مستشرقان
مستشرقان، از دانشنامه جامع مجازی ویکی مهدویت
مستشرق، شرق شناس یا خاورشناس (Orientalist) به محققانی از اهالی کشورهای غرب اطلاق می شود که در مورد مسائل مختلف کشورهای شرقی، به مطالعه، توصیف و تحلیل می پردازند. مستشرقان بنابر رویکرد مطالعاتی و شیوه انعکاس مطالعات، در دسته های گوناگونی طبقه بندی می شوند. امروزه عنوان شرق شناس بیش از هرچیز در مورد محققانی به کار می رود که در مورد اسلام و مسائل کشورهای اسلامی همچون فرهنگ، سیاست، اقتصاد و هنر مطالعه می کنند. گرچه ریشه تلاش ها برای شناخت جوامع شرقی به شش قرن قبل از میلاد در سایه منازعات «خاور» و «باختر» و نبردهای ایران و روم باز می گردد[1]اما سابقه استعمال علمی این واژه در معنای یک منظومه به هم پیوسته از معارف با تعریفی اختصاصی، موضوع و مسائل خاص آن علم، به سال 1779 میلادی در انگلستان مربوط می شود.[2]
با این حال همواره نگاه به ملل شرقی از سوی غربیان نگاه به معدنی از سرمایه های آماده غارت بوده و در بهره مندی هر چه بیشتر از آن از یکدیگر سبقت می گرفتند. این استراتژی برخورد با شرق تا اواسط نیمه دوم قن بیستم همچنان ادامه داشت. در سال 1973 در بیست و نهمین کنگره شرق شناسی پاریس، به این جمع بندی رسیدند که دوران نگاه سنتی و استعمارگرانه به جوامع شرقی به پایان رسیده و لازم است از دیدی جدید به آن نگاه کرد. این نگرش جدی عبارت بود از مطالعات آسیایی یا علوم انسانی آسیایی که تمدن های مدیترانه شرقی تا اقیانوس آرام را در بر می گیرد. [3]
تعاریف مختلف شرق شناس و شرق شناسی
در تعریف این دو اصطلاح هم ریشه تعاریف متعددی ارائه شده است. دهخدا می نویسد: «خاورشناسی به رشته ای از معارف بشری اطلاق میشود که [در آن]بحث از زبان و علم و ادب ملل[ مطرح می گردد]. از آنجا که موضوع این علم فرهنگ ملل خاور است دامنه آن در معنای خود بسیار وسیع است و به اطلاق عام شامل کلیه شناسائیهای بشر درباره فرهنگ «چین» و «هند» و «مصر» و «بابل» و به عبارت دیگر ملل متمدن خاور میشود.»[4]
همچنین فرهنگنامه لغات کمبریج این اصطلاح را چنین معنا کرده است: « خاورشناسی یعنی دیدگاه محققان غربی در مورد خاورمیانه، شرق و جنوب آسیا به ویژه دیدگاه هایی بسیار سطحی و غیر دقیق درباره مرموز بودن این جوامع، تغییر ناپذیری و ناتوانی در پیشرفت و مدرن شدن، بدون آنکه غربی ها به آنان کمک کنند»[5].
دوره های شرق شناسی
شرق شناسی بر اساس معنای جزئی آن از زوایای مختلفی قابل تفکیک و دسته بندی است؛ از لحاظ حجم مطالعات در ادوار تاریخ، انواع نگرش به شرق، نقاط عطف تاریخی بر پایه حوادث و جهات متعدد دیگر. در یک تقسیم بندی جامع به لحاظ جامعیت در بر گرفتن مولفه هایی همچون زمان، حوادث و رویکردها هفت دوره زمانی را می توان نام برد:
- از ابتدای پیدایش اسلام تا پایان قرن دهم میلادی به مدت 5 قرن
- دوره ترجمه متون عربی در قرن یازدهم میلادی
- دوره جنگ های صلیبی در قرن های دوازده و سیزدهم میلادی
- دوره بیداری غرب و خطر ترکان عثمانی در قرون چهاردهم تا شانزدهم میلادی
- دوره گسترش ارتباط با شرق و عصر روشنگری در قرن های هفدهم و هجدهم میلادی
- عصر استعمار رمانتیسم از قرن نوزدهم تا پایان نیمه اول قرن بیستم
- دوره تقویت انگیزه های حقیقت جویانه از نیه دوم قرن بیستم تا کنون
هر یک از این ادوار نیز از جهات مختلفی قابلیت تقسیم به بخش های کوچکتر نیز می باشد. برای نمونه در قرن بیستم و بیست و یکم اینگونه نیست که با یک فضای یکسان روبرو باشیم. چرا که در دو مقطع تاریخی خاص یعنی پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 و هم چنین ماجرای انفجار برج های دو قلو در نیویورک و اشغال عراق در پی آن در سال 2001، شاهد تحولاتی بنیادین در روش و حجم مطالعات اسلامی در غرب بوده ایم.
حوزه ها و زمینه های مطالعاتی [6]
در طول تاریخ مستشرقان به تناسب رویکردها و نیازهای علمی و گاه سیاسی در حوزه های مختلفی از علوم اسلامی دست به مطالعه زده اند. از این بین، قرآن و تاریخ پیامبر اسلام از سهم بیشتری نسبت به سایر حوزه های مطالعاتی اسلام داشته اند.
