مهدی شخصی و نوعی
مهدی شخصی و نوعی، از دانشنامه جامع مجازی ویکی مهدویت
مراد از مهدی شخصی
دو تعریف برای آن شده است:
- تعریف مشهور: مقصود از مهدی شخصی، آن است که حضرتش فردی است معین و زنده و موجود و شناخته شده از نظر تبار و خاندان و شخص.[1]
- تعریف غیرمشهور: مهدی شخصی، دو گونه دارد:
- مهدی شخصی موعود: مقصود از این مهدی، شخصی از فرزندان حضرت فاطمه(س)است که هنوز متولد نشده و در آخرالزمان به این دنیا میآید و قیام میکند.
- مهدی شخصی موجود: مقصود از این مهدی، فرزند امام حسن عسکری(ع)است با همان مشخصاتی که شیعه به آن اعتقاد دارد.[2]
مراد از مهدی نوعی
مفهوم مهدی نوعی دو کاربرد دارد:
- طبق یک کاربرد، مقصود از مهدی نوعی آن است که فردی است نامعین که در زمانی مناسب زاییده خواهد شد و قیام خواهد کرد و جهان را پر از عدل و داد میکند، و آن مفهومی کلی است که تنها یک مصداق دارد.[3] (برخی از مؤلفان، این تعریف را تعریفِ مهدی شخصی موعود دانستهاند) .[4]
- طبق کاربرد دیگر، مهدویت نوعیه به این معناست که در هر عصری و دورهای باید یک مهدی وجود داشته باشد که ویژگیها و خواص مهدیت و هادویت را داشته باشد و ضرورتی هم ندارد که مشخص شود از نسل چه کسی است و چه خصائصی را داراست.[5]
قائلان
شیعه[5] و برخی از اهل تسنن[6] به مهدویت شخصی(تعریف مشهور) معتقدند. کاربرد اول مهدویت نوعی، متداول بین برخی از اهل سنت است[6] و کاربرد دوم آن نیز رایج بین بعضی از صوفیه و عرفا میباشد.[7] برخی گفتهاند: این گروه از صوفیه، خود دو دستهاند:
- دسته اول، به مهدویت شخصیه امام دوازدهم به عنوان امام مطلق، همزمان با پذیرش مهدویت نوعیه اعتقاد دارند به این معنی که عرفای کامل را هم به طور تَبَعی و طولی، مهدی و هادی و امام حی محسوب کردهاند.
- دسته دوم، همزمان با اعتقاد به مهدی شخصی، اقرار دارند به این که در هر عصری عرفای کاملی هستند که آینه مهدی مطلق و امام دوازدهم محسوب میشوند اگرچه نام مهدی یا امام حی به آنها اطلاق نشود.[8] تفاوت این قول با دیدگاه قبلی که توسط افرادی مثل مولوی مطرح شده فقط در اطلاق نام «مهدی» یا «امام» بر عرفای واصل و کامل بوده و در محتوای اصلی بحث غیر از اختلاف در اصطلاحات و لفظ، عملاً تفاوتی میان آنان به چشم نمیآید.[8] طبق گفته این عده، بسیاری از افراد که به سخنان آنها به عنوان قائلین به «مهدویت نوعیه» استناد شده در عین حال به مهدویت امام دوازدهم به عنوان شخص مهدی موعود نیز اعتقاد داشتهاند و برخلاف تصور، مهدویت نوعی را در مخالفت با مهدویت شخصی ابداع ننمودهاند. از جمله مولوی که بیشتر به سخنان او در مورد نظریه مهدویت نوعیه استناد میشود؛ از طرفی در کتاب «مثنوی» قائل به «مهدویت نوعیه» است به این معنی که امام حی یا همان عارف کامل در هر دورهای حضور دارد و از هر نژادی میتواند باشد[9]، اما از طرف دیگر در «دیوان شمس» بعد از ذکر نام ائمه، امام دوازدهم را به عنوان مهدی موعود معرفی کرده است.[10] شبیه همین مطلب را میتوان در آثار ابن عربی هم مطرح کرد[11]، چنانکه در الفتوحات المکیة، بسان اعتقادات شیعه، مهدی را از فرزندان فاطمه و همنام پیامبر دانسته است.[12]
نقد وبررسی
قول حق در مسئله، اعتقاد به مهدی شخصی(بنا به تعریف مشهور) است و اعتقاد به مهدی شخصی موعود(: گونه اول از مهدی شخصی بنا بر قول غیر مشهور) و مهدی نوعی(طبق هر دو کاربرد)، با اشکال مواجه است. برخی منابع، در ردّ مهدویت نوعیه(کاربرد اول آن) سه اشکال مطرح کردهاند:
