از زمان او زندگى مى‌كرده‌اند، هرگز مخفى نشده و ولادت هيچ كدام از آنان در پنهانى انجام نگرديده است.

درباره این شبهه که: غیبت آن حضرت، در این مدت زیاد، بر اساس ادعای امامیه خارج از عادت است. به علت اينكه، ظاهرا امكان ندارد كه شخصى در اين مدت طولانى زنده باشد ولى هيچ گونه خبرى از مكان و نحوه زندگى وى به دست نيايد.

درباره این شبهه که: ادعای طول عمر آن حضرت و باقی ماندنش از زمان ولادت تا به امروز، انتقاض عادت است. ادعاى «اماميه» از جهت ديگرى نيز بر خلاف عادت است و آن اينكه آنان مى‌گويند «مهدى پسر حسن بن على» چندين سال قبل از مرگ پدرش كه در سال ۲۶۰ اتفاق افتاده، به دنيا آمده و تا اين زمان كه سال «چهار صد و ده» است، در حال حيات به سر مى‌برد و اين امر نيز چيزى است كه عادتا ممكن نيست و نمى‌تواند فردى اين مقدار عمر كند.

درباره این شبهه که: در حال غیبت نمی‌توان از آن حضرت استفاده نمود، بنابراین احتیاجی به او نخواهد بود و وجودش کالعدم خواهد بود. بنا بر اينكه ادعاى «اماميه» صحيح و مطابق واقع باشد، چه فايده و اثرى بر وجود امامى كه همواره در پنهانى به سر مى‌برد، بار خواهد بود و اساسا بشر چه احتياجى به وجود رهبرى دارد كه نه تبليغى براى اسلام انجام دهد و نه بتواند حدى از حدود اسلام را جارى كرده و نه حكمى از احكام آن را بيان نمايد و نه گمراهى را راهنمايى كند و نه امر به معروف و نهى از منكرى انجام دهد و نه امكان داشته باشد كه در راه اسلام جهاد كند؟

درباره این شبهه که تفاوتی میان اعتقاد شیعه اثناعشری که قائل به حیات امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه) است و اعتقاد برخی دیگر از فرقه‌های منتسب به امامیه و زیدیه که قائل به حیات پیشوای خویشند، وجود ندارد. در ميان شيعه مذاهبى وجود دارد كه مانند «اماميه» ادعاى زنده و پنهان بودن پيشوايان خود را مى‌كنند و اماميه شديدا ادعاى آنان را انكار كرده و عقيده آنان را مردود مى‌دانند و در عين حال آن مذاهب در ادعاى خود به همان چيزهايى استدلال مى‌كنند كه اماميه استدلال مى‌كنند؛ مثلا «ممطوره»[۵] ادعا مى‌كنند كه «موسى بن جعفر» امام هفتم شيعيان، زنده و در پنهان به سر مى‌برد تا در وقت لازم و مناسب ظهور كند. «كيسانيه» ادعا مى‌كنند كه «محمد بن حنفيه» زنده و پنهان زندگى مى‌كند و سرانجام قيام مى‌كند. «ناووسيه» ادعا مى‌كنند كه «جعفر بن محمد» امام ششم شيعيان زنده و پنهان است. «اسماعيليه» ادعا مى‌كنند كه «اسماعيل بن جعفر بن محمد» زنده و پنهان است. و اگر «اماميه» ادعاى پيروان اين مذاهب را مردود مى‌دانند بايد حتما ادعاى خودشان را نيز مردود بدانند.

درباره این شبهه که: ادعای غیبت و استتار آن حضرت به خاطر حکمت الهی، با ادعای دیده شدن وی توسط برخی از افراد، در تناقض است. گفتار اماميه در باره غيبت و ظهور «مهدى» (عجل الله تعالی فرجه) خالى از تناقض نيست؛ به خاطر اينكه از يك طرف ادعا مى‌كنند، خداوند از روى لطف و مرحمت، به امام اجازه داده كه هر وقت بخواهد از انظار پنهان شده و از دسترس افراد خارج گردد و خداوند هيچ اجازه و حقى به پيشوايان جامعه نمى‌دهد، مگر از روى مصلحت و به خاطر حفظ تدبير جامعه و وجود احتياج بندگان به آن حق.مصلحت نصب امام اين است كه مردم به فردى كه بتواند از مسايل و قوانين دين آگاهشان كند، دسترسى داشته باشند و اگر چنين فردى از طرف خداوند منصوب نگردد و مردم، امكان آموختن احكام دين را نداشته باشند، خداوند مصلحت نظام بشرى را مراعات نكرده و تدبير امور بندگان را به نحو كامل و احسن انجام نداده است. و پر واضح است كه اين دو ادعا كاملا با يك ديگر تناقض دارند.

درباره این شبهه که: اعتقاد به غیبت آن حضرت، مستلزم اقامه معجزه و برهان بر وجود وی خواهد بود، بنابراین، او بی هیچ تفاوتی، همچون نبی خواهد بود که معجزه دلیل نبوت وی است. تمام مذاهب و ملتهاى اسلامى بر اين امر اتفاق دارند كه معجزه، مخصوص پيغمبران و از علايم خاص فرستادگان خداست. و بنا بر ادعاى «اماميه» هنگامى كه امام غايب آنان ظهور كند، مجبور خواهد بود كه خود را به وسيله معجزه به مردم بشناساند و تا از اين راه صحت و امامت خود را بر آنان ثابت نكند، راه ديگرى وجود نخواهد داشت؛ چرا كه هيچ كدام از مردم آن زمان، بدون معجزه نخواهند توانست او را مشخصا بشناسند.[۶]

شیخ سعادت حسین افتخار العلماء لکهنوی از علمای هند این کتاب را به اردو با نام «غیبت» و شیخ محمد باقر خالصی با عنوان «ده انتقاد و پاسخ پیرامون غیبت امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه) به فارسی ترجمه کرده‌اند.

مهم‌ترین نسخه‌های کتاب، ۵ نسخه است:

1. نسخهای در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی که تاریخ نگارش آن قرن ششم است.
2. نسخه‌ای در کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی که تاریخ نگارش آن قرن سیزدهم است.
3. نسخه‌ای در کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
4. نسخه‌ای در دفتر موسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
5. نسخه چاپی در نجف در المطبعة الحیدریة.

این کتاب اولین بار در نجف اشرف به سال ۱۳۷۰ق توسط المطبعة الحیدریة به چاپ رسید. این کتاب بعدها با تحقیق فارس حسون در کنگره هزاره شیخ مفید چاپ و منتشر شد.