در برخی روایات سخن از فترت آمده است؛ این بدین معنا است که امامت و هدايت الهى، استمرار نيافته است و امام مهدی بعد از فترتی میان امامان ظهور میکند؟

تقریر سوال

در روایتی درباره صاحب الامر آمده است: الَّذِي يَمْلَأُهَا عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً عَلَى فَتْرَةٍ مِنَ الْأَئِمَّةِ كَمَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ بُعِثَ عَلى‌ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ. كسى كه زمين را از عدالت پر مى‌كند، همان گونه كه از ظلم و ستم پر شده است، پس از فترتی ميان امامان، همان گونه كه پيامبر خدا (ص)پس از فترتی از پيامبران مبعوث شد.

بنا براین ضرورت ندارد در هر دوره ای امام باشد و امکان فترت وجود دارد.

پاسخ

«فترت»، از فتر گرفته شده[1] و در میان دانشمندان اهل لغت تمامی آنان این واژه را در معنای ضعف و سستی[2]یا سکون پس از حدت و آرامش معنا کرده اند.[3] در این روایت به قرینه فترت رسولان مراد عدم ظهور و بروز ائمه معنا شده است. شارحین کافی مانند مرحوم مجلسی مراد از فترت را خفاء و عدم ظهور و بروز ائمه می داند.[4]

اما باید دانست که فترت رسل به معنای عدم وجود رسولان هست نه عدم وجود رهبران الاهی. بدین معنا که رسولی که صاحب کتاب باشند درا« دوران وجود نداشته است نه آنکه اساسا حجت و پیامبری روی زمین نبوده باشد. بر اساس آنچه در قرآن بدان اشاره شده،[5] ميان مسيح(ع) و خاتم پيامبران، حدّاقل سه پيامبر مبعوث گرديده‌اند. طبق احاديث متعدّد، همه انبياى الهى، وصى داشته‌اند[6] كه در دوران فترت رسل، هدايت ظاهرى و يا باطنىِ‌[7] طالبان حق، به آنها سپرده مى‌شده و آخرين حجّت الهى پيش از بعثت خاتم پيامبران، خالد بن سنان عبسى‌[8] بوده كه پيامبر خدا با دختر او ملاقات كرده است و طبق روايتى، امام صادق(ع) مى‌فرمايد: إنَّهُ كانَ بَينَ النَّبِى(ص) وَ عيسى(ع) وَ لَم يَكُن بَينَهُما فَترَةٌ.[9]او ميان پيامبر خدا و عيسى(ع) مى‌زيسته و ميان آن دو، فترتى نبوده است.

بنابراین مراد از فترت ائمه نبودائمه مراد نیست چرا که با روایات ضرورت وجود حجت در طول دوران تعارض پیدا میکند. از این رو بهترین معنایی که میشود برای این ترکیب داشت همان کلام علامه مجلسی است که مراد از فترت ائمه را عدم ظهور امام(غیبت) معنا کرده است.

پانویس

1. ↑ابن فارس، احمد، معجم مقایيس اللغة ج‌ 4، ص 470.
2. ↑الفَتْرَةُ: الانكسار و الضعف(لسان العرب، ج‌ 5، ص 43؛ ابن فارس، معجم مقایيس اللغة ج‌ 4، ص 470؛ مجمع البحرین، ج 4، ص 434) .
3. ↑فَتَرَ فُتُوراً: سكن عن حدته، و لان بعد شدته.(فراهیدی، كتاب العين، ج‌ 8، ص، 115 و 116؛ صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، ج 9، ص 426؛ اساس البلاغه، رمخشری، محمود بن عمر، ص 462) .
4. ↑مجلسی، محمد باقر، مراه العقول، ج‌ 4، ص، 54
5. ↑إِذْ أَرْسَلْنَا إِلَيهْمُ اثْنَينْ‌ِ فَكَذَّبُوهُمَا فَعَزَّزْنَا بِثَالِثٍ فَقَالُواْ إِنَّا إِلَيْكُم مُّرْسَلُون يس: آيه 14.
6. ↑محمدی ری شهری، محمد، دانش‌نامه امير المؤمنين(ع)، ج 1، ص 479.
7. ↑محمد بن علی بابویه، كمال الدين ص 161 ح 19 و 20، مجلسی، بحار الأنوار، ج 14 ص 347.
8. ↑در برخى از احاديث آمده است كه او پيامبر نبوده؛ ولى علامه مجلسى مى‌گويد: احاديثى كه بر پيامبرىِ اودلالت دارند، قوى‌تر و بيشترند(مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 14 ص 451) .
9. ↑مجلسی، بحار الأنوار: ج 14 ص 450 ح 2.

منابع

1. ابن فارس، أحمد بن فارس‌، معجم مقاييس اللغة، مصحح: هارون، عبد السلام محمد، مكتب الاعلام الاسلامي‌، قم‌، 1404 ق
2. ابن منظور، محمد بن مكرم لسان العرب‌، تحقیق: جمال الدین میر دامادی، بیروت، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع، 1414.
3. اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغه، إسماعيل بن عباد، محقق / مصحح: آل ياسين، محمدحسن‌، عالم الكتاب‌، بيروت‌، 1414 ق‌، اول‌
4. فراهيدى، خليل بن أحمد، كتاب العين، نشر هجرت‌، قم‌، 1409 ق‌، دوم.
5. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، دارالاحیاء التراث العربی، دوم، بیروت، 1403
6. محمد ابن بابویه، صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق علی‌اکبر غفاری، دوم، انتشارات اسلامیه، تهران، 139
7. محمدى رى‌شهرى، محمد، دانش نامه امير المؤمنين(ع) بر پايه قرآن، حديث و تاريخ‌، مترجم: مسعودى، عبدالهادى‌، ناشر: موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر، مكان چاپ: قم- ايران‌، 1389 ه. ش‌