رونن کوهن (Ronen A. Cohen)

معرفی اجمالی

دکتر رونِن کوهن(متولد 1976 میلادی[1])، از اساتید و محققین پرتلاش اسرائیلی و فارغ‌التحصیل دانشگاه بار-ایل[2]، از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های دولتی تل‌آویو است. رساله او با موضوع: «توسعه مجاهدین خلق و مبارزه آن با جمهوری اسلامی ایران، 1987- 1997» دفاع شده است. کوهن، دانشیارِ دانشگاه آریل[3] و رئیس مرکز تحقیقات خاورمیانه و آسیای مرکزی[4] این دانشگاه و نیز عضو مؤسسه‌ای است که در زمینه جنبش‌های مقاومت فعالیت می‌کند[5]. از فعالیت‌های مهم او در سال‌های اخیر، تأسیس مجله «مطالعات میان‌رشته‌ای خاورمیانه» در سال 2017 و بر عهده‌داشتن سردبیری آن است. تحقیقات او به‌طور عمده، بر ایران‌شناسی و سیاست منطقه‌ای متمرکز است[6].

آثار

کوهن، کتاب‌ها و تک‌نگاری‌های متعدد و هم‌چنین مقالات دانشگاهی، یادداشت‌ها و گزارش‌های بسیاری در موضوعات مختلفی، مانند: اسلام، تاریخ و خاورمیانه نگاشته یا ویرایش کرده و مصاحبه‌هایی در برنامه‌های رادیویی و روزنامه‌ها داشته است[7]. برخی از آثار او در زمینه؛ خاورمیانه، ایران و زبان فارسی عبارتند از:

1. کتاب: «دستور زبان فارسی» که به زبان فارسی و عبری نوشته شده و از سوی دانشگاه آریل، چاپ شده است. این کتاب، به ادعای نویسنده، با هدف کسب دانش و یادگیری زبان فارسی و با پیکربندی جدید در دسترس دانش‌آموزان قرار گرفته است.
2. کتاب: «ظهور و سقوط مجاهدین خلق، 1987- 1997» این اثر به زبان عبری نگاشته شده و به تاریخچه مفصلی از سازمان مجاهدین خلق، اعضای آن و روابط پیچیده آن با قدرت‌های غربی و بین‌المللی به‌ویژه ایالات متحده آمریکا برای سرنگونی ایران، اشاره شده است.
3. کتاب: «انقلاب تحت حمله: گروه فرقان ایران» پیدایش گروه فرقان، رویکردهای کلامی و ایدئولوژی بنیادین آن‌ها، ارتباط سازمان سیا، ساواک و موساد با گروه فرقان و پایان کار این گروه، از جمله مطالب این کتاب است.
4. کتاب: «انجمن حجتیه در ایران - ایدئولوژی و عمل از دهه 1950 م تاکنون» پیرامون تاریخچه انجمن حجتیه و باورهای آن‌ها به رشته تحریر درآمده و به زبان ترکی هم ترجمه شده است.
5. مقاله: «طراحان هویت شخصی در تمایلات جنسی، زیبایی و جراحی پلاستیک در ایران» هدف اصلی این مقاله، نشان‌دادن روابط میان فرهنگ و مذهب، تضاد آن‌ها و بررسی امور مجاز و ممنوع پیرامون مسایل جنسی و زیبایی در ایران است.
6. «تحولات در خاورمیانه: نظریه و عمل انقلاب» در این نوشتار به رویکردهای نظری، پیشینه تاریخی و مؤلفه‌های اساسی تحول و توسعه انقلاب‌ها در خاورمیانه پرداخته شده است.
7. کتاب: «بنت جبل: خاطرات رویدادها» درباره حوادث و تجربه‌های سربازی است که بین سال‌های 1995 تا 1997 میلادی در لبنان خدمت می‌کرده است.

