موت ابیض و موت احمر

احادیثی از امام علی (ع) و امام صادق (ع) خبر از دو نوع مرگ در آستانه ظهور امام مهدی (عج) می‌دهند: «موت احمر» و «موت ابیض(مرگ سرخ و مرگ سفید)» مرگ سرخ به معنای جنگ و خونریزی و مرگ سفید به معنای بیماری طاعون است. این روایات گویای سختی‌ها و مصیبت‌هایی هستند که قبل از ظهور امام مهدی (عج) به وقوع خواهد پیوست و در ذیل مورد بررسی قرار می گیرند:

روایات موت ابیض و موت احمر

چندین گونه روایت در این باره وجود دارند:

روایت امام علی (ع)

«أَخْبَرَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ قَالَ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ الرَّازِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي الْبِلَادِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَعْلَمِ الْأَزْدِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع) بَيْنَ‌يَدَيِ الْقَائِمِ مَوْتٌ أَحْمَرُ وَ مَوْتٌ أَبْيَضُ‌ وَ جَرَادٌ فِي حِينِهِ وَ جَرَادٌ فِي غَيْرِ حِينِهِ أَحْمَرُ كَالدَّمِ فَأَمَّا الْمَوْتُ الْأَحْمَرُ فَبِالسَّيْفِ وَ أَمَّا الْمَوْتُ الْأَبْيَضُ‌ فَالطَّاعُونُ[1]؛ پيش از قيام قائم، مرگ سرخ و مرگ سفيد و ملخى در فصل آن و ملخى در غير فصلش سرخ رنگ چون خون پديد خواهد آمد، و امّا مرگ سرخ با شمشير روى مى‌دهد، و مرگ سفيد همان طاعون است»

منبع شناسی

محمد بن ابراهیم نعمانی اولین نفری است که این روایت را در الغیبه ذکر کرده است[2]. پس از وی شیخ مفید[3] و به دنبال آن، شیخ طوسی آن را گزارش کرده‌اند.[4] در تمام این منابع «اعلم ازدی» از امام علی (ع) نقل کرده است.

بررسی سندی

در تمامی منابع، سه محدث آخر که به معصوم می رسند، مشترک هستند. درباره «علی بن محمد بن الاعلم الازدی» و «محمد بن الاعلم الازدی» مطلبی وجود ندارد. از این رو، توثیق نشده اند؛ اما جد آنان «اعلم ازدی» است که ایشان ثقه و جلیل‌القدر است[5]. لذا روایت مذکور از لحاظ سندی ضعیف محسوب می شود.

شایان ذکر است که در سند منابع دیگر مانند الغیبه طوسی، الارشاد شیخ مفید، هر چند به جای «علی بن محمد بن الاعلم الازدی» این شخص آمده است: «عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ الْأَوْدِيِّ» اما به نظر می رسد که تصحیف در نام راوی رخ داده است و مراد «علی بن محمد بن الاعلم الازدی» است.

روایات امام صادق (ع)

امام صادق (ع) نیز در دو روایت مجزا به «موت احمر» و «موت ابیض» اشاره کرده‌اند که در دو منبع روایی با دو سند نقل شده است:

روایت اول

6- أَخْبَرَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حَسَّانَ الرَّازِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَبَلَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَتَى خُرُوجُ الْقَائِمِ ع فَقَالَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ ...ٍإِنَّهُ لَا بُدَّ أَنْ يَكُونَ قُدَّامَ ذَلِكَ الطَّاعُونَانِ الطَّاعُونُ الْأَبْيَضُ وَ الطَّاعُونُ الْأَحْمَرُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ أَيُّ شَيْ‌ءٍ هُمَا فَقَالَ أَمَّا الطَّاعُونُ الْأَبْيَضُ فَالْمَوْتُ الْجَارِفُ‌ وَ أَمَّا الطَّاعُونُ الْأَحْمَرُ فَالسَّيْف ‌...[6]

