روی ویلوزنی

زندگی نامه

«روی ویلوزنی»[1] از جمله شیعه شناسان جوان و معاصر اسرائیلی است که تحت نظر مستشرقان معروفی همچون «اتان کلبرگ» و «مئیر بار آشر» به تحصیل پرداخته است. ویلوزنی مدرک کارشناسی خود را در زمینه زبان و ادبیات عربی و مطالعات اسلامی و خاورمیانه از دانشگاه عبری اورشلیم در سال 2000 میلادی اخذ کرد و در ادامه پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری خود را در سال های 2004 و 2012 زیر نظر اتان کلبرگ[2] و مئیر بار آشر[3] در زمینه شکل گیری اعتقادات و چرخه زندگی شیعیان در قرون اولیه، به رشته تحریر درآورد.[4]

ویلوزنی که اکنون صاحب کرسی تدریس در دانشگاه‌های اسرائیل، از جمله دانشگاه حیفا است؛ در طول تحصیل خود توانست بورسیه‌ها و جوایز مختلفی را کسب کند. از جمله این موارد می‌توان به جایزه بنیاد Wolf برای دانشجویان برجسته دکترا در اسرائیل، اخذ بورسیه تحصیلی دانشجویان برجسته دکترا در علوم انسانی اشاره کرد.

آثار

ویلوزنی از جمله مستشرقان فعال در زمینه نگارش آثار علمی است و توانسته است آثار متعددی به چاپ برساند. از جمله این آثار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. کتاب: نقش برقی در ساختن جهان بینی[5]؛
2. مقاله: بعد اسطوره ای اسلام[6]؛
3. مقاله: چه چیزی یک دین را کامل می کند[7]؛
4. مقاله: انتقال حدیث امامی، حفظ دانش، ملاحظاتی در مورد سه اثر امالی تدوین شده در دوره آل بویه[8]؛
5. مقاله: چرخه حیات شیعی به روایت کتاب محاسن البرقی و ...[9]؛
6. مقاله: مابین بین اسطوره سازی و تفسیر شیعه[10]؛
7. مقاله: تاملاتی در مورد کتاب المحاسن برقی؛
8. مقاله: بررسی اسلام شیعی- ادبیات حدیثی پیش از آل بویه. مورد البرقی از قم در دوازده بخش[11]؛
9. مقاله: کتاب غذا ها: راهنمای غذا خوردن امامیه در قرن سوم[12].

آثار و دیدگاه های روی ویلوزنی

در میان مکتوبات روی ویلوزنی می‌توان به چند نظریه اصلی و رئیسه از وی اشاره کرد:

عدم اصالت موضوع غیبت امام

ویلوزنی در مورد این مطلب که آیا اندیشه منجی گرایی در میان مسلمانان امری اصیل است یا خیر؛ معتقد است این ایده که رهبر جامعه مذهبی در موقعیت خطر، ممکن است ناپدید شود تا در آینده به عنوان ناجی بازگردد؛ یک ابداع اسلامی نیست؛ چنان که محققان بسیاری به شباهت‌های فراوان بین نظریه شیعی غیبت و بازگشت آخرالزمانی آن، با اسطوره های مسیحایی، یهودی و زرتشتی اشاره کرده‌اند. وی حتی در مقام بیان شاهد برای مدعای خود، به اسطوره‌های ایرانی، از جمله بهرام که موضوع اختفا و غیبت او مطرح شده است، نیز اشاره می کند.[13]

نقش علمایی مانند صدوق در توسعه اندیشه غیبت در میان شیعیان

با مطالعه آثار این مستشرق، چنین به نظر می‌رسد که وی نیز مانند استاد خود، یعنی اتان کلبرگ عقیده دارد پاره‌ای از موضوعات در تشیع، بر اثر گذر زمان و به سبب اقتضائات زمانه پدید آمده است. از جمله این موارد، موضوع غیبت امام دوازدهم است که ویلوزنی نقش شیخ صدوق در گسترش این ایده را غیر قابل انکار می‌داند و بیان می‌کند صدوق تلاش کرده با ترکیب احادیث، وابستگی زمین به وجود دائمی حجت الاهی و موضوع امام دوازدهم، امر غیبت را نتیجه گیری کند و آن را ترویج دهد. همچنین صدوق برای اثبات امر غیبت، سابقه آن را به پیش از خلقت انسان‌ها بر می گرداند و آن را در مجموعه‌ای از افراد تاریخی و یا ساختگی، تا زمان امام دوازدهم استمرار می‌بخشد.[14]

