نجم ثاقب در احوال امام غایب(عج)

نام کتاب

مؤلف، نام کتاب را «نجم ثاقب در احوال امام غایب(عج) » گذاشته و مطالب آن را ضمن دوازده باب بیان کرده است.[1] اصل کتاب به زبان فارسی است؛ اما شیخ آقابزرگ تهرانی در الذریعه، کتاب را به نام «النجم الثاقب فی احوال الامام الغائب» معرفی می‌کند.[2] این کتاب، با نام «نجم الثاقب» منتشر شده است.[3]

کتاب مذکور همان گونه که مرحوم مولف در ابتدای کتاب تصریح می‌کند، بنا به سفارش مرحوم میرزای بزرگ شیرازی (متوفای 1273ش) نگاشته شده ‌است و مرحوم میرزای شیرازی و نیز مرحوم حاج‌آقا میرزا ابوالفضل تهرانی بر آن تعلیقه ای گران‌سنگ دارند.[4]

حیات نویسنده

حسین بن محمد تقی بن علی محمد النوری الطبرسی در 18 شوال سال 1254 ق در روستای یالو ( یال رود) از توابع شهرستان نور از شهرهای مازندران به دنیا آمده؛ که به همین دلیل به «طبرسی» و«مازندرانی» نیز ملقب گشته است. ایشان در راه بازگشت از سفر کربلا، به سبب مسمومیت غذایی بیمار شد و پس از بازگشت به نجف در روز چهارشنبه در اواخر جمادی الثانی 1320 در66 سالگی به رحمت حق واصل و بنا به و صیّت خودش، بین ایوان سوم صحن شریف از باب قبله در حرم مقدّس علوی به خاک سپرده شد.

شخصيت علمي نویسنده

مرحوم آقا بزرگ تهرانی، شاگرد نویسند در کتاب «نقباء البشر» درباره ایشان می گوید: اگر انسان بر آنچه از کتاب های گران سنگ و تالیفات با ارزش وی که از تحقیق و دقت نظر همچون دریایی موّاج است؛ و همچنین بر وسعت اطلاعات بی نظیر او، کمی تامل و تفکر کند؛ بدون شک پی خواهد برد که او به تاییدات روح القدس (از ملائکه مقرب) مویَّد بوده است.[5]

وی در جایی دیگر می افزاید:

به راستی که او نفسش را نذرِ خدمت به علم کرد و هیچ چیز به اندازه بحث، جست و جو و کاوش برایش اهمیت نداشت و این ها همه از فضل خداست و به هرکس که بخواهد، عطا می کند و خداوند واسع و علیم است.[6]

آيت اللّه سيد محسن امين عاملى، صاحب اعيان الشيعه در مورد مرحوم محدّث نورى چنين نگاشته است:

وی عالم فاضل، محدّث متبحّر، متخصّص در حديث‌شناسى و علم رجال، عارف به تاريخ و پژوهشگرى بود كه سره را از ناسره به خوبى جدا مى‌كرد.[7]. با وجود این حضرت امام خمینی(ره)، در کتاب «انوارالهدایه فی التعلیقه علی الکفایه» از محدث نوری(ره) به دلیل استفاده از روایات ضعیف انتقاد کرده است؛ هر چند او را انسان صالحی معرفی می کند.[8]

استادان و شاگردان

محدث نوری، ابتدا نزد پدرعلامه اش تلمذ و بعد از فوت پدر به تهران مهاجرت کرد و در حلقه درس عالم جلیل شیخ عبد الرحیم بروجردی قرار گرفت. بعد از آن به مدت 4 سال به نجف اشرف مشرف شد. ایشان همچنین چند ماهی در محضر شیخ انصاری کسب فیض کرده است.[9]

مرحوم محدث نوری از حضرات: سید محمد صادق طباطبایی، میرزا عبد الرحیم نهاوندی، حکیم محمد رضا قمشه ای، میرزا ابی الحسن جلوه، شیخ علی خلیلی، شیخ ملا علی کنی طهرانی، ملا فتحعلی سلطان آبادی، شیخ محمد علی محلاتی و سید مهدی قزوینی نیز استفاده و پس از آن به سامرّا مهاجرت کرد و در محضر میرزای شیرازی بزرگ قرار گرفت.

شاگردان

از جمله شاگردان وی عبارتند از: شیخ عباس قمی، شیخ محمد حسن معروف به شیخ آقابزرگ طهرانی، شیخ محمد حسین کاشف الغطاء سید عبد الحسین شرف الدین.

تألیفات

مرحوم محدث نوري دارای تالیفات فراوانی در زمینه های مختلف، از جمله در زمینه حدیث، تاریخ، فقه ،اصول می باشد. آثار ایشان به حدود 37 عنوان کتاب می رسد که از مهم‌ترین آن ها می توان به کتاب شریف «مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل» که بزرگ ترين اثر آن مرحوم است؛ اشاره کرد.

