منابع غیر معتبر مهدوی کدامند؟

اساس دانش مهدویت متکی بر حدیث است؛ اما برخی منابع با مشکلاتی روبرو هستند که به اعتبار این منابع خدشه وارد می کند که پذیرش روایات این آثار، مبتنی بر تائید آیات و روایات هم خانواده می باشد. برخی از این آثار عبارتند از:

الفتن ابن حماد

این کتاب، اثر نعیم بن حماد خزاعی مروزی(م 228 ق) از محدثان اهل سنت است که به طور گسترده، به منابع شیعه راه یافته و از طریق آثاری مانند «التشریف بالمنن فی تعریف الفتن»، مشهور به «الملاحم و الفتن» ابن طاووس در کتاب‌های امامیه به آن استناد و استدلال می‌شود. این کتاب مانند دیگرکتاب‌ها که در موضوع ملاحم و فتن نوشته شده‌اند، به مهدویت اختصاص ندارد، بلکه درباره رویدادهای آینده جهان اسلام تا قیامت سخن می‌گوید و بخشی از آن به امام مهدی(عج) و نشانه‌های ظهور ایشان اختصاص دارد. برخی از ابواب الفتن عبارتند از: سفیانی، نام، نسب و جنگ‌ها و فرورفتن او در بیداء، پرچم‌های سیاه، ابواب مربوط به امام مهدی، نام، نسب او و نشانه‌های قیام، ابواب مربوط به دجال و فرود آمدن حضرت عیسی(ع).

بیش‌تر مطالب این کتاب، از صحابه یا تابعان نقل شده و سند آن به پیامبر خدا نمی‌رسد؛ مثلا از حدود 170 حدیث باب‌های 29 تا 44 که درباره امام مهدی(عج) و سفیانی است، حدود 25 حدیث به پیامبر(ص)، امام علی و امام باقر(ع) می‌رسد و دیگر اسناد کتاب، به افرادی مانند کعب الاحبار، زهری، ارطاه ختم می‌شود. آنچه به این سه معصوم می‌رسد نیز به طریق غیر شیعی است.

بنابراین، در زمینه اعتبار این کتاب باید گفت، کتاب مذکور نه تنها در میان شیعه فاقد اعتبار است، بلکه در میان اهل سنت هم درباره آن مناقشه است؛ به گونه‌ای که عبد العليم عبد العظيم البستوي در رساله خود با نام «المهدی المنتظر فی ضوء الاحادیث و الاثار الصحیحه»، این کتاب را به نقد کشیده و او را توثیق نکرده است. وی در مورد کتاب نعیم می‌نویسد: 1 نسبت کتاب به مؤلف ثابت نیست؛ [1] 2. راوی کتاب به دوران بعدی فردی ضعیف است؛ [2] 3. نعيم بن حماد دارای توهمات و اشتباه‌های فراوانی است؛ [3] 4. بيش‌تر احادیث آن ضعیف و ناشناخته هستند و بدون گزینش جمع‌آوری شده‌اند؛ [3] 5. منفردات این کتاب قابل احتجاج نیست.[4]

علاوه بر اشکالات بستوی، همان‌طور که گذشت، بسیارى از روایات کتاب موقوف یا مقطوع است و سند آن‌ها به رسول خدا(ص) نمى رسد. بنابراین، حتى اگر موقوفات و مقطوعات نزد اهل سنت هم قابل توجیه باشد، آنچه به فتن مربوط است، محل تأمل می‌باشد. از منظر شیعه نیز چنین آثارى حجت نیست و آنچه به رسول خدا(ص) مى‌رسد، اگر با قرائن و روایات شیعه تطبیق نکند، پذیرفتنى نخواهد بود و در کتاب الفتن از این گونه احادیث کم نیستند.[5]

شرح الاخبار

شرح الاخبار اثر قاضی نعمان بن محمد تمیمی مغربی، فقیه بزرگ اسماعیلیه است.[6]این کتاب در وضعیت کنونی در شانزده جزء نگارش یافته است. نویسنده در آن، احادیثی را که امامان اسماعیلیان فاطمی از پیامبر روایت یا تایید و تصدیق کرده‌اند و نیز احادیثی را که از خود امامان مورد قبولشان روایت شده‌اند؛ مانند روایات امام صادق(ع) گردآوری کرده است. وی در این کتاب به نکات برجسته‌ای از زندگی و فضایل اهل بیت از امام علی تا امام صادق(ع) اشاره و در بخشی از کتاب خود به فرقه‌های پدید آمده پس از امام صادق(ع) اشاره کرده و به نوعی آن‌ها را پاسخ داده است.[7]

برجسته‌ترین بخش کتاب قاضی نعمان، روایات و اخبار مهدوی اوست. رویکرد تطبیق گرایی در این اثر مشهود است. او با گزارش چند روایت به تطبیق آن بر حاکمان فاطمی پرداخته[8] و احادیث طلوع خورشید از مغرب را بر ظهور عبیدالله مهدی از مغرب تاویل کرده است.[9] همچنین برخی روایات وی به طور روشن، برخلاف دیدگاه مشهور شیعه در مهدویت است؛ مانند محل ظهور مهدی از مغرب[10] که با آموزه‌های اسماعیلیه سازگار است. این قبیل روایات در منابع دیگری گزارش نشده و در آثار بعد از وی هم نقل نشده‌اند. آنچه در اثر او پررنگ جلوه کرده است، نقل گزارش‌هایی از مهدیون و ذریه مهدی(عج) بعد از امام مهدی(عج) است. این روایات و مشابه آن‌ها که در شرح الاخبار ذکر شده، دستمایه برخی جریان‌های انحرافی مهدوی قرار گرفته‌اند؛[11]

