دعای زمان غیبت
دعای زمان غیبت، از دانشنامه جامع مجازی ویکی مهدویت
یکی از دعاهایی که سفارش شده شیعیان در زمان غیبت آن را بخوانند دعایی است که به عنوان «دعا در زمان غیبت» سید ابن طاووس(ره) توصیه می کند خواندن این دعا در عصر جمعه ترک نشود. این دعا از محتوای بسیار عالی و بلندی برخوردار است. موضوعاتی نظیر معرفت افزایی و ولایت مداری در این دعا مطرح شده و بهترین راهکار برون رفت از آسیب های زمان غیبت، ثبات قدم و اطاعت پذیری معرفی شده است.
متن دعا
اللَّهُمَ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ رَسُولَک اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَک فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَک لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی.[1]
نام دعا
چند نام برای این دعای شریف وجود دارد از جمله:
- دعای زمان غیبت که برگرفته از سند روایت می باشد؛
- دعای اللهمّ عرّفنی نفسک که با توجه به آغاز دعا با این عبارت، این نام برآن گذاشته شده است؛
- دعای معرفت در زمان غیبت که عالم جلیل القدر سید مرتضی مجتهدی سیستانی بر آن نام نهاده است.[2]
اهمیت دعا
این دعای شریف حاوی معارف بلندی است که احتیاج به تأمل فراوان در جهت فهم مطالب عمیق آن دارد. در اهمیت این دعا از سید ابن طاووس(ره)-که متخصص دعا شناسی است- نقل شده است:
اگر عذری داشتی و نتوانستی همه آن اعمالی که ما در تعقیبات نماز عصر جمعه ذکر کردیم، بجا آوری؛ سزاوار است که این دعا را ترک نکنی، چون ما این دعا را از فضل خداوند متعال شناختیم که ما را به آن اختصاص داده است؛ پس به آن اعتماد کن.[3]
سند دعا
بخش کوتاهی از دعا یعنی [اللَّهُمَ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ رَسُولَک اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَک فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَک لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی] مضمون روایتی موثق است که زراره از امام صادق(ع) نقل می کند. حضرت در این روایت به توصیف زمان غیبت می پردازد و زراره به ایشان عرضه می دارد: اگر این زمان را درک کردیم شما چه دستوری برای ما دارید؟ حضرت در پاسخ می فرمایند: خدا را به این دعا بخوان که [اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَبِیَّکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَبِیَّکَ لَمْ أَعْرِفْهُ قَطُّ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی] این دعای کوتاه، با دعای مفصلی که مورد بحث ما است، مختصر تفاوتی دارد.
طرق روایت دعا
دعا از دو طريق از نائب اول امام زمان(عج) شيخ ابوعمرو عثمان بن سعيد عمروي(ره) روايت شده، اين مرد بزرگ، خدمت حضرت امام علي النقي و امام حسن عسکري(ع)را نيز درک کرده. عثمان بن سعيد نزد آن دو امام عزيز بسيار مقرب بوده است، در عظمت وي همان بس که سه امام معصوم او را از مقربان و محرمان راز خود قرار داده اند.[4]
طريق اول
شيخ الطائفه، شيخ طوسي(ره)در کتاب مصباح المتهجد دعا را از جماعتي از روات حديث روايت کرده، و آنان از ابومحمد هارون بن موسي التلعکبري،[5] و او از شيخ ابوعلي محمد بن همام،[6] و او از شيخ ابوعمر و عثمان بن سعيد عمروي - قدس الله روحه. شيخ محمد بن همام مي گويد: شيخ عثمان بن سعيد اين دعا را بر من املاء فرمود و امر کرد مرا به خواندن آن.
طريق دوم
سيد بن طاوس(ره)در کتاب جمال الاسبوع پس از آنکه دعا را از طريق شيخ طوسي(ره) با همان اسناد روايت کرده، با اسناد ديگري هم نقل نموده و آن چنين است: سيد روايت مي کند از جماعتی که روایت می کنند از ابوالعباس احمد بن علي بن محمد بن العباس بن نوح[7]، و او روايت مي کند از شيخ اجل، شيخ صدوق(ره) و او روايت مي کند از ابومحمد حسن بن احمد المکتب،[8] و او روايت مي کند از ابوعلي محمد بن همام، و او روايت مي کند از شيخ اجل، عثمان سعيد عمروي.[9]
با توجه به مطالب فوق، می توان گفت: مشکلی از جهت راویان نداریم.[10]
انتساب دعا به معصوم
شواهدی داخلی و خارجی وجود دارد که برای ما اطمینان حاصل می کنند این دعا انتساب به معصوم دارد.
