بیت المقدس

«بيت المقدس» شهری است در فلسطین اشغالی که نخستین قبله و سومین شهر مقدس مسلمانان(پس از مکه و مدینه) و مقدس‌ترین شهر جهان نزد یهودیان و مسیحیان است.[1] این شهر، از مراکز زیارتی ادیان ابراهیمی است و هر یک از این ادیان، آثار و ساختمان‌هایی در اين شهر دارند. بیت‌المقدس، هم اکنون در اشغال کامل اسرائیل است كه آن‌را پایتخت ابدی خود می‌خوانند؛ اما سازمان ملل و بسیاری از کشورهای جهان، این ادعا را به رسمیت نمی‌شناسند.[2]

وجه تسميه

«بیت‌المُقَدَّس»(به عربی بَیت المَقْدِس یا البیت المُقَدَّس) یا «اورشلیم» یا «قُدس»،[3] نام اوليه آن «ساليم» به معناي شهر سلام بوده است.[4] پس از اسلام در منابع فارسی، از این شهر به‌طور عمده با سه نام ایلیا، اورشلیم(یا اورشلم) و بیت‌المقدس یاد شده‌ است.[5]

جغرافیای بیت المقدس

«بيت المقدس»، در غرب آسيا و شمال خاورميانه قرار دارد. اين شهر بر روي كوه های يهود كه تقسيم كننده آب بين دره اردن در شرق و درياي مديترانه در غرب است؛ بر روی دو تپه صخره ای به ارتفاع 750 متر از سطح دريا، در ميانه كوه های بيت ايل در شمال و حبرون يا الخليل در جنوب، در فلات قدس و الخليل واقع شده است. در طرف مغرب شهر، دامنه كوه هاي يهودا و در جانب مشرق، دشت يهودا ديده مي شود كه این دشت تا بحرالميت ادامه دارد.[6] وضع جغرافيايي بيت المقدس، به ساخت شناختي كوه‌هاي يهودا مربوط مي شود كه همچون صخره اي يكپارچه و بدون دره است. اين وضع، بيت المقدس را به دژي تبديل كرده است كه بر ناحيه وسيعي از اطراف خود اشراف دارد.[7] آب و هواي بيت المقدس مديترانه اي است. زمستان هاي آن پر باران و معتدل و تابستان هاي آن داغ و كاملاً خشك و در بيش‌تر روزهاي سال، به ويژه در تابستان، هواي اين شهر كاملاً آفتابي است. ميزان بارندگي سالانه حدود پانصد ميلي متر و بارندگي در بخش هاي غربي شهر، از ميزان بارندگي در بخش هاي شرقي آن بيش‌تر است.[8]

مکان‌های تاریخی - مذهبی بیت المقدس

حرم بیت المقدس

بر فراز تپه موریای شهر بیت المقدس محوطه‌ای وسیع وجود دارد که حاوی مجموعه‌ای از معابد و مساجد و مکان‌های مقدس یهودی، مسیحی و اسلامی است. هیکل سلیمان، مسجد الاقصی، قبة الصخره و جز آن در این حرم قرار دارند. این حرم مکرر ویران شده و در طول تاریخ، به تناوب تحت اشغال رومیان، یونانیان، ایرانیان و قبل از اینان آشوریان، كلدانیان، مصریان، بابلیان و اقوام دیگر درآمده است.[9]

مسجد الاقصی

این مسجد، از مساجد مقدس اسلامی واقع در شهر بیت المقدس است که بنا بر برخی روایات، محل عروج پیامبر اکرم(ص) به آسمان بوده است. امروزه، مسجد الاقصی در محوطه حرم شریف به طرف جنوب زمین حرم، در فاصله پانصد متری مسجد صخره قرار دارد.[10]

مسجد صخره

«مسجد صخره» یا «صخره مقدس»، نام مسجدی در محوطه حرم شریف بر تپه موریا، واقع در شهر بیت المقدس است. ذیل گنبد این مسجد، صخره‌ای است بزرگ به رنگ سفید مایل به کرم که گویا قله کوه بوده‌است و در زیر قُبَّةُالصّخره قرار دارد و در دین یهود، اسلام و مسیحیت محترم است. گنبد یا قبه طلایی مشهور که مردم آن را گنبد مسجدالاقصی می‌پندارند، بر صخره ساخته شده و گنبد مسجد صخره است.[11]

