برخی از اهل سنت در آموزه مهدویت تردید کرده و آن را ضعیف دانسته اند آیا ضعیف دانستن آموزه مهدویت دلیل بر نبود و جعل آن است؟

شرح پرسش

با بررسى مباحث مهدويت در كتب اهل‌سنت، منكران مهدويت در مقابل پذیرندگان این آموزه بسيار اندكند و قوت این آموزه، به اندازه ای است که فقط شمار اندکی به انکار آن جرات یافته اند، که بيشتر آنان نیز در قرون اخیر می زیسنه اند. از متقدمین می توان ابن خلدون را نام برد؛ بالتبع وی برخی از اندیشمندان دنیای معاصر مانند رشید رضا(م 1354 ق) احمد امین مصری(1373 ق؛ محمد فرید وجدی(1954 م)، عداب محمود الحمش و چند تن دیگر، با تضعیف احادیث مهدویت به انکار این اندیشه سترگ پرداخته اند. ریشه نقد احادیث، به عواملی مانند ارزیابی سندی آنها از روایات یا نوعی نگرش روشن فکری است.

شرح پاسخ

اما در پاسخ باید گفت:

1. آنچه در این زمینه مهم است اینکه این گروه به شدت مورد انتقاد اهل سنت قرار گرفته اند. «ابراز الوهم المكنون من كلام ابن خلدون» تالیف احمد الصديق الغمارى(م 1380 ق) و کتاب «تحديق النظر فى أخبار الامام المنتظر» نوشته شيخ محمد عبد العزيز بن مانع(م 1385 ق) در رد کلام ابن خلدون نگارش یافته است. سيد محمد صديق حسن خان(م 1307) در« الإذاعة لما كان و ما يكون بين يدي الساعه،» محمد بن جعفركتّانى(م 1345 ق) در النظم المتناثر من الحديث المتواتراز دیگر کسانی هستند که فصلی را بر رد ابن خلدون تدوین کرده اند. کتاب « المهدى و احمد امين» با نگارش محمد على زهيرى نجفى و کتاب مع الدكتور احمد امين فى حديث المهدى و المهدويه به نگارش محمد امين زين الدين(م 1419 ق) ردیه هایی است بر احمد امین مصری. کتاب «الرّد على من كذب باالاحاديث الصحيحه الوارده فى المهدى» اثر عبدالمحسن العباد یکی از برجسته ترین آثار این عرصه است که به دفاع از مساله مهدویت پرداخته است.[1]با این توصیف منکرین در میان اهل سنت چندان جایگاهی ندارند اما به جهت اهمیتی که برخی از آنان مانند ابن خلدون در جامعه شناسی و تاریخ دارد و نگاشته مهم او در جامعه شناسی-مقدمه ابن خلدون- منشاء اثر بوده موجب گردیده است تا نظر نادرست او درزمینه مهدویت مورد توجه قرار گیرد.
2. برخی از این منکران با آنکه به تمام روایات مهدویت اشاره نکرده اند اما برخی از آنان صحیح دانسته اند مانند این خلدون که چهار روایت مهدوی را قابل قبول دانسته است .
3. بسيارى از دانشمندان و صاحب‌نظران اهل سنت، بر تواتر روايات مهدويت تصريح كرده‌اند كه در اين صورت، ضرورتى براى بررسى اسناد آنها باقى نمى‌ماند و صرف تواتر يك خبر، يقينى بودن و محرز بودن آن را اثبات مى‌كند. بله روایات برخی از آموزه های آن باید مورد بررسی اسنادی قرار گیرد اما اصل موضوع مهدویت متواتر است.
4. موضوع مهدى آخرالزمان(ع) و حديث‌هاى مربوط به او در كتاب‌هاى مختلف و متعدد اهل سنت ثبت و ضبط شده و بيشتر كتاب‌هاى معتبر حديثى اهل سنت هم‌چون: المصنّف صنعانى[2]، الكتاب المصنّف فى الاحاديث و الآثار ابن ابى شيبه[3]، سنن ابن ماجه[4] سنن ابى داوود،[5] سنن ترمذى[6]، معجم طبرانى،[7] المستدرك على الصحيحين حاكم نيشابورى[8]، و نيز ده‌ها كتاب ديگر به تفصيل اين احاديث را ذكر كرده‌اند. با اين‌حال، جاى اين پرسش باقى است كه چگونه امكان دارد موضوعى كه محدّثان بزرگ اهل سنت- كه‌ مورد قبول و اعتماد همگان هستند- آن را نقل كرده‌اند و امت نيز آن را تلقى به قبول كرده، نفى و رد كرده و در صحت تمامى اين حديث‌ها شك و شبهه ايجاد كرد.