شواهد داخلی
عبارت [أمره أن یدعوابه] که در سند وجود دارد و عثمان بن سعید به محمد بن همام امر کرده است، شاهدی بر این است که عثمان بن سعید از جایگاه نیابت سخن می گوید، چون امر کردن او به فقیهی مانند محمد بن همام، تنها از این جایگاه معنی دارد و این دلیل و شاهدی بر انتساب دعا به امام زمان(عج)است.
احتمال اینکه این دعا از خود عثمان بن سعید بوده و امر او از جایگاه نیابت نباشد، بسیار ضعیف است، چرا که مضمون های بلند دعا اذعان دارند که از غیر معصوم صادر نشده اند. علاوه بر آن، کلام معصوم بودن بخشهایی از این دعا مثل فراز اوّل که در روایتی از امام صادق(ع) بود، مسلم است و از آنجا که ائمه اطهار نور واحدند و سرچشمه علم و معرفت آنها یکی است، مشابهت در کلام و مکمل بودن کلام هریک کلام دیگر از آن بزرگواران را، از مشخصه های این نور واحد است. اینها شواهدی از خود دعا و سند آن بر انتساب دعا به معصوم است.
شواهد خارجی
شیخ صدوق(ره)این دعای شریف را در باب 45 از کتاب گرانسنگ «کمال الدین» که این باب مربوط به ذکر توقیعات می باشد، آورده است و این شاهدی بر این است که ایشان انتساب این دعا را به معصوم مفروض گرفته است و این چنین برداشت نموده که عثمان بن سعید این دعا را از جایگاه نیابت خاص نقل نموده است، چون عنوان توقیع به کلمات امام عصر(عج) که به صورت مکتوب و به مهر و امضای امام بوده اطلاق می شود.
شاهد دیگر این که مرحوم کفعمی(ره) در کتاب «البلد الأمین» بدون ذکر سند این دعا را منسوب به حضرت حجّت(عج) می داند و این چنین تعبیر می کند "و هو مروی عن القائم عجل الله تعالی فرجه الشریف"به طور قطع ایشان سند را مشاهده نموده است و برداشت ایشان از سند این بوده که این دعا منسوب به حضرت صاحب الزمان علیه السلام است. معلوم می شود که در نزد این دو عالم جلیل القدر شواهدی خارج از این متن دعا وجود داشته که به ما نرسیده است و کلام این دو بزرگوار شاهد بر مدعای ماست که این دعا از ناحیه ی امام عصر(عج) صادر شده است.
منابع دعا
درمورد منابع دعا ابتدا به ذکر منابع دست اوّل و سپس به دیگر منابع می پردازیم و در ترتیب آنها سابقۀ زمانی را لحاظ کرده و از قدیمی ترین منبع آغاز نموده و سپس متأخر از آنها را ذکر می کنیم.
- کمال الدین و تمام النعمة
- مصباح المتهجد
- جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع
- البلد الامین و الدرع الحصین
- بحار الانوار
مرحوم مجلسی(ره) در سه جای بحار این دعا را آورده است. الف. در ج53 باب 31 باب ما خرج من توقیعاته(عج). ب.جلد 92در «کتاب الذکر و الدعاء» در باب 115 تحت عنوان« ماینبغی ان یدعی فی زمان الغیبة» ج. جلد99 در «کتاب المزار» باب 56 تحت عنوان« باب زیارة الحجة بن الحسن(ع)»
- مفاتیح الجنان به نقل از جمال الاسبوع
- صحیفه مهدیه به نقل از جمال الاسبوع
فراز های دعا
با بررسی محتوای این دعا می توان نکات این دعا را در پانزده فراز تقسیم بندی کرد.
فراز اول (اللَّهُمَ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ...)
در این فراز به جایگاه شناخت و معرفت الهی و نقش معرفت پیامبر و امام در هر عصر و زمان اشاره شده است.
فراز دوم(اللَّهُمَّ لَا تُمِتْنِی مِیتَة جَاهِلِیَّهً...)