روش پدیدارشناسانه کوهن

از آن‌جایی که به اذعان کوهن، تحقیقات او بیشتر بر روی ایران‌شناسی و سیاست منطقه‌ای متمرکز است، سعی کرده که گزارش و توصیف عمیقی از مذهب ایرانی‌ها و به‌خصوص شیعه اثنی‌عشریه ارائه دهد تا بتواند تحلیل بهتری از جامعه ایران داشته باشد. بدین‌سبب وی، در بیان اختلافات شیعه و سنی، اعتقادات شیعه، جایگاه امامت و معرفی امام مهدی(عج) تا حدی جانب انصاف را رعایت کرده و برخلاف بسیاری از مستشرقین؛ مانند: دارمستتر و فان ‌فلوتن، بدون قضاوت و ارزیابی متعصبانه و یک‌طرفه و با روشی پدیدارشناسانه و توصیفی به بررسی آنها پرداخته است. البته کوهن، مباحث موردنظر را با نگاه خاص خودش انتخاب و ارائه می‌دهد و لذا نمی‌توان با نگاهی کاملا خوش‌بینانه و مثبت به نظرات او نگریست.

امامت و مهدویت در اندیشه کوهن

کوهن، بخش‌هایی از کتاب: «انجمن حجتیه در ایران» را به معرفی شیعیان و اعتقادات آنها اختصاص داده و با اشاره به چگونگی پیدایش شیعه، به‌ اختصار، مسأله امامت و معرفی امام مهدی(عج) و ویژگی‌های ایشان را بیان کرده است. او در ادامه به اختلافات شیعه و سنی پرداخته و برخی رسومات شیعیان، مانند: مراسم عزاداری روز عاشورا، مراسم اربعین و نیز جشن‌ها و اعیاد اسلامی همچون؛ روز عید قربان و غدیر را توضیح می‌دهد.

وی، نقش و مشروعیت امامان به‌عنوان مفسران واقعی و هدایت‌گران الهی را محور اختلاف اساسی میان شیعه و سنی، معرفی کرده و می‌گوید: «شیعیان بر این باورند که نقش رهبر، تنها سروکارداشتن با سیاست دنیوی نیست، بلکه در اساس او راهنمای دینی جامعه است و رهبر، تنها جایگزینی پیامبر نیست، بلکه جانشینی او در دو بُعد؛ دینی و سیاسی است. او در ادامه می‌نویسد: کلام امامیه، یک آموزه بی‌نظیر و نابی را ایجاد کرد که مستند و منسوب به روایات و احادیث ائمه است[8].

رونن کوهن، موضوع امامت و مهدویت را عامل شکل‌گیری کلام نوین شیعه در زمینه هستی‌شناسی می‌داند و امام زمان(عج) را بدین‌گونه معرفی می‌کند:

براساس اعتقاد شیعه، مهدی، همان مسیحایی است که جهان را از درد و رنج نجات خواهد داد و اسلام را بر همه بشریت حاکم خواهد کرد. ...اگرچه مفهوم مهدی در خود قرآن نیامده است، شیعیان هنوز این عقیده را با تمام پیچیدگی آن پذیرفته‌اند. همان‌طور که در یهودیت، به ظهور مسیحا و در مسیحیت، به ظهور همان مسیحا بلکه بازگشت دوباره عیسی باور دارند، اسلام شیعه، این عقیده را پرورش می‌دهد که رستگاری جامعه اسلامی به‌طور خاص و جامعه، به‌طور عام، تنها زمانی حاصل خواهد شد که مهدی - مسیحای جهان – روزی بیاید.

همان‌طور که یهودیان، اعتقاد دارند مسیحا، از نسل داوود پادشاه است و مسیحیان به بازگشت دوباره عیسی باور دارند، شیعیان، مهدی را فرزند مستقیم [حضرت] محمد -از طریق امامان- می‌دانند. برخی از جریان‌های سنی که به مهدی اعتقاد دارند، می‌گویند؛ او هنوز به دنیا نیامده است؛ در مقابل، شیعه بر این باور است که او در جایی پنهان شده ‌است[9].