ابداع روش امالی نویسی توسط علمای اولیه عصر غیبت

ویلوزنی ادعا دارد شیوه ی امالی نویسی در موضوع نشر کتاب‌های حدیثی، از جمله روش هایی است که در عصر حضور ائمه اثری از آن دیده نمی‌شود و این روش مختص دوران غیبت است و از آن‌جا که در دوران غیبت، دسترسی مستقیم به روایات امامیه از طریق ملاقات با امام غیر ممکن شد، علمای برجسته یا به دلیل حافظه خارق‌العاده و یا مجموعه‌ای از احادیثی که در اختیار داشتند، به عنوان مجرای دسترسی به سخنان پیامبر و ائمه اطهار عمل کردند و روایات را برای شاگردان خود می‌خواندند تا آن‌ها بنویسند و به کتاب تبدیل کنند.[15]

اعتقاد به غیبت وجه تمایز شیعیان از گروه های دیگر

ویلوزنی در تحلیل و بررسی کتاب کمال الدین، به این نظریه قائل شده است که اعتقاد به غیبت از دیدگاه شیعیان وجه برتری آن‌ها بر دیگران است تا جایی که مرحوم صدوق شرط کامل شدن دین را اعتقاد به غیبت می داند. صدوق در همین زمینه در تفسیر آیه 3 سوره بقره[16] بیان می‌کند این ادعای احتمالی مبنی بر این که واژه غیب در این آیه به وقایعی مربوط است که در روز قیامت به وقوع می پیوندد؛ تفسیری غلط می باشد و بعید است خداوند بخواهد مؤمنان را به خاطر پایبندی به عقیده متداولی که در یهودیت و مسیحیت و دیگر جوامع دینی وجود دارد؛ بستاید[17]. اگر خدا مؤمنان را ستایش می‌کند، باید برای چیزی منحصر به فرد باشد که توسط هیچ گروه مذهبی دیگری ارائه نشده است و آن هم «امام غایب(عج) است.[18]

نقد

روی ویلوزنی از جمله مستشرقانی است که سعی کرده است تمرکز اصلی در بیان نظریات و استدلال های خویش را بر منابع اسلامی و شیعی قرار دهد. وی مجموعه احادیث شیعی را مانند زمین حاصلخیزی می‌داند که می‌توان به سراغ آن رفت و بسیاری از موضوعات را از آن استخراج کرد. وی انگیزه خود در ورود به مباحث حدیثی و تراث متقدم شیعی را همین پتانسیل موجود در آثار شیعی می‌داند.

هر چند رجوع بی واسطه ویلوزنی به منابع شیعی، از جمله کتاب محاسن، روش تحقیق او به شمار می‌آید؛ نمی‌توان از اشکالات و نواقص اندیشه‌های وی چشم پوشی کرد که در ادامه به مواردی اشاره خواهد شد:

عقیده به عدم اصالت موضوع غیبت در اسلام

عقیده به عدم اصالت موضوع غیبت در اسلام ناشی از نگرش غلط ویلوزنی به چنین گزاره‌ای است. وی وجود این عقیده را در ادیان سابق دلیلی بر غیر اصیل بودن این اندیشه در اسلام می‌داند؛ و حال آن ‌که اعتقاد به منجی آخرالزمانی از جمله اشتراکات تمام ادیان ابراهیمی و حتی غیر ابراهیمی است و صرف وجود شباهت بر غیر اصیل بودن هیچ گاه دلالتی نخواهد داشت.[19]

ساخت و ترویج اندیشه غیبت توسط شیخ صدوق

در مورد ادعای ویلوزنی مبنی بر این‌که شیخ صدوق با تالیف کتاب کمال الدین در ساخت و ترویج اندیشه غیبت در میان شیعیان سعی داشته است، باید گفت اولا، اصل اندیشه غیبت امام دوازدهم موضوعی نبوده که شیخ صدوق آن را ابتداع کرده باشد، بلکه در روایات پیامبر و ائمه سابق اصل این مطلب بارها بیان شده است و همچنین علاوه بر شیخ صدوق، محدثان قبل از ایشان، همچون مرحوم نعمانی، پدر شیخ صدوق و مرحوم کلینی در آثار خود به احادیث غیبت امام دوازدهم اشاره کرده اند و روایات متعددی را در این موضوع در کتاب‌های خود آورده‌اند؛ ثانیا، مرحوم شیخ صدوق در مقدمه کتاب خود بیان می‌کنند سردرگمی شیعیان و پاسخگویی به شبهات ایشان در موضوع مهدویت، یکی از عواملی است که موجب نگارش کتاب کمال الدین شده است. در حقیقت، شیخ صدوق قصد تاسیس و ابداع نظریه غیبت امام دوازدهم را نداشته، بلکه با تالیف کتاب کمال الدین در بازگرداندن توجهات مردم به این موضوع مورد شبهه و غفلت واقع شده سعی و تلاش داشته است.