دیوار براق

بنابر برخی روایات اسلامی، پیامبر اکرم(ص) مرکب خود را در شب معراج به همین دیوار بست. این مرکب در روایات، «براق» خوانده شده است و بدین رو، دیوار مذکور را «دیوار براق» می‌گویند.[12]

کوه زیتون

حضرت عیسی(ع) از این کوه به آسمان رفت.[13]

مقام داوود(ع)

مقام داوود در واقع غاری است که در آن‌جا حضرت داوود(ع) دفن شده است.[14]

بیت المقدس در طول تاریخ

تاریخ تاسیس بیت المقدس معلوم نیست؛[15] اما در برخی منابع گفته شده است که تاسیس بیت المقدس به بیش از چهار هزار سال قبل باز می‌گردد. اولین مرتبه ای که از این شهر در تاریخ نام برده شده است، بر می‌گردد به 1913 قبل از مسیح(ع) .[16] ساکنان اصلی این شهر از نخستین قبایل عرب شبه جزیره عربستان بودند که بعدها به کنعانیان شهرت یافتند. بیت المقدس در حدود هزارسال پیش از میلاد، مرکز حکومت بنی اسرائیل شد.[17]

بیت المقدس در دوره اسلام

پس از نبرد یرموک(۱۵ رجب / اوت ۶۳۶ م)؛ مسلمانان، بیت المقدس را در سال(۱۶۱۷ م/ ۶۳۸ ق) فتح کردند.[18] نخستین مسلمانانی که در بیت المقدس اسکان یافتند، کسانی از مردم مدینه، همچون اوس، برادرزاده حَسّان بن ثابت، شاعر خاص پیامبراکرم(ص) بودند.[19]

در حدود سال ۱۹ هجری، معاویة بن ابی سفیان به فرماندهی سپاه اسلام در فلسطین و شام منصوب شد. او مدت چهل سال، نخست به عنوان والی، سپس به عنوان خلیفه، بر این سرزمین حکم راند.[20] معاويه عسقلان و قيساويه را فتح كرد و با فتح اين دو شهر، تمام خاك فلسطين به تصرف مسلمانان درآمد. سپس قبيله هاي عرب از اطراف به سوي فلسطين سرازير شدند و در آن‌جا مسكن گزيدند. با گذشت مدتي، همه مردم فلسطين، مسلمان و عرب گرديدند و از آن به بعد، فلسطين، به منطقه خالص عربي تبديل شد.[21]

اهمیت بیت المقدس در اسلام

بنا بر روايات شيعه، بیت‌المقدس و برخی مکان‌های موجود در آن، فضیلت بسیاری دارند. شهر بیت المقدس در بیان پیامبر(ص) یکی از چهار شهر برگزیده خداوند است و منظور خداوند از «زیتون» در سوره «تین» بیت المقدس است. امیر المومنین(ع) نیز مسجد بیت المقدس را یکی از کاخ های بهشت در روی زمین معرفی و امام باقر(ع) ثواب خواندن نماز واجب درمسجد بیت المقدس را معادل حج بیان کرده است. همچنین در روایتی از امام حسن عسکری(ع)، نماز گزاردن در مسجدالاقصی در ردیف نماز گزاردن در مسجدالحرام دانسته شده و یک نماز در آن، با هزار نماز در دیگر مساجد برابر است.[22] برخی شیعیان ایرانی در قدیم، به ویژه در دوره قاجار و پهلوی، زیارت مکان‌های مذهبی این شهر را با سفر حج همراه می‌کرده‌اند.8

بیت المقدس و امام عصر(عج)