اعتقاد به غیبت امام

کوهن، پیدایش اعتقاد شیعیان به امام غائب را به زمان امام هادی و امام حسن عسکری(ع) مربوط می‌داند که شیعیان و به‌ویژه ائمه در فشار و اختناق شدیدی از طرف حکومت عباسی به سر می‌بردند و همین امر سبب انتقال این دو امام به منطفه نظامی در سامرا شد تا به دقت، زیر نظر حکومت وقت باشند. او در واقع، راه‌حل برون‌رفت از این مشکل را فرار یا مخفی‌شدن امامان عنوان می‌کند و درباره تولد امام زمان(عج) و غیبت ایشان می‌گوید:

امام غایب، دوازدهمین امام، محمد مهدی است که در سال 869 (به گفته دیگران در سال 868) در سامرای عراق متولد شد. مادر او، نرجس خاتون از نسل فرمانروای رومی بود و بر اساس اعتقاد شیعیان، محمد از چشمان خاندان عباسی پنهان بود؛ زیرا ممکن بود به او آسیب برسانند و تنها افراد کمی اجازه دیدن او را داشتند. امام پنج‌ساله بود (بعضی‌ها می‌گویند: هفت ساله) که پدرش (امام حسن عسکری) از دنیا رفت و با وجود سن کم، شیعیان، محمد را به‌عنوان امام بعدی شناختند. به گفته شیعه، همزمان با تشییع جنازه پدرش، امام جدید غایب شد و شیعیان ادعا می‌کنند که خلیفه عباسی، معتمد می‌خواست امام را دستگیر کند؛ قاصدانی را به خانه‌اش فرستاد تا او را بگیرند، اما او را نیافتند. شیعه، غیبت امام دوازدهم را به دو بخش عمده تقسیم می‌کند: غیبت صغری که در سال (873.م) با غیبت امام دوازدهم آغاز شد و غیبت کبری که در سال (941 م) با فوت یکی از فرستادگان امام غایب (باب سفیر) شروع گردید[10].

رفتارشناسی شیعه در دوران غیبت

کوهن، در زمینه رفتار سیاسی شیعه در دوران غیبت، به دو رویکرد؛ فعّال و منفعل اشاره کرده و توضیح می‌دهد که در رویکرد منعلانه، رفتار شخصیِ هر فرد؛ مانند: انتظار نجات و رستگاری، عمل به دستورات دینی و وفاداری به پیشوایی امامان، در پیش‌افتادن ظهور مهدی دخالت مستقیم دارد؛ از این‌رو افراد نباید در امور سیاسی دخالت داشته باشند، بلکه باید کنش‌پذیر بوده و در برابر ظلم و ستم، صبر و استقامت از خود نشان دهند. امّا در رویکرد فعّال، تنها راه تعجیل بازگشت مهدی، ایجاد یک حکومت مستقل تحت حاکمیت قوانین قرآن و احکام دینی است والّا رفتار منفعلانه، نه‌تنها ظهور مهدی را نزدیک نمی‌کند، بلکه این امر را هرچه بیشتر به تعویق خواهد انداخت.

کوهن در زمینه برخورد حکومت مهدی(عج) با ادیان توحیدی، مانند: یهودیت و مسیحیت، دو دیدگاه را مطرح کرده و چنین می‌نویسد:

رویکرد اول، بر پایه قاعده «زندگی، ادامه دارد» است؛ یعنی با آمدن مهدی، یهودیان و مسیحیان مجبور به پذیرش اسلام نمی‌شوند و جامعه اسلامی، مانند گذشته با آنها رفتار خواهد کرد. یهودیان و مسیحیان به قانون اسلامی تن می‌دهند و یک مالیات و جریمه(جزیه) برای حق زندگی خود پرداخت می‌کنند. با توجه به این رویکرد، مهدی بر یهودیان مطابق قوانین خودشان (کتاب مقدس و عهد جدید) قضاوت خواهد کرد. رویکرد دوم، ادعا می‌کند که اسلام (البته اسلام شیعی منظور است) بر پیروان همه ادیان توحیدیِ دیگر عرضه می‌شود و کسانی که از پذیرش آن خودداری کنند، به اعدام محکوم می‌شوند[11].