ابداع امالی نویسی توسط علمای عصر غیبت

در مورد ادعای این مستشرق در موضوع امالی نویسی و ابداع آن توسط علمای عصر غیبت، باید گفت، اصل ادعای ویلوزنی موضوعی نیست که اشکالی بر هندسه معارف اسلامی و مهدوی وارد کند؛ اما سابقه امالی نویسی از همان زمان رسول گرامی اسلام وجود داشته است و شخص پیامبر(ص) در بسیاری موارد، به نوشتن امر می‌فرمودند و اشاراتی به املای آن حضرت در منابع نیز دیده می‌شود[20].

پانویس

1. ↑Roy Vilozny
2. ↑Etan Kohlberg
3. ↑Meir M. Bar-Asher
4. ↑https: //biblia-arabica.com/team/roy-vilozny
5. ↑Constructing a Worldview Al Barqis_Role
6. ↑The Mythic Dimension of Islam
7. ↑What Makes a Religion Perfect: Al-Saduq's Kamal al-din
8. ↑TRANSMITTING IMĀMĪ ḤADĪTH, PRESERVING KNOWLEDGE; REMARKS ON THREE AMĀLĪ WORKS OF THE BUWAYHĪ PERIOD
9. ↑A SÌaÌ LIFE CYCLE ACCORDING TO AL-BARQÌ’S KITÀB AL-MAÓÀSIN
10. ↑Between Myth-Making and Shiite Exegesis
11. ↑The Study of Shi’i Islam - Pre-Būyid Ḥadīth Literature. The Case of al-Barqī from Qumm in Twelve Sections
12. ↑THE BOOK OF FOODS: A THIRD/NINTH CENTURY IMĀMĪ-SHĪʿĪ GUIDE TO EATING
13. ↑WHAT MAKES A RELIGION PERFECT. P 481
14. ↑WHAT MAKES A RELIGION PERFECT. P.475
15. ↑TRANSMITTING IMAMI HADITH, PRESERVING KNOWLEDGE: REMARKS ON THREE AMALI WORKS OF THE BUWAYHI PERIOD.p 181
16. ↑الذین یومنون بالغیب... 
17. ↑کمال الدین، ج 1، ص 18.
18. ↑WHAT MAKES A RELIGION PERFECT. P.486
19. ↑به عنوان نمونه رجوع شود به کتاب گونه شناسی اندیشه منجی در ادیان
20. ↑به عنوان نمونه ر.ک: رجال النجاشي، ص 360

منابع

1. ابن بابویه، محمد، کمال الدین و تمام النعمة، انتشارات اسلامیه، تهران، 1395 ش.
2. نجاشي، احمد بن على‌، رجال النجاشی، مؤسسة النشر الاسلامي‌، قم، 1365 ش
3. جمعی از نویسندگان، گونه شناسی اندیشه منجی موعود در ادیان، نشر دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، 1389 ش.
4. Vilozny, Roy.(2022) . The book of foods.a third/ninth century Imāmī-Shīʿī guide to eating, Jerusalem studies in Arabic and Islam, pags. 345-368
5. Vilozny, Roy.(2016) . What Makes a Religion Perfect: Al-Ṣadūq’s(d. 981 / 661) Kamāl aldīn Revisited. In L’Ésotérisme shi’ite, ses racines et ses prolongements(pp. 473-491) .

   Brepols Publishers.

6. Vilozny, Roy.(2017) . Constructing a worldview: Al-Barqi’s role in the making of early Shīʽī faith. Turnhout: Brepols
7. Vilozny, Roy.(2014) . Pre-Buyid Ḥadīth Literature: The Case of al-Barqī from Qum(d. 274 / 888 or 280 / 894) in Twelve Sections. In The Study of Shiʿi Islam by Farhad Daftary(Ed.) (pp. 203-230) . London: The Institute of Ismaili Studies.
8. https: //biblia-arabica.com/team/roy-vilozny