بیت المقدس، معاصر ظهور امام زمان(عج) از چند جنبه مورد توجّه قرار می گیرد؛ از جمله آن‌ها سکونت در بیت المقدس است که طبق روایتی از امیر المومنین(ع)، بهترین مکان‌ها در آخرالزمان بیت المقدس است و این که روزی می رسد که مردم آرزو کنند، از ساکنان بیت المقدس باشند.[23] جنبه دیگر، وقوع نبردی بزرگ در آن، میان سرسخت ترین دشمن امام(عج) و آن حضرت است. از دشمنان آشکار در نهضت حضرت مهدی(عج) فردی به نام «سفیانی» است. وی جنایات خود را سه ماه پیش از ظهور، از شام آغاز می کند و شش ماه بعد از ظهور، در نبردی حوالی بیت المقدس پرونده خونبار و سیاه وی برای همیشه بسته می شود. طبق روایت امام باقر(ع) سفیانی به دستور امام زمان(ع) بر روی سنگ بیت المقدس به قتل می رسد.[24]

نزول امام(عج) به بیت المقدس

روایات متعددی از خاصه و عامه مشتمل بر این عبارت نقل شده است: «مهاجره بیت المقدس؛ یعنی مهاجرت امام(عج) به بیت‌المقدس» و در برخی دیگر از روایات، بحث نزول امام در بیت المقدس مطرح است؛[25] هرچند طبق روایات امامیه،[26] محل سکونت حضرت، کوفه معرفی شده است.

بیت المقدس محل نزول عیسی(ع)

در شماری از روایات اهل تسنن، محل‌های مختلفی به ‌عنوان محل نزول حضرت عیسی(ع) معرفی شده است که از آن جمله می‌توان به «بیت‌المقدس» اشاره کرد.[27]

بیرق های سیاه در بیت المقدس

برخی روایات غیر معتبر، حاکی از این هستند که بیت المقدس محل به اهتزاز درآمدن بیرق هایی است که از خراسان بیرون آمده اند و هیچ عاملی بر شکست آنان قادر نیست.[28] بر اساس روایت دیگری از محمد بن حنفیه، فرمانده این گروه صالح بن شعیب یا شعیب بن صالح است که آنان، نيروهاى سفيانى را شكست می‌دهند و در بيت المقدس فرود مى‌آيند تا مقدمه حكومت حضرت مهدى(عج) را فراهم آورند. تعداد سيصد تن ديگر از شام به او مى‌پيوندند و فاصله خروج او تا تقديم زمام امور به حضرت مهدى(عج) هفتاد و دو ماه است.[29]

بازسازی بیت المقدس توسط امام(عج)

بنا بر روایتی، بازسازی بنای بیت المقدس به دست خلیفه ای از بنی هاشم خواهد بود و او عمارت بیت المقدس را به گونه ای می سازد که همانندش ساخته نشده باشد. روایاتی هم از اهل بیت(علیهم السلام) و هم از تابعین وجود دارد که حضرت مهدی(عج) گنج هایی را که رومی‌ها و غیر رومی‌ها به غارت بردند، از کلیساها استخراج می‌کند و به بیت المقدس برمی‌گرداند.[30]