ابو بصير از امام صادق (ع) چنین روايت كرده است: به آن حضرت عرض كردم: فدايت گردم خروج قائم (عج) چه زمانى خواهد بود؟ «فرمود: اى ابا محمد(ص) .... ناگزير پيش از وقوع آن، دو طاعون روى خواهد داد: طاعون سفيد و طاعون سرخ. عرض كردم: فدايت گردم آن دو چه هستند؟ فرمود: طاعون سفيد مرگ همه‌گير و عمومى است و طاعون سرخ همان شمشير است »‌[7]

بررسی سندی

این روایت تنها در الغیبه نعمانی آمده است.[8] در سند این روایت: «محمد بن علی الکوفی» معروف به «ابوسمینه» است که ضعیف محسوب می شود.[9]

روایت دوم

عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ «« يَقُولُ‌ قُدَّامَ الْقَائِمِ مَوْتَتَانِ مَوْتٌ أَحْمَرُ وَ مَوْتٌ أَبْيَضُ‌ حَتَّى يَذْهَبَ مِنْ كُلِّ سَبْعَةٍ خَمْسَةٌ الْمَوْتُ الْأَحْمَرُ السَّيْفُ وَ الْمَوْتُ الْأَبْيَضُ‌ الطَّاعُونُ.[10]

امام صادق می فرمایند: پیش از ظهور قائم دو نوع مرگ است: مرگ سرخ و مرگ سفید. تا این که از هر هفت نفر، پنج نفر از بین می‌روند. مرگ سرخ همان شمشیر و جنگ است و مرگ سفید طاعون و مریضی است.

بررسی سندی

این روایت را مرحوم شیخ صدوق در کتاب خود کمال الدین و تمام النعمه نقل کرده است.[11] افرادی که در سند این روایت قرار گرفته‌اند، از نظر رجالی معتبر هستند.[12]

بررسی محتوایی روایات

مرگ سرخ

کنایه‌ای از جنگ‌ها و خونریزی‌های گسترده در میان ملت‌ها است که به تلفات جانی سنگینی منجر می‌شود. این جنگ‌ها، قدرت و توان نظامی کشورها را به شدت تحلیل می‌برند.

مرگ سفید

به بیماری‌های واگیردار و به‌ویژه طاعون اشاره دارد که در آن دوران، شیوع گسترده‌ای خواهد یافت و جان بسیاری از مردم را خواهد گرفت .امام صادق (ع) در مورد طاعون سفید فرمودند: «مرگِ طاعون، مرگِ جارِف ]همه جانبه[ است» مرحوم غفاری در توضیح واژه «جارف» می‌نویسد: «مرگ جارِف، مرگ سریع و ناگهانی است» علامه مجلسی در قرائت خود از این عبارت، «جاذف» را به کار برده و آن را به معنای «مرگ سریع» دانسته‌ است.[13] با این حال، تمام نسخه‌های موجود از این روایت، بر «جارف» اتفاق نظر دارند. به نظر می‌رسد «جارف» معنای دقیق‌تری از «جاذف» را ارائه می‌کند؛ چرا که مرگِ طاعون فقط سریع و ناگهانی نیست، بلکه فراگیر و همه‌جانبه نیز می‌باشد.[14] بنابراین، «جارف» به درستی بیانگر ماهیت ویرانگر طاعون سفید است.

بلایا در دوران غیبت

در برخی روایات، به بلایایی اشاره شده است که می‌تواند با روایات مرگ سفید و سرخ همپوشانی داشته باشد. در روایتی آمده است: «بلایا تا جایی پیش می‌روند که از هر هفت نفر، پنج نفر جان خود را از دست می‌دهند.[15]»

امام صادق (ع) در حدیث دیگری به شدت و گستردگی این مرگ و میرها اشاره می‌کنند و ظهور را به زمانی موکول می‌کنند که یک سوم جمعیت جهان از بین رفته باشد. زمانی که از ایشان پرسیده می‌شود در آن صورت چه کسی باقی می‌ماند، با لحنی امیدوارانه می‌فرمایند: "آیا راضی نیستید که شما جزو آن یک سوم باقی‌مانده باشید؟"[16] این روایات نشان می‌دهند که آشفتگی و بحران، از جمله حوادث قبل از ظهور خواهد بود. در این دوران سخت و تاریک، امید به منجی و مصلح حقیقی، چراغ راه انسان‌ها خواهد بود.