در فراز دوم به این مطالب بر می خوریم که: از عواقب بی معرفتی به امام، مرگ جاهلی است.( مِیتَهً جَاهِلِیَّهً) و انحرافات به خاطر رویگردانی از هدایت بوده(وَ لَا تُزِغْ قَلْبِی بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنِی) و این که ولایت معصومین شاخص اصلی هدایت است.( اللَّهُمَّ فَکَمَا هَدَیْتَنِی بِوَلَایَهِ...) و واجب است که از امامان معصوم که ولات امر پروردگارند اطاعت کنیم. (حَتَّی وَالَیْتَ وُلَاهَ أَمْرِکَ...).
فراز سوم (اللَّهُمَّ فَثَبِّتْنِی عَلَی دِینِکَ...)
در این فراز به رمز ماندگاری در طرق ولایت اشاره می شود که ثبات در دین (فَثَبِّتْنِی عَلَی دِینِکَ) و عملگرایی و طاعت محوری (وَ اسْتَعْمِلْنِی بِطَاعَتِکَ)و دلدادگی به امام (وَ لَیِّنْ قَلْبِی لِوَلِیِ أَمْرِکَ) و سالم گذر کردن از فتنه ها (وَ عَافِنِی مِمَّا امْتَحَنْتَ بِهِ خَلْقَکَ) و ثابت قدمی در پیروی از امام (وَ ثَبِّتْنِی عَلَی طَاعَهِ وَلِیِّ أَمْرِک)و صبر در ولایت (وَ صَبِّرْنِی عَلَی ذَلِک) را شامل می شود .
همچنین به کیفیت صبر در ولایت که صبر قلبی (حَتَّی لَا أُحِبَّ تَعْجِیلَ...)و صبر عملی وقولی (ظاهری) : (وَ لَا أَکْشِفَ عَمَّا سَتَرْتَ...) را شامل می شود و نیز قبول خاشعانه تدبیر الهی در امر غیبت امام (وَ لَا أُنَازِعَکَ فِی تَدْبِیرِکَ) و اوج صبر که تفویض است (وَ أُفَوِّضُ أُمُورِی کُلَّهَا إِلَیْکَ) اشاره است.
فراز چهارم
- دلبستگی های منتظرانه
- پایداری در خدمت رسانی به امام
- آمادگی برای خدمت
- مصادیق خدمت به امام
- خادمانه زیستن
- برانگیخته شدن در زمره مهدی یاوران
فراز پنجم
- دعا برای حفظ جان حضرت
- انواع شرور
- محافظت از امام مهدی(عج) حفاظت از راه پیامبر(ص) و وصیّ او
فراز ششم
- دعا برا ی طول عمر حضرت و یاری ایشان در جهت سرپرستی و اداره امور جامعه
- پاکسازی و گسترش تقوی
فراز هفتم
- سلب شدن یقین مهمترین آسیب طولانی شدن غیبت
- دعا و صلوات بر حضرت ارتباط قلبی را قوی می کند
- یقین ما به حضرت باید مانند یقین مومنان به پیامبر(ص) نسبت به وحی و دستورات الهی باشد
فراز هشتم
- جایگاه دعا برای تعجیل فرج
- زیاد دعا کردن برای تعجیل فرج
- دعا برای فرج و آثار آن
- انواع تاییدات الهی نسبت به امام زمان(عج)(تایید با پیروزی، تایید با علم لدنی، تایید با روح القدس)
- گونه شناسی مردم عصر غیبت
- مصادیق فرج و گشایش در ترسیم سیمای ظهور
- نجات بخشی امام عصر(عج)
- اصلاح دین و دینداری
- خصوصیات زنده کننده دین( امام عصر(عج))
- آثارقوی شدن اعتقاد قلبی به امام زمان(عج)
فراز نهم
- صلوات بر امام زمان
- صلوات بر ائمه طاهرین
- صلوات بر شیعیان برگزیده
- صلوات خالص از هر گونه شک و شبهه و ریاء و سمعه
- اخلاص در بندگی
فراز دهم
- شکایت به درگاه خداوند متعال از غیبت امام
- فتنه های آخر الزمان
- کثرت و دشمنی دشمنان
- کمی تعداد شیعیان
فراز یازدهم
دعای برای فرج عاجل و یاری باعزت و ظهور امام عادل
فراز دوازدهم
- عدالت مهم ترین توقع ما از ظهور
- مصادیق عدالت
- زمینه های فراگیری عدالت مهدوی