پانویس

1. ↑حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم، ص 276.
2. ↑حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم، ص 276.
3. ↑حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم، ص 276.
4. ↑سرکیس، خلیل، تاریخ القدس، ج 1، ص 6.
5. ↑دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا←بیت‌المقدس؛
6. ↑اسعدى، مرتضى، بيت المقدس، صص 3 ـ 6 .
7. ↑اسعدى، مرتضى، بيت المقدس، صص 3 ـ 6 .
8. ↑اسعدى، مرتضى، بيت المقدس، صص 3 ـ 6 .
9. ↑حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم، ص 183.
10. ↑حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم، ص 183-185.
11. ↑حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم، ص 190-191.
12. ↑مقدسی، ضیاء الدین محمد بن عبد الواحد، فضائل بیت المقدس، ص 76-78.
13. ↑سرکیس، خلیل، تاریخ القدس، ج 1، ص 7.
14. ↑سرکیس، خلیل، تاریخ القدس، ج 1، ص 127.
15. ↑سرکیس، خلیل، تاریخ القدس، ج 1، ص 6.
16. ↑سرکیس، خلیل، تاریخ القدس، ج 1، ص 6.
17. ↑جمعی از نویسندگان، هیئة الموسوعة الفلسطینیة، ج ۳، ص ۵۱۰ -۵۱۱.
18. ↑بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج 7، ص ۱۳۹.
19. ↑ابن سعد، محمد، طبقات الکبری، ج ۷، قسم ۲، ص ۱۲۴.
20. ↑ابن‌سعد، محمد، طبقات الکبری، ج‌ 4، قسم‌ 2، ص‌ 2. ج 7 ص 285
21. ↑هاشمى رفسنجانى، اكبر، سرگذشت فلسطين، صص 71 ـ 74.
22. ↑ابن بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج ۴، ص ۵۰۴؛ تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، ص ۶۶۱.
23. ↑ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، ج 2، ص 526.
24. ↑کورانی و دیگران، معجم احادیت الامام المهدی(عج)، ج 3، ص 313 (به نقل از الفتن ابن حماد، ص 95) .
25. ↑ابن حماد، نعیم، الفتن، ص 96.
26. ↑مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‌ 2، ص 379.
27. ↑ابن حماد، نعیم، الفتن، ص 381.
28. ↑ابن طاووس، علی بن موسی، ملاحم و فتن، ص 43.
29. ↑ابن حماد، نعیم، الفتن، ص 213.
30. ↑گنجی شافعی، محمد بن یوسف، البيان فی اخبار صاحب الزمان(عج)، ص 517.

منابع

1. ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، مصحح: علی اکبر غفاری، اسلامیه، تهران، 1395 ق.
2. ابن حماد، نعیم، الفتن، مصحح: مجدی بن منصور شوری، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1423 ق.
3. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، چاپ زاخاو و دیگران، لیدن ۱۹۰۵ ـ ۱۹۴۰.
4. ابن طاووس، علی بن موسی، الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظر(ع)، الشریف الرضی، قم، چاپ 5، 1398 ق.
5. اسعدى، مرتضى، بيت المقدس، بنياد دائرة المعارف اسلامى، بى جا، 1367 ش.
6. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، ممالک و مسالک، ترجمه: محمدبن اسعد بن عبدا...، به کوشش افشار، ایرج، انتشارات ادبی و تاریخی، تهران، 1373 ش.
7. امام عسکری، حسن بن علی(ع)، تفسیر(منسوب)، مدرسه امام مهدی(عج)، قم، 1409 ق.
8. بلاذرى(م 279)، أبو الحسن أحمد بن يحيى، فتوح البلدان، دار و مكتبة الهلال، بيروت، 1988 م.
9. حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم، امیركبیر، تهران، دوم، ۱۳۸۱ ش.
10. حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الاسناد، موسسه آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1413 ق.
11. دهخدا، علی اکبر، لغتنامه. انتشارات روزنه، 1372-1373 ش.
12. سرکیس، خلیل، تاریخ القدس(معروف به تاریخ اورشلیم)، مکتبة الثقافة الدینیه، قاهره، چاپ اول، 1421 ق.
13. کورانى، على، عصر ظهور، 1 جلد، موسسه انتشارات امير كبير، شركت چاپ و نشر بين الملل - تهران(ايران)، چاپ: 6، 1382 ه.ش.
14. گنجی شافعی، محمد بن یوسف، البیان فی اخبار صاحب الزمان(ع)، دار احیاء تراث اهل البیت، تهران، چاپ دوم، 1362 ش.
15. مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، مؤسسه آل البیت، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، قم، 1413 ق.
16. مقدسی، ضیاء الدین محمد بن عبد الواحد، فضائل بیت المقدس، دار الفكر - دمشق، چاپ: اول، ۱۴۰۵ ق.
17. هاشمى رفسنجانى، اكبر، سرگذشت فلسطين، دفتر تبليغات اسلامى، قم، 1362.
18. جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفلسطینیة، مکتبة المهتدین، دمشق، چاپ اول، 1984 م.