دعای افتتاح

«دعای افتتاح» از جمله دعاهایی است که قرائت آن در شب های ماه مبارک رمضان سفارش شده است. این دعا همچنین در زمره نیایش هایی است که از ناحیه حضرت ولی عصر(عج) صادر شده و به وجود نازنین آن حضرت منسوب است. اگر چه غالب علما و بزرگان این انتساب را پذیرفته و در تایید آن سخن گفته اند؛ تردید هایی نیز در این زمینه وجود دارد؛ که بررسی سند و منبع این دعا را لازم می نماید.[1]

دعای افتتاح را شیخ طوسی در مصباح المتهجد و تهذیب الاحکام،[2]سید بن طاووس در اقبال الاعمال،[3]کفعمی در مصباح[4] و البلد الامین،[5] مجلسی در زاد المعاد[6] و ملاذ الاخیار [7]و شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان،[8]نقل کرده‌اند. به گفته علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد به سند معتبر، منقول است که امام زمان(عج) به شیعیان نوشتند که در هر شب ماه رمضان دعای افتتاح را بخوانند.[9]

بنابر منابع، راوی دعای افتتاح محمد بن عثمان عمری، از نایبان خاص امام زمان(عج) است؛[10] [11] و گرچه این دعا به حسب ظاهر از امام معصوم(ع) نقل نشده است؛ اما با توجه به این که محمد بن عثمان عمری از نواب اربعه، به خواندن این دعا مداومت داشته و نیز با توجه به مضامین عالی دعا و اعتماد سید بن طاووس، می‌توان مطمئن بود که این دعا از ناحیه امام زمان(عج) و یا از سایر معصومان(ع) به دست وی رسیده است.[12]

محمد باقر مجلسی در زاد المعاد می‌گوید: امام زمان آن را برای شیعیان نوشته‌ و توصیه نموده است که هر شب ماه رمضان بخوانند، فرشتگان می‌شنوند و برای خواننده آن استغفار می‌کنند.[13]

سرفصل ها و مضامین

سرفصل ها و مضامین این دعا به طور اجمال، عبارتند از:

1. دعای افتتاح با حمد و ستایش الاهی شروع می‌شود و شاید به همین دلیل «دعای افتتاح» نامیده شده است، و یا به دلیل این که در جمله آغازین آن لفظ «افتتاح» آمده است: «اللهم انی افتتح الثناء بحمدک؛ خداوندا! سپاس خود