جمع بندی

از سه نقل روایت مذکور دو نقل آن از لحاظ سندی ضعیف بود. این روایات، در تمامی منابع شیعی منعکس نشده؛ اما مضامین این دست روایات فراوان است.

این روایات نشان می‌دهند که ظهور امام مهدی (عج) در شرایطی رخ می‌دهد که جهان در آشوب و هرج و مرج مطلق به سر می‌برد. بشر بر اثر جنگ‌ها، بیماری‌ها و سایر بلاها به شدت رنج می‌برد و در چنین اوضاع و احوالی است که منجی موعود ظهور می‌کند تا جهان را از ظلم و ستم نجات دهد و عدالت و صلح را در سراسر زمین حاکم کند. شایان ذکر است در هر دوره ای در تاریخ انسان‌ها با این دو نوع مرگ و میر مواجه هستند و نمی توان آن‌ها را بر رویداهای اخیر تطبیق کرد.

پانویس

1. ↑نعمانی، محمد بن ابراهيم، الغيبة للنعماني، باب 14، ح 61، ص 277.
2. ↑نعمانی، محمد بن ابراهيم، الغيبة للنعماني، باب 14، ح 61، ص 277.
3. ↑مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 372.
4. ↑طوسی، محمد بن الحسن، الغیبه للطوسی، ص 438.
5. ↑عبد الله، مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، (ط الحدیثه)، ج 11، ص‌ 157.
6. ↑نعمانی، محمد بن ابراهيم، الغيبة للنعماني، ح 6، ص 289.
7. ↑محمد بن ابراهيم، الغيبة للنعماني / ترجمه غفارى، ص 407.
8. ↑نعمانی، محمد بن ابراهيم، الغيبة للنعماني، ح 6، ص 289.
9. ↑احمد‌بن علی، نجاشی، رجال النجاشی، ص‌ 332.
10. ↑ابن بابويه، محمد بن على، كمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص 655، ح 27.
11. ↑ابن بابويه، محمد بن على، كمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص 655، ح 27.
12. ↑به ترتیب راویان در سند رک: طوسی، محمد بن الحسن، فهرست، 150؛ نجاشي، احمد بن على، رجال النجاشی، ص 197؛ نجاشي، احمد بن على، رجال النجاشی، ص 237؛ نجاشي، احمد بن على، رجال النجاشی، ص 183.
13. ↑علامه مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 52، ص 119.
14. ↑نعمانی، محمد بن ابراهيم، الغيبة للنعماني، ح 6، ص 290.
15. ↑آیتی، نصرت اله، سفیانی از ظهور تا افول،
16. ↑طوسی، محمد بن الحسن، الغیبه للطوسی، ص 339.

منابع

1. ابن أبي زينب، محمد بن ابراهيم‌، الغیبه، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، نشر صدوق‌، تهران‌، 1397 ق‌
2. مفيد، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، محقق / مصحح: مؤسسة آل البيت(علیهم السلام)، كنگره شيخ مفيد، قم‌، 1413 ق‌
3. نجاشي، احمد بن على‌، مؤسسة النشر الاسلامي التابعه لجامعة المدرسين بقم المشرفه‌، قم‌، 1365 ش‌
4. طوسى، محمد بن الحسن‌، محقق / مصحح: تهرانى، عباد الله و ناصح، على احمد، دار المعارف الإسلامية، ايران؛ قم‌، 1411 ق‌.
5. كمال الدين و تمام النعمة، ابن بابويه، محمد بن على‌، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، اسلاميه‌، تهران‌، 1395 ق‌
6. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، محقق / مصحح: جمعى از محققان‌، دار إحياء التراث العربي‌، بيروت، 1403 ق‌.
7. مامقانی، عبدالله، مامقانی، محی‌الدین، و مامقانی، محمدرضا. ۱۳۸۱ (ع) ۱۴۲۳. تنقيح المقال في علم الرجال. ۴۳ ج. قم - ایران: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
8. آیتی، نصرت‌الله‌. ۱۳۸۴. سفیانی از ظهور تا افول، قم  ایران: ثانی عشر.