مدعیان مهدویت در زمان صفویان

«صفویان» دودمانی ایرانی و شیعه بودند که حکومتشان در سال 907 ق با پادشاهی اسماعیل اول(حک: 907 ـ 930 ق) به عنوان اولین‌حاکم‌صفوی شروع شد. وی ‌درتبریز تاجگذاری کرد. ‌ودر سال 1135 ق باحمله‌افغان‌ها ‌به‌سلطان‌حسین(حک: 1105 ـ 1135 ق) حکومت صفویان پایان پذیرفت.

با توجه به گرایش های مهدوی در عصر صفویه و ایجاد فضای مهدویت، طبیعتا برخی افراد از این فضا سوء استفاده کرده و به نوعی مدعی مهدویت شدند در این بین به چند مدعی آن عصر اشاره می‌شود:

جنبش مهدی ابرقوهی در ابرقو

منابع صفوی از شورش شخصی به نام محمد ابرقوهی در حوالی سال 910 ق یاد می‌کنند که هوای تسلط بر این شهر و یزد را داشت. وی که از دولتمردان آق قویونلوها(حک: 708 ـ 908 ق) بود، بعد ازسقوط آنان، حس استقلال طلبی او گل‌کرد و به جمع‌آوری نیرو دست زد و در این راه به موفقییت‌هایی دست یافت. وی در خلال این استقلال طلبی برای جذب نیرو دم از پیشوایی و مقتدایی می‌زد وگاه ابواب مهدویت بر چهره احوال می‌گشود.[1] شورش وی عاقبت توسط نیروهای قزلباش سرکوب گردید و خود وی در اصفهان به همراه یارانش سوزانده شد.[2]

ملا هدایت الله آرندی

ملا هدایت الله آرندی از لرهای چرام بودکه تحصیلات خود را نزد شیخ حبیب الله بصری گذرانده بود. این روحانی قلعه‌ای قدیمی را در روستای آرند[3]که به دستور او ساخته شده بود، مقرخود قرار داد.

اوبا ابراز کراماتی‌شبیه شعبده، مردم سنی و شافعی مذهب دهدشت را جذب خود کرد و کم کم مردم سایر بلاد بختیاری‌، فیلی‌ و چرام ممسنی، نذورات خود را پیش اومی آوردند. کار به جای رسید که‌ ملا از قلعه بیرون‌آمد وخود را مهدی موعود خواند و همزمان با ادعای ‌او نوعی قیام شکل گرفت. او شهرها و روستاهای بلاد شاپور، چرام ممسنی، بختیاری، فیلی را بین یاران خود تقسیم کرد و رهبری منطقه را عهده دار شد. حکومت صفوی که از این شورش دینی و سیاسی وحشت زده شده بود؛ سرانجام ملا هدایت‌الله را دستگیرکرد وبه شهر دهدشت مرکز ایالت کهگیلویه برد وسپس او را به قتل رساند.[4]

جنبش درویش رضا قزوینی در قزوین

درویش رضا قزوینی(م 1041 ق) از دراویش زمان شاه صفوی به شمارمی‌آید که با تفکرات نقطویه ‌وباطن گرایی همسو بود.[5]

درویش رضا از آموزه مهدویت برای جلب نظرمردم‌استفاده کرد.او گاهی خود را نایب امام زمان(عج) و گاهی‌مهدی موعود می‌خواند.[6] او ازآموزه‌های غیب و ظهور و مهدویت که نجاتگری و عدالت‌گری را نوید می‌داد به عنوان اصول بنیادی دعوت خویش استفاده کرد.

درویش رضا پس از آن که با تمهید مقدماتی گروه زیادی از مردم را دور خود گرد آورد، قیام خود را در قزوین آغاز کرد. با به هم ریختن اوضاع شهر، کارگزاران صفوی وارد عمل شدند و با بستن راه های امامزاده محل تجمع و دروازه شهر، مانع پیوستن مردم به این شورش شدند وبا هجوم به امامزاده حسین، قوای درویش رضا در هم شکست و سرانجام درویش رضا پس از اندکی مقاومت به تیغ سیاست رسید و این شورش در همان ابتدا سرکوب گردید.[7]

پانویس

1. ↑هروی امینی، فتوحات شاهی‌، ص 233 وحسن بیگ روملو، احسن التواریخ، جلد 2، ص 1005.
2. ↑جعفریان، مهدیان دروغین، ص 175.
3. ↑روستاي آرند يكي از زيباترين روستاهاي شهرستان چرام ازتوابع استان كهگيلويه وبويراحمداست. اين روستا در 8 كيلومتري جنوب شرقی شهرستان چرام واقع شده است.
4. ↑جعفریان، مهدیان دروغین، ص 179 و رک: میرک بن مسعود، ریاض الفردوس خانی، ص 423؛ همچنین‌رک: زکی پور، « بررسي تحولات سياسي، اجتماعي و اقتصادي كهگيلويه از آغاز صفويه تا پايان زنديه(907-1209 هـق.)»ص 129-133.
5. ↑واله اصفهانی، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم، ص 100.
6. ↑خواجگی اصفهانی، خلاصه السیر، ص 119.
7. ↑ترکمان، تاریخ عالم آرای عباسی، ج 3، ص 84.

منابع

1. هروی امینی‌، صدر الدین ابراهیم، فتوحات شاهی‌، تصحیح محمد رضا نصیری، انتشارات دانشگاه تهران، 1383
2. جعفریان، رسول، مهدیان دروغین، نشر علم، تهران 1391.
3. میرک بن مسعود، محمد، ریاض الفردوس خانی، تصحیح ایرج افشارو فرشته صرافان‌، بنیاد موقوفات، تهران 1385.
4. زکی پور، نعمت الله، پایان‌نامه: بررسي تحولات سياسي، اجتماعي و اقتصادي كهگيلويه از آغاز صفويه تا پايان زنديه(907 ـ 1209 هـق.)، دانشگاه اصفهان، 1389.
5. واله اصفهانی‌، محمد یوسف، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم، تصحیح محمد رضا نصیری‌، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی‌، تهران‌، 1380.
6. خواجگی اصفهانی‌، محمد معصوم، خلاصه السیر، تصحیح ایرج افشار‌، تهران‌، انتشارات علم، 1374.
7. ترکمان، اسکندر بیگ، تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، اول، دنیای کتاب، تهران، 1377