تالیفات مهدوی محدث نوری

از علامة نوری سه كتاب در زمینه پیرامون مهدویّت و شناخت و معرفت امام عصر(عج) بر جای مانده است كه این تالیفات گویای عشق و علاقة فراوان وی به امام زمان(عج) و تحقیق و پژوهش در این عرصه است. دو مورد از این آثار به زبان عربی و یك مورد به زبان فارسی است. این کتاب ها عبارتنداز:1. جنّة المأوی فی من فاز بلقاء الحجّة فی الغیبة الکبری؛ 2. کشف الأستار عن وجه الغائب عن الأبصار(عج) ؛ 3. نجم ثاقب در احوال امام غائب(عج) . که به زبان فارسی نگاشته شده است.

بررسی کتاب نجم ثاقب

از معروف‌ترین آثار محدث نوری ، کتاب شریف « نجم ثاقب در احوال امام غایب(عج) » است که علما، از جمله مرحوم میرزای شیرازی بزرگ از آن تمجید کرده اند . این کتاب با وجود مباحثی در آن، که مورد مناقشه علما قرار گرفته است؛ از کتاب های ارزشمند در مباحث مهدویت محسوب می شود و شناخت مناسبی از وجود مقدس امام زمان(عج) به خواننده عطا می کند. مجموعه مطالب کتاب پس از مقدمه و فهرست اجمالی در دوازده باب تدوین شده است. عنوان مباحث هر یک از باب‌ها به ترتیب عبارتند از:

1. باب اول: تاریخ ولادت و شمه‌ای از حالات آن جناب و حالات شخصی حکیمه خاتون، دختر امام جواد(ع) ؛
2. باب دوم: اسامی، القاب و کنیه‌های آن حضرت و وجه تسمیه آنها؛
3. باب سوم: شمه‌ای از شمایل و بعضی ویژگی‌های حضرت مهدی(عج) .؛
4. باب چهارم: بیان اختلاف دیدگا ه ها در مورد وجود آن جناب که پس از غیبت پیش آمده است، مانند اختلاف در نسب، اسم پدر و دیدگاه‌های فرقه‌های گوناگون و علمای مذاهب درباره مطالب گفته شده در این بخش؛
5. باب پنجم: مهدی موعود همان حجت بن الحسن العسکری(عج) است.
6. باب ششم: اثبات امامت آن حضرت از روی معجزهای صادره شده از ایشان؛
7. باب هفتم: شرح حال کسانی که در دوران غیبت کبرا خدمت آن جناب رسیده اند؛
8. باب هشتم: تکذیب مدعیان رؤیت (گردآوری روایات مربوط به دروغگو بودن مدعی رؤیت و داستان‌هایی که گویای دیدار بزرگان با حضرت مهدی(عج) نقل شده اند؛).
9. باب نهم: چند حکایت از نجات درماندگان در بیابان و غیر آن؛
10. باب دهم: شمه‌ای از تکالیف مسلمانان نسبت به امام عصر(عج) .؛
11. باب یازدهم: برخی از زمان‌ها و اوقات ویژه امام عصر(عج) ؛
12. باب دوازدهم: اعمال و آداب مخصوص یرای دیدار آن حضرت؛

هدف نویسنده از نگارش و میزان دستیابی به هدف

با توجه به این که این کتاب به درخواست میرزای شیرازی بزرگ نگاشته شده است؛ با بررسی تقریظ آن جناب بر کتاب نجم ثاقب؛ نگاه می کنیم ، درمی یابیم که هدف میرزای بزرگ و مرحوم نوری از تالیف این کتاب برآورده شده است. مرحوم میرزای شیرازی در تقریظی بر كتاب مذکوز آن را چنین می ستاید:

كتابی است در نهایت تمامیّت و حسن تربیت كه در نظر ندارم كتابی در این باب به این خوبی نوشته شده باشد. مراجعه به این كتاب در رفع شبهه و تصحیح عقیده بر متدیّنان لازم است تا انشاءالله ازتابش انوار هدایتش به سر منزل ایمان و یقین و محل امن و امان برسند.[10]

مناقشه در برخی از نوشتار کتاب

برخی از متون کتاب، با نظر مشهور علمای امامیه همخوانی ندارند؛ مثل بحث ازدواج حضرت مهدی(عج) ، دارای فرزند بودن آن حضرت و داستان جزیره خضرا که علمای شیعه با ذکر دلایلی آن را مردود می دانند.[11] علاقه مندان به مطالعه بیش‌تر در این زمینه می‌تواند به کتاب «دادگستر جهان»، از مرحوم آیت الله ابراهیم امینی و مقاله «ذريه امام مهدي(عج) و نقش آنان در دولت بزرگ اسلامي»، از آیت الله نجم الدین طبسی و استاد رحیم کارگر و همچنین مقاله« مقایسه و نقد داستان جزیره خضراء در کتاب‌های بحار الانوار و نجم الثاقب»، از هاشم اندیشه،مراجعه کنند.

