شیوه شناسی آیات قرآن در معرفی امام عصر چگونه است ؟

شرح پاسخ

با درنگ در آیات وحی و نیز بررسی احادیث فریقین درباره سطح معارف آیات پیرامون موضوع مهدویت، می توان معارف مهدوی را به دو دسته کلی تقسیم نمود:

مهدویت در سطح ظواهر یا همان سطح تنزیلی قرآن

اگر کسی مفهوم عربی کلام خدا و یا در رتبه عمیق تر، مقدمات تفسیر را بر اساس شیوه محاوره عقلانی بداند می‌تواند مراد خداوند را در این سطح دریابد. معارف مهدویت در این سطح اندک است. با تاملی در آیات قرآن، آیه 55 سوره مبارکه نور و آیات 32-33 سوره توبه در این سطح قرار دارند؛ زیرا بر اساس ادله، انحصار تحقق وعده استخلاف صالحان(55 وعد) و اظهار دین اسلام بر تمام ادیان(33 توبه) که بر دو پایه درون متن(آیات) و برون متن(احادیث و قرائن دیگر) استوار است، به عصر ظهور امام مهدی قابل انطباق است.[1]

مهدویت درسطح بطونی آیات

قرآن کریم از یک سوء کتاب هدایت انسان هاست و به زبان آنان سخن گفته و از سوی دیگر بیان کننده همه معارفی است که در سعادت انسان موثر است و چون بیان همه این معارف درقالب الفاظ محدود قرآن میسر نیست بخشی مهم از آنها در قالب معانی باطنی بیان شده است. بطن معنای مبطون و پوشیده از مدلول آیات که مراد خداوند هست اما در نظر بدوی از مفهوم بسیط از کلام عربی قرآن و یا در رتبه برتر با فراهم بودن مقدمات تفسیر، از سطوح ظاهری آیات قرآن، بر اساس شیوه محاوره عرفی به دست نمی آید.[2]

قرآن پژوهان برای اثبات وجود بطون قرآن به ادله قرآنی و روایی تمسک جسته اند.[3] مانند روایت جابر از امام باقر که می قرماید: ...ای جابر قرآن بطنی دارد و برای بطن آن ظهری است [4] همچنین ابن مسعود از پیامبر خدا نقل می کند: برای هر آیه ای از آیات قرآن ظهری و بطنی است.[5] معارف مهدویت هم از این قانون کلی مستثنا نبوده و بخش از این معارف در سطح یطون آیات قرار گرفته است. برای نمونه در سوره ملک آیه 30 آمده است: ««قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُكُمْ غَوْراً فَمَنْ يَأْتيكُمْ بِماءٍ مَعينٍ ((به كافران) بگو: اگر آب شما(كه مايه‌ى حيات است) همه به زمين فرو رود، كيست كه باز آب گوارا برايتان پديد آرد؟)»» [6]

امام کاظم(ع) در تاویل این آیه می فرماید: «إذا غاب عنكم إمامكم فمن يأتيكم بإمام جديد هرگاه امامتان از نظرتان غايب شود، چه كسى امام جديدى برايتان خواهد آورد؟» در این روایت « ماء غور» به امام غایب تاویل شده است.[7]

براین اساس وجود سطوح متفاوت اعم از ظاهری و باطنی در قرآن کریم امری پذیرفته شده است. حداقل بطن به معنای تاویل(به دو معنای تجرید خصوصیات و تعمیم بر موارد مشابه به خاطر وجود ملاک حکم و تحقق عینی آیات خدا) در نصوص راویی شیعه و اهل سنت نقل و از نظر هر دو گروه تلقی به قبول شده است[8] البته نگاه باطن گرایی در تفسیرو همچنین شرایط پذیرش روایات تاویلی دارای آسیب هایی است که در محل خود مورد بحث قرار گرفته است[8]

پانویس

1. ↑رک: فتح الله نجار زادگان بررسی تطبیقی آیات مهدویت و شخصیت شناسی امام مهدی، ذیل آیه 55 نور و 33 توبه
2. ↑همان، ص 35
3. ↑نجار زادگان، فتح الله، رهیافتی به مکاتب تفسیری ص 220-250.
4. ↑کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 1، ص 374
5. ↑متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، کنز العمال، ج 1، ص 622.
6. ↑ملک: 30
7. ↑حسينى استرآبادى سيد شرف الدين على، تأويل الآيات الظاهرة، قم، ج 1، ص 683؛ بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 448 .
8. الفبنجار زادگان، فتح الله، رهیافتی به مکاتب تفسیری، ص 236-240.

منابع

1. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416.
2. تفتازانی، سعد الدین، شرح المقاصد، منشورات رضی، قم، 1409 ق.
3. جرجانی، میر سید شریف، شرح المواقف، منشورات شریف رضی.قم، 1412 ق.
4. حسينى استرآبادى سيد شرف الدين على، تأويل الآيات الظاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‌ى مدرسين حوزه علميه قم، 1409.
5. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1407.
6. متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، کنز العمال محقق بکری حیانی - صفوه السقا، موسسه الرساله، بیروت، 1401
7. نجار زادگان، فتح الله، بررسی تطبیقی آیات مهدویت و شخصیت شناسی امام مهدی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1390.
8. نجار زادگان، فتح الله، رهیافتی به مکاتب تفسیری، انتشارات دانشکده اصول الدین، قم، 1387.