وی، درباره اتفاقاتی که در دوران ظهور امام مهدی و حکومت ایشان می‌افتد، می‌نویسد:

حكومت [امام] مهدي، مربوط به بخش و منطقه خاصی نیست، بلكه سراسر جهان را با رهبری اسلام در برمی‌گیرد و همه قوانين آن از قرآن و شريعت سرچشمه مي‌گيرد. در دوران ظهور، همه انسان‌ها بدون ریا و تملّق به خدا و رسولانش، ایمان کامل خواهند داشت. مفهوم «ملت» از بین خواهد رفت و همه تحت حکومت جهانی اسلام زندگی خواهند کرد. ثروت جهان، به‌طور مساوی میان همه مردم تقسیم خواهد شد و هیچ تبعیض نژادی، زبانی یا فرهنگی وجود نخواهد داشت؛ زیرا همه مسلمان خواهند بود. نمایندگان مهدی، همه‌ی گیتی را رهبری می‌کنند و مهدی است که حکمت واقعی را به دنیا عرضه می‌کند. مهدی، هفت سال (یا نُه یا یازده یا هفتاد سال) پس از استقرار حکومت جدید، از دنیا می‌رود[12].

نظرات کوهن درباره انجمن حجتیه

کوهن، ماهیت و علت اساسی پیدایش انجمن حجتیه را بهائی‌ستیزی معرفی کرده و از جمله تفاوت‌های این گروه با جریان‌های ضدبهائی دیگر را، داشتن برنامه دینی منسجم و جامع، برای مبارزه با بهائیت عنوان می‌کند. وی معتقد است؛ انجمن حجتیه با به‌کارگیری روشی بدیع و منحصر به‌فرد، یک رویکرد غیرسیاسی و صلح‌طلبانه برای مقابله با بهائیت در دستور کار خود قرار داد و تصمیم گرفت که قدرت خود را در جهت یاری معرفتی بهائیان و متقاعدسازی آن‌ها از طریق گفتمان و مناظره، به کارگیرد تا بینش آن‌ها نسبت به حضرت مهدی(عج)، امام غائب و ظهور او تغییر کند و در مسیر صحیحی قرار گیرد[13].

کوهن، معتقد است که حجتیه نماینده یک شیعه سخت‌گیر و سنتی است و اعتقاد آن‌ها به دخالت‌نکردن روحانیون در سیاست، یک باور و عمل اساسی در بین شیعیان کلاسیک از زمان امام باقر و امام صادق(ع) بوده است[14]. قدرت و اقتدار روحانیون شیعه، در نتیجه‌ی غیبت امام و مخالفت با رهبری حاکمان اهل‌سنت به‌وجود آمده و شیعیان در اثر غیبت امام، با واقعیتی ناآشنا و غریب به نام عدم رهبری امام مواجه شدند و از طرفی پنداشتند که به ناچار بایستی برای پیشبرد امور مادی و معنوی خود، در رهبری اُمت دخالت داشته باشند[15].

در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به علت سیاست‌های حکومت قاجار، نفوذ علما و روحانیون در سیاست و مناصب حکومتی به شکل چشمگیری کاهش پیدا کرد و روحانیون دریافتند که بدون تغییر اساسی در درک نقش خود در نظام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، وضعیت بدتر خواهد شد. حال، سوال اساسی این بود که آیا باید مشروعیت نظام حاکم را پذیرفت و برای حفظ منافع شیعه بر آن تأثیرگذار بود (تفکر انجمن حجتیه) یا باید به مخالفت با آن برخاست و به فکر تغییر در نظام سیاسی بود. در این شرایط بود که نظریه امام خمینی؛ یعنی «جایگزینی حکومت مستقر با حاکمیت دینی (ولایت فقیه)» مطرح شد. کوهن، در پایان می‌گوید که امروزه ایدئولوژی حجتیه در ایران نسبت به گذشته، نفوذ و محبوبیت بیشتری ندارد و گرچه ممکن است اعضای حجتیه را در سیاست ایران نیابیم، اما مطمئناً می‌توانیم رویکردهای کلامی و سیاسی/ غیرسیاسی آنها را عمیقاً در این نظام سیاسی پیدا کنیم[16].