همچنین محدث نوری در باب دوم کتاب، به بیان اسامی و القاب حضرت مهدی(عج) می پردازد و برای آن حضرت 182 اسم و لقب عنوان می‌کند که بسیاری از این نام ها و القاب در متون حدیثی شیعه وجود ندارند و مرحوم نوری آن ها را از کتاب «تذکرة الأئمه(علیهم السلام)» نقل کرده است. این کتاب طبق جست وجوی انجام شده چاپ جدید ندارد و فقط نسخه چاپ سنگی آن در برخی کتابخانه ها موجود می باشد. کتابشناسان و نسخه پژوهان درباره این رساله، متفاوت سخن گفته اند. برخی آن را به علامه محمد باقر بن محمد تقی مجلسی و شماری هم آن را به محمدباقر بن محمد تقی لاهیجی نسبت داده اند![12] همچنان‌که زمان تألیف آن رایکسان ذکر نکرده اند.مؤلف در مقدمه رساله تذکرة الأئمه به اين مطلب تصريح مي‌كند كه از منابع غير شيعه و غير مسلمان اعم از منابع يهودي و مسيحي و حتي منابع هندي براي نوشتن اين رساله بسیار استفاده کرده است.[12]

پانویس

1. ↑میرزا حسین نوری، نجم ثاقب، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۳۷.
2. ↑آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ج۲۴، ص۶۹.
3. ↑برای نمونه نگاه کنید به نوری، میرزا حسین نجم الثاقب، ۱۴۱۲ق، جلد کتاب.
4. ↑میرزاحسین نوری، النجم الثاقب، ص12.
5. ↑آقابزرگ طهرانی، نقباء البشر ج2، ص549
6. ↑همان، ص545.
7. ↑سید محسن امین، اعیان الشیعه،ج 6، ص 143.
8. ↑روح الله موسوی خمینی، انوار الهدایه فی التعلیقة علی الکفایة، ج1، ص244-245.
9. ↑میرزا حسین نوری، نجم الثاقب، ص21.
10. ↑میرزا حسین نوری، نجم ثاقب، ص 190.
11. ↑مجتبی کلباسی، بررسی افسانه جزیره خضراء، فصلنامه انتظار موعود، ش2،ص110-126،و، ش3، ص131، و، ش4، ص159؛ ابراهیم امینی، دادگستر جهان، ص205؛ نجم الدین طبسی و رحیم کارگر، ذریه امام مهدی(عج) و نقش آنان در دولت بزرگ اسلامی، فصلنامه انتظار موعود، ش38، ص43.
12. الفبهادی صالحی، مقاله رساله تذکرة الأئمة؛ ویژگی ها و چالش های کتابشناسی پیرامون آن، فصلنامه پژوهش های تاریخی ایران و اسلام، ص138.

منابع

1. امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعه، محقق:امین حسن، دار التعرف للمطبوعات ، بیروت، 1403ق.
2. امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، شفق، قم، چاپ اول، 1383ش.
3. آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، طبقات اعلام الشیعة و هو نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، محقق: عبد العزیز طباطبایی و محمد طباطبایی بهبهانی، دار المرتضی، مشهد مقدس، بی تا.
4. خمینی، روح الله، انوار الهدایه فی التعلیقة علی الکفایة،2جلد، موسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی(ره)، تهران،1415ق.
5. صالحی، هادی، وابراهیم نوئی و عباس احمدوز، مقاله رساله تذکرة الأئمة؛ ویژگی ها و چالش های کتابشناسی پیرامون آن، فصلنامه پژوهش های تاریخی ایران و اسلام،شماره 27، پاییز و زمستان 1399.
6. طبسی، نجم الدین و کارگر، رحیم ، ذریه امام مهدی(عج) و نقش آنان در دولت بزرگ اسلامی، فصلنامه انتظار موعود، ش38، سال1391.
7. کلباسی، مجتبی، بررسی افسانه جزیره خضراء، فصلنامه انتظار موعود، ش2و3و4، سال1380و 1381.
8. نوری ، حسین بن محمد تقی، النجم الثاقب فی احوال الإمام الغائب، تعریب: السید یاسین الموسوی، انتشارات مسجد مقدس جمکران، قم چاپ اول ، 1429ق.