الزام الناصب

این کتاب که نوشته شیخ علی بن زین العابدین حایری است؛ در شرح احوال امام زمان و اثبات وجود آن حضرت، فضایل امامان دوازده گانه و شرح غیبت صغرا و کبرای آن امام، علایم ظهور او و رویداد‌های پس از ظهور به رشته تحریر درآمده است.

کتاب مذکور از یک مقدمه و ده بخش تشکیل شده و به طور معمول، هر شاخه از فرع‌هایی شکل گرفته است. بیش‌تر روایات این کتاب، بدون سند ذکر شده‌اند و در مواردی به کتاب‌هایی استناد شده که چنین آثاری نزد محقق یافت نشده است و این، با توجه به نزدیک بودن زمان نگارش کتاب با دوران معاصر تامل برانگیز است. سرانجام این‌که برخی از سخنان فقط در این کتاب نقل شده و پیش از آن در هیچ کتابی نیامده‌اند.[12] بهره‌های فراوان جریان احمد اسماعیل بصری از این منبع قابل توجه است.[13]

بیان الائمه

«بیان الائمه»، تالیف محمد مهدی زین العابدین، معروف به «نجفی» از جمله آثارحدیثی حوزه مهدویت است. این کتاب با رویکرد نقل روایات عجیب و غریب، خصوصا علائم ظهورسامان یافته است. نویسنده در این اثر تلاش کرده است پیشگویی‌ها و وقایع غریب و اسرار عجیب در آخر الزمان را گرد آوری کند. وی با بهره‌گیری از منابع روایی، تفسیری و تاریخی به صدها پیشگویی از حوادث آخر الزمان پرداخته و تلاش دارد آن‌ها را بر مصادیق مورد نظر خود منطبق کند. همچنین وی در کتاب مذکور، به علائمی به عنوان نشانه ظهور اشاره دارد که در کتاب‌های متقدمان یافت نمی‌شود؛ از جمله بارش برف شدید و سرما در جزیره روم(وی مراد از روم را روسیه و آلمان می‌داند)؛[14] فتح شهرهای هفت گانه در آلمان؛ [15]ظهور آتشی که تمام اهل زمین چه مردان و چه بانوان از آن به وحشت می‌افتند و این باعث توبه آنان از گناه می‌شود[16]؛ جاری شدن آب در(نهر) علقمه[17] و نام بردن اتم توسط امیرالمومنین(ع).[18]علاوه بر مطالب مذکور، می‌توان به نقدهای دیگری به این اثر، اشاره کرد؛ مانند استفاده از مصادر حدیثی گمنام و عدم حدیث در منابع ارجاعی مولف.[19]

یوم الخلاص فی ظلل القائم

این اثر نوشته نویسنده جبل آملی با نام کامل سلیمان است که در یک جلد نگاشته شده است. ترجمه فارسی این کتاب با نام روزگار رهایی به قلم علی اکبر مهدی پور به دلیل وجود متن عربی بسیاری از روایات در دو جلد منتشر شده است. این کتاب در ۲۰ بخش سامان یافته است که نیمی از آن به بیان کلیاتی از احوال امام مهدی، آثار غیبت، انتظار و ادله و حکمت‌های آنها و رد منکران آن حضرت پرداخته است. نیمه دوم کتاب به پدیده‌های نزدیک ظهور، قیام و حکومت آن حضرت، نشانه‌های آخرالزمان، صفات یاران و مخالفان وی و ده‌ها بحث دیگر پرداخته است. نویسنده در این اثر در هر بخش نخست سخنان پیامبر سپس روایات معصومان را نقل کرده است. این منبع با کاستی‌ها و اشکالاتی روبرو است؛ برخی از روایات او در هیچ گونه از آثار سابق یافت نگردید.[20] برخی از روایات او مستند به معصوم شده است و حال آنکه در منابع قبلی این روایت از معصومان نمی‌باشد[21] و حتی در جایی این روایات از افرادی مانند کعب الاحبار بوده که به امام معصوم نسبت داده شده است[22].یکی دیگر از اشکالات این اثر مستند کردن روایات خود به منابعی است که این منابع خود نیاز به بررسی و نقد علمی جدی دارد مانند کتاب الزام ناصب حائری یزدی یا بشارت الاسلام سید مصطفی کاظمی. [23]

در این میان برخی دیگر از منابع مانند:

1. نجم الثاقب محدث نوری
2. العبقری الحسان علی اکبر نهاوندی
3. ، بشاره الاسلام سید مصطفی کاظمی

وجود دارند که نیازمند بررسی جدی هستند که تقریبا اشکالاتی که به منابع بالا وارد بود بر این دست منابع وارد است.