لزوم نقض غرض از قیام مهدی(عج)
زیرا غرض از قیام مهدی، پر کردن جهان از عدل و داد است ولی نوعی بودن مهدی، جهان را از ظلم و ستم پر خواهد کرد؛ زیرا هر قدرتمند دروغگویی میتواند این جامه را در بر کرده و ادعا کند که من مهدی هستم و به نام اقامه عدل، به جهانگیری پردازد. [13] پس مدعیان مهدویت بسیار خواهند شد و در هر زمانی و در هر سرزمینی ممکن است چند تن ادعای مهدی بودن کنند و سادهدلان و نادانهایی گرداگردشان جمع شوند و به ظلم و ستم پردازند. جنگ، سراسر جهان را فراگیرد و عالم از خونریزی و فتنه و آشوب آکنده گردد. بلکه بالاتر از این، ظلم و ستم، به نام عدل و داد به خورد جهانیان داده شود. مهدویت نوعی، زاینده جنگ است و بر جنگهای بشر، جنگهای دیگری میافزاید. کینه و انتقام، سراسر جهان را فراخواهد گرفت و به جای عدل عالمگیر و جاویدان، ظلم عالمگیر و ابدی نصیب بشر خواهد شد و رنجهای بشر و کوششهای خدمتگزاران بشر بر باد فنا خواهد رفت و بشر به خواسته طبیعی و فطری خود نخواهد رسید. بنابراین، وجود مهدی نوعی، از نظر اجتماعی، محال است [14] و وعدههای قرآن و انبیا نیز باطل و دروغ خواهد بود.[15]
قابل انکار و تردید بودن وجود مهدی پس از ظهور
چون دلیلی برای آنکه او مهدی موعود است و دیگری نیست، وجود ندارد. در نتیجه، دودستگی و چندگروهی در میان بشر پیدا خواهد شد و اختلاف، سراسر گیتی را فرا خواهد گرفت و گمراهی بشر دوچندان میگردد و درهای هدایت بسته میشود. بدین جهت میبینیم که مدعیان مهدیبودن، در تاریخ اسلام بسیار آمدند و رفتند، خونها ریختند، ظلمها و ستمها برپا کردند. پس بایستی مهدی، شخص معینی باشد که شناختش برای خلق آسان باشد و اشتباهی در تشخیص رخ ندهد.[16]
تنافی با آموزه های اسلام
مهدی نوعی با اسلام منافات دارد؛ چون روایات متواتری وارد شده که حضرتش شخصی است معین و موجود و زنده. چنانچه مهدی نوعی مستلزم آن است که سالها زمین خالی از حجت باشد و این هم، بر خلاف اصول و مبانی اسلام است.[17]
به نظر میرسد اشکال اول و دوم، دقیق نبوده و عمده از بین اشکالاتِ یاد شده، اشکال سوم است که هم متوجهِ قائلان به مهدی شخصی موعود(: گونه اول از مهدی شخصی بنا بر قول غیر مشهور) و هم قائلان به مهدی نوعی(طبق هر دو کاربرد) می باشد.
پانویس
- ↑صدر، سید رضا، راه مهدی(عج)، ص 63؛ نیز ر.ک: رضوانی، علی اصغر، موعود شناسی و پاسخ به شبهات، ص 380.
- ↑ر.ک: مرتضوی، سید محمد، «نظریه شهید مطهری درباره ادعای مهدویت مختار؛ توهم یا واقعیت»، فصلنامه مشرق موعود، ش 25، ص 108.
- ↑صدر، سید رضا، راه مهدی(عج)، ص 63؛ نیز ر.ک: رضوانی، علی اصغر، موعود شناسی و پاسخ به شبهات، ص 380؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج 1، ص 125؛ همان، فرهنگنامه مهدویت، ص 435.
- ↑ر.ک: مرتضوی، سید محمد، «نظریه شهید مطهری درباره ادعای مهدویت مختار؛ توهم یا واقعیت»، فصلنامه مشرق موعود، ش 25، ص 108.
- الفب تونهای، مجتبی، موعودنامه(فرهنگ الفبایی مهدویت)، ص 713؛ نیز ر.ک: رضوانی، علی اصغر، موعود شناسی و پاسخ به شبهات، ص 380.
- الفب ر.ک: مرتضوی، سید محمد، «نظریه شهید مطهری درباره ادعای مهدویت مختار؛ توهم یا واقعیت»، فصلنامه مشرق موعود، ش 25، ص 108.
- ↑ر.ک: تونهای، مجتبی، موعودنامه(فرهنگ الفبایی مهدویت)، ص 713؛ رضوانی، علی اصغر، موعود شناسی و پاسخ به شبهات، ص 380؛ کریمی، مرزبان، مهدی و مهدویت، ص 155.