- رسوایی و خواری گروهای مخالف امام
- شمشیر برنده حضرت مهدی(عج)
فراز سیزدهم
- رحمت های الهیِ نازل شده بر ولی خدا در زمین در دفع دشمنان
- عواقب دشمنی با حضرت و بدخواهی برای ایشان
- عملکرد دشمنان در مقابله با حضرت
- روش های برخورد با اهل جور
- برخورد با فرقه های باطل و منحرف
- برخورد با ناصبی ها
فراز چهاردهم
- ثمرات وجودی حضرت بعد از ظهور
- رفع مهجوریت و زنده کردن قرآن
- نمایان شدن نور سرمدی برای همگان
- حیات و زنده شدن قلبهای مرده
- تسکین دردها و درمان کینه ها
- اتحاد نظر و یکدل شدن افراد مختلف حول محور حق
- ظهور حق و شکوفایی عدل
- شاخصِ قرار گرفتن در جمع اصحاب حضرت
- تقویت حکومت و تسلط حضرت
- قاطعیّت در اجرائی کردن دستور حضرت
- رضایت مندی از اقدامات امام
- گردن نهادن به حکم امام و تسلیم احکام شدن
- در زمان ظهور احتیاجی به تقیه نیست
- سنّت الهی برای تحقق ظهور امام
- دعا برای تحقق سنت ها
فراز پانزدهم
- دشمنی با دشمنان اهل بیت محور تبرّی
- امر عظیمی که از آن به خدا باید پناه برد
پانویس
- ↑ . علی بن موسی ابن طاووس، جمال الأسبوع، ص 521.
- ↑ . علی ربانی، عبور از تاریکی غیبت، ص14.
- ↑ . علی بن موسی ابن طاووس، جمال الأسبوع، ص 521.
- ↑ . محمد محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ : ج ۵، ص ۵۸ ح ۷۹۳ ؛ ر. ك: معجم رجال الحديث : ج ۱۲ ص ۱۲۳ .
- ↑ . ابومحمد هارون بن موسي التلعکبري الشيباني از بزرگان و دانشمندان و رواه اماميه است، عظمت و عدالت او متفق عليه علماء است، وي به سال 385 ه. ق وفات يافته است.
- ↑ . شيخ اجل اقدم، ابوعلي محمد بن همام اسکافي بغدادي از بزرگان و مبرزين شيعه است. تاليف عظيم القدري دارد به نام الانوار في تاريخ الائمه الاطهار، محمد بن همام به سال 336 ه. ق وفات يافته است.
- ↑ . به نظر مي رسد که اين بزرگوار همان باشد که نجاشي درباره او گفته: احمد بن نوح بن علي بن العباس بن نوح السيرافي نزيل البصره، کان ثقه في حديثه متقنا لما يرويه، فقيها بصيرا بالحديث و الروايه، و هو استاذنا و شيخنا، و من استفدنا منه، و له کتب کثيره اعرف منها: کتاب المصابيح في ذکر من روي عن الائمه عليهم السلام لکل امام، کتاب القاضي بين الحديثين المختلفين... اين مرد بزرگ در کتب رجال به عنوان: احمد بن نوح بن علي، احمد بن محمد بن نوح و احمد بن عباس بن نوح، ياد شده و ظاهرا همه اين عناوين مربوط به يک شخص است و او همان است که در اول اسناد سيد بن طاوس ذکر شد.
- ↑ . از مشايخ رئيس المحدثين، شيخ صدوق است.
- ↑ . سید عبد الله فاطمی نیا، فرهنگ انتظار، ص16.
- ↑ . علی ربانی، عبور از تاریکی غیبت، ص17.
منابع
- ابن طاووس، علی بن موسی، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، دار الرضی، قم، 1330 ق.
- ربانی، علی، عبور از تاریکی غیبت، مرکز تخصصی مهدویت، چاپ اول، 1395ش.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، موسسه فقه الشیعه، بیروت، 1411ق.
- فاطمی نیا، سید عبد الله، فرهنگ انتظار، موسسه فرهنگی انتشاراتی رسائل، تهران ، چاپ 2، 1385ش.