نقد و بررسی نظریات

کوهن، به دلیل آشنایی با زبان فارسی و استفاده از آثار برخی محققان برجسته، مانند: سیدحسین نصر و سعید امیرارجمند، تا حدودی توانسته توصیف خوبی از شیعه و برخی اعتقادات این مذهب ارائه دهد و تحلیل و واکاوی مناسبی از گروه های مذهبی و سیاسی شکل‌گرفته در ایران معاصر، مانند: انجمن حجتیه و سازمان مجاهدین خلق، ابراز کند؛ با این‌حال، او گاهی برداشت‌ها و اظهارنظرهای خلاف واقع و نادرستی از مکتب تشیع دارد؛ مانند این‌که او به علت عزاداری شیعیان در روز عاشورا، جهان‌بینی آن‌ها را بدبینانه و تیره و تار عنوان می‌کند یا این‌که می‌گوید: شیعیان به الوهیت کامل امامان خود، اعتقاد دارند.

 

پانویس

1. ↑https: //merhav.nli.org.il/primo-explore/search?vid=NLI&lang=iw_IL
2. ↑Bar-Ilan
3. ↑Ariel
4. ↑MECARC
5. ↑https: //www.academia.edu/ 659513 /The_Rise_and_Fall_of_the_Mojahedin_Khalq_1987_199.
6. ↑https: //www.ariel.ac.il/wp/mecarc/ronen-a-cohen/
7. ↑https: //www.ariel.ac.il/wp/mecarc/ronen-a-cohen/
8. ↑Cohen, Ronen A. The Hojjatiyeh Society in Iran, New York, PALGRAVE MACMILLAN, 2013, P.8
9. ↑Cohen, Ronen A. The Hojjatiyeh Society in Iran, New York, PALGRAVE MACMILLAN, 2013, P.12-13
10. ↑Cohen, Ronen A. The Hojjatiyeh Society in Iran, New York, PALGRAVE MACMILLAN, 2013. P.14
11. ↑Cohen, Ronen A. The Hojjatiyeh Society in Iran, New York, PALGRAVE MACMILLAN, 2013, P.17
12. ↑Cohen, Ronen A. The Hojjatiyeh Society in Iran, New York, PALGRAVE MACMILLAN, 2013, p.17-18
13. ↑Cohen, Ronen A. The Hojjatiyeh Society in Iran, New York, PALGRAVE MACMILLAN, 2013, p.146
14. ↑Cohen, Ronen A. The Hojjatiyeh Society in Iran, New York, PALGRAVE MACMILLAN, 2013, p.146
15. ↑Cohen, Ronen A. The Hojjatiyeh Society in Iran, New York, PALGRAVE MACMILLAN, 2013, p.147
16. ↑Cohen, Ronen A. The Hojjatiyeh Society in Iran, New York, PALGRAVE MACMILLAN, 2013, p.150

منابع

1. Cohen, Ronen A. The Hojjatiyeh Society in Iran, New York, PALGRAVE MACMILLAN, 2013.
2. Identities in crisis in Iran: politics, culture, and religion, London: Lexington Books, 2015.
3. Cohen, ronen A. Farsi: Textbook, Third edition, Ari'el (West Bank), Ariel: Ariel University in Samaria, 2016.
4. Cohen, ronen A. The Rise and Fall of the Mojahedin Khalq, 1987 – 1997, Portland, Sussex Academic Press, 2008.
5. 5.Cohen, ronen A. Revolution under attack: the Forqan Group of Iran, New York, Palgrave Macmillan, 2015.
6. Ariel (West Bank), Ariel, 2010 בינת ג'בל: יומן אירועים / רונן א. כהן Cohen, ronen A.
7. Cohen, ronen A. Upheavals in the Middle East: the theory and practice of the revolution, Lanham, Maryland: Lexington Book, 2014.
8. https: //merhav.nli.org.il/primo-explore/search?vid=NLI&lang=iw_IL.
9. 9.https: //www.academia.edu/ 659513 /The_Rise_and_Fall_of_the_Mojahedin_Khalq_1987_1997.
10. https: //www.ariel.ac.il/wp/mecarc/ronen-a-cohen.