- قرآن
- تاریخ زندگانی پیامبر
- کتاب شناسی
- حدیث
- مهدویت
- فقه
- حقوق
- فلسفه، عرفان، تصوف و اخلاق
- فرق و مذاهب اسلامی
- زبان عربی و فارسی
- علوم، هنر، فرهنگ و تمدن اسلامی
- جغرافیا
- سیاست
- اقتصاد
روش ها و انواع فعالیت های اسلام شناسی[7]
- تاسیس دانشکده ها و موسسات مطالعات اسلامی
- گردآوری و تصحیح نسخ خطی
- ترجمه آثار اسلامی به زبان های اروپایی
- تاسیس چاپخانه ها و موسسات انتشارات آثار شرقی
- چاپ و انتشار مجلات علمی
- چاپ و انتشار دایره المعارف اسلامی
- برگزاری همایش ها و کنگره های بین المللی اسلام شناسی
- سفر و سفرنامه نویسی
- اقدامات تبشیری و تبلیغ مسیحیت
- فعالیت های باستان شناسی و تاسیس موزه های شرق شناسی
انگیزها و اهداف مطالعات اسلامی [8]
- انگیزه های تبشیری و دینی با اهداف بلند پروازانه مسیحی نمودن همه مردم جهان
- انگیزه های سیاسی و استعماری با هدف شناسایی منابع، بسترها و زمینه های تاراج آن
- انگیزه های علمی و فرهنگی با هدف شناخت اسلام و مسلمانان
مستشرقان و مهدویت
مستشرقان از دو قرن پیش متوجه اعتقاد مسلمان به شخصی بنام مهدی به عنوان امامی زنده شدند؛ باوری بسیار جدی و جذاب در میان مسلمانان. عامل اولیه جلب توجه مستشرقان به این آموزه، شورش شخصی در سودان به نام «محمد احمد سودانی» در سال 1881 میلادی بود. مهم ترین ویژگی این فرد ادعاي مهدویت او بود. ادعایی که حدود چهار سال بر آن پافشاري نمود و سرانجام در سال 1885 کشته شد. وي عده زیادي را در کشور سودان متوجه خود ساخت و به تدریج منطقه هایی از سودان را هم فتح نمود، از اینرو کشورهایی همچون مصر و انگلیس بیش از دیگر کشورها نسبت به این جریان حساسیت نشان دادند، زیرا محمد احمد سودانی چند منطقه اي را که مورد توجه مصر و انگلیس بود، فتح کرده بود. در پی این ماجرا و پس از اینکه آوازه محمد احمد سودانی به بسیاري از کشورهاي اروپایی رسید، اصل موضوع مهدویت و ادعاي محمد احمد سودانی براي بسیاري از غربی ها، مورد پرسش قرار گرفت. از اینرو دانشگاه سوربن از جیمز دارمستتر، خاور شناس عالی رتبه و استاد دانشگاه سوربن درخواست نمود، تا درباره محمد احمد سودانی و موضوع مهدویت که بر سر زبان ها افتاده بود، مطالعه و به ارائه نتایج تحقیقات خود بپردازد. به همین جهت دارمستتر به سخنرانی درباره مسئله مهدویت و ریشه تاریخی این بحث و هم چنین مدعیان دروغین مهدویت در طول تاریخ اسلام پرداخت که سرانجام این سخنرانی ها منجر به نوشته شدن کتاب «مهدی از صدر اسلام تاکنون» به عنوان اولین اثر مهدی پژوهانه محققان غربی گردید.
ادوار مهدی پژوهی در غرب
- دوره اول از ابتدای نگارش اولین اثر مهدوی با ظهور مهدی سودانی تا سال 1945 مصادف با جنگ جهانی اول
- دوره دوم از سال 1945 تا 1979 (از جنگ جهانی اول تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران)
- دوره سوم از سال 1979 تا 2001 ( از انقلاب ایران تا حملات یازدهم سپتامبر در آمریکا)
- دوره چهارم از سال 2001 تا کنون
ملاک تقسیم بندی این دوره ها تغییر نگرش و افزایش میزان مطالعات در پی حوادث تاریخی مختلف است. برای نمونه در انقلاب اسلامی ایران آنچه که شرقشناسان را نسبت به مساله مهدویت حساس کرد شیعی بودن انقلاب ایران و نقش اساسی باورداشت مهدویت در این مکتب بود. باوری که در مقاطع مختلف نهضت امام خمینی(ره) بارها به آن تصریح شده بود.
نام برخی از مهمترین مستشرقان
- ایگناز گلدزیهر
- جیمز دارمستتر
- فان فلوتن
- ادوارد براون
- همیلتون گیب
- مونتگمری وات
- ویلفرد مادلونگ
- اتان کلبرگ
- اندرو نیومن
- دیوید کوک
- هاینس هالم
پانویس
- ↑الویری، محسن، مطالعات اسلامی در غرب، ص 25
- ↑الویری، محسن، مطالعات اسلامی در غرب، ص 13
- ↑الویری، محسن، مطالعات اسلامی در غرب، ص 16
- ↑https: //dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/ 130229
- ↑https: //dictionary.cambridge.org/dictionary/english/orientalism
- ↑الویری، محسن، مطالعات اسلامی در غرب، ص 98
- ↑الویری، محسن، مطالعات اسلامی در غرب، ص 170
- ↑الویری، محسن، مطالعات اسلامی در غرب، ص 185
منابع
- الویری، محسن، مطالعات اسلامی در غرب، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی، 1381 ش
- زمانی، محمدحسین، شرقشناسی و اسلام شناسی غربیان، قم، موسسۀ بوستان کتاب، ۱۳۸۵ ش
- https: //dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/ 130229
- https: //dictionary.cambridge.org/dictionary/english/orientalism
- https: //dictionary.cambridge.org/dictionary/english/orientalist