پانویس

1. ↑رک: فقیه ایمانی، 1418: 14-15 و مهدی اکبر نژاد، بررسي تطبيقى مهدويت در روايات شيعه و اهل سنت، ص: 266
2. ↑صنعانى، المصنّف، ج 11، ح 20769- 20779.
3. ↑ابن ابى شيبه، الكتاب المصنّف، ج 7، ص 512- 514.
4. ↑ابن ماجه، سنن، ح 4082- 4088.
5. ↑ابى داوود، سنن، ح 4273- 4282.
6. ↑ترمذى، الجامع الصحيح، ح 2230- 2232.
7. ↑طبرانى، المعجم الكبير، ج 10، ح 10213- 10230.
8. ↑عبدالله بن حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج 5، به اين ترتيب است: 8370، 8371، 8277، 8412، 8413، 8444، 8480، 8482، 8486، 8578، 8615، 8712 و 8714- 8717.

منابع

1. ابن ابى شيبه، محمد، الكتاب المصنف في الأحاديث و الآثار، چاپ اول دارالكتب العلميه، بيروت 1416 ه. ق.
2. ابن ماجه، محمد بن يزيد، سنن، چاپ اول، دار احياء التراث العربى، بيروت 1421 ه. ق.
3. ابن‌خلدون، عبد الرحمن، مقدمه ابن خلدون؛ ترجمه محمد پروين گنابادي، تهران، شركت انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ پنجم، 1366
4. ابى داوود، سليمان بن اشعث، كتاب السنن، چاپ اول، دار احياء التراث العربى، بيروت 1421 ه. ق.
5. اکبر نژاد، مهدی، بررسی تطبیقی روایات شیعه و اهل سنت، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم، 1388
6. امین مصری، احمد، ضحی الاسلام، بيروت، انتشارات دارالكتاب العربي، چاپ دهم، بی تا.
7. ترمذى، محمد بن عيسى، الجامع الصحيح، چاپ اول، دار احياء التراث العربى، بيروت 1421 ه. ق.
8. تويجرى، شيخ حمّود بن عبد اللّه، الاحتجاج بالاثر على من انكر المهدى المنتظر، از اساتيد دانشگاه اسلامى مدينه، رياض، ج ا در 1394 وج 2 در 1396 قمری.
9. حاكم نيشابورى، محمد بن عبد اللّه، المستدرك على الصحيحين، چاپ اول، دارالمعرفه، بيروت 1418 ه. ق.
10. رشيد رضا، محمد، تفسير المنار، انتشارات دارالمعرفه، بيروت، بی تا
11. طبرانى، سليمان بن احمد المعجم الكبير، چاپ دوم، دار احياء التراث العربى، بيروت 1406 ه. ق.
12. العباد، عبدالمحسن بن حمد، عقده اهل السنه و الاثر فی المهدی المنتظر، ترجمه سید هادی خسرو شاهی، بوستان کتاب، قم، 1386.
13. عَداب محمود الحَمش، المهدی المنتظر فی روایات اهل السنة و الشیعة الامامیه – دراسة حدیثیة نقدیه، چاپ اول، داالفتح للنشر و التوزیع، اردن –عمان، 1421.
14. غمارى، ابو الفيض سيد احمد بن محمد بن صديق، ابراز الوهم المكنون من كلام ابن خلدون، چاپ مطبعه ترقى، دمشق، 1347.
15. وجدی، فرید، محمد، المهدی المنتظر بین العقیدة الدینیه و المضمون السیاسی، نشر موسسي الوطنیه للکتاب، الجزایر، 1404.