- الفب پایگاه اسلام کوئست، .IslamQuest.net.www، برگرفته از مقاله «مهدویت شخصیه و نوعیه»
- ↑پس به هر دوری ولیّی قائم است تا قیامت آزمایش دائم استهر که را خوی نکو باشد برست هر کسی کو شیشهدل باشد شکستپس امام حی قایم آن ولی است خواه از نسل عُمَر، خواه از عَلی استمهدی و هادی ویست ای راهجو هم نهان و هم نشسته پیش رو.(جعفری، تفسير ونقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى، ج 3، ص 406)
- ↑ شاهم علی مرتضی بعدش حسن نجم سما خوانم حسین کربلا الله مولانا علیآن آدم آل عبا دانم علی زین العباد هم باقر و صادق گوا الله مولانا علیموسی کاظم هفتمین باشد امام و رهنما گوید علی موسی الرضا الله مولانا علیسوی تقی آی و نقی در مهر او عهدی بخوان با عسکری رازی بگو الله مولانا علیمهدی سوار آخرین بر خصم بگشاید کمین خارج رود زیر زمین الله مولانا علی.(جعفری، تفسير ونقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى، ج 3، ص 419)
- ↑ پایگاه اسلام کوئست، .IslamQuest.net.www، برگرفته از مقاله «مهدویت شخصیه و نوعیه»
- ↑«إعلم أیدنا الله أنّ لله خلیفة یخرج... لو لم یبق من الدنیا إلا یوم واحد طوّل الله ذلک الیوم حتی یلی هذا الخلیفة من عترة رسول الله(ص)من ولد فاطمة یواطئ اسمه اسم رسول الله(ص)»(ابن عربی، الفتوحات المکیة، ج 3، ص 319)
- ↑به نظر میآید همین مشکل و آفت در مهدویت شخصی نیز وجود دارد. بلکه بالاتر، اکثر ادعاها با محوریت مهدویت شخصیه شکل گرفته نه مهدویت نوعیه؛ زیرا مدعیان ادعای خود را همان مهدی موعود شخصی با نام و نام پدر مخصوص و از نسل پیامبر معرفی کردهاند.
- ↑این نتیجه از مقدماتی که ذکر شد به دست نمیآید؛ زیرا از نظر اجتماعی هیچ وجهی برای محال بودن وجود مهدی نوعی وجود ندارد بلکه برخی از مدعیان همین گونه ادعا کرده و در جامعه طرفدارانی دور خود جمع کردهاند.
- ↑صدر، سید رضا، راه مهدی(عج)، ص 63- 64؛ نیز ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج 1، ص 125؛ همان، فرهنگنامه مهدویت، ص 435.
- ↑صدر، سید رضا، راه مهدی(عج)، ص 64؛ نیز ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج 1، ص 125- 126؛ همان، فرهنگنامه مهدویت، ص 435. گفتنی است که این اشکال نیز وارد نیست. زیرا بر اساس مبانی شیعه میتوان امام و حجتی را فرض کرد که گمنام و ناشناس باشد و روز موعود ظهور و قیام کرده و به حق ادعای مهدویت نماید. راه شناخت او از طریق اظهار معجزه خواهد بود. چنانچه پیامبران گاهی به صورت ناشناس به سوی مردم آمده و از همین طریق صدق ادعای خود را اثبات کردهاند. ائمه(علیهم السلام) نیز برای افرادی که ایشان را نمی شناختند از طریق اظهار معجزه از قبیل اخبار از غیب، حقانیت خود را اثبات کردهاند. بنابراین نمیتوان با قائل شدن به مهدویت شخصی جلوی ادعاها را گرفت.
- ↑صدر، سید رضا، راه مهدی(عج)، ص 64؛ نیز ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج 1، ص 126؛ همان، فرهنگنامه مهدویت، ص 435.
منابع
- ابن عربی، محی الدین محمد، الفتوحات المکیة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1418 ق.
- پایگاه اسلام کوئست، .IslamQuest.net.www، مقاله «مهدویت شخصیه و نوعیه»
- تونهای، مجتبی، موعودنامه(فرهنگ الفبایی مهدویت)، قم، انتشارات مشهور، چ 8، 1388 ش.
- جعفری، محمدتقی، تفسير ونقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى، تهران، انتشارات اسلامی، بیتا.
- رضوانی، علی اصغر، موعود شناسی و پاسخ به شبهات، قم، انتشارات مسجد جمکران، چ 7، 1390 ش.
- سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، 1385 ش.
- ، فرهنگنامه مهدویت، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، چ 3، 1389 ش.
- صدر، سید رضا، راه مهدی(عج)، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1378 ش.
- کریمی، مرزبان، مهدی و مهدویت، اصفهان، انتشارات نقش نگین و کهن دژ، 1394 ش.
- مرتضوی، سید محمد، «نظریه شهید مطهری درباره ادعای مهدویت مختار؛ توهم یا واقعیت»، فصلنامه مشرق موعود، سال هفتم، ش 25، ص 105- 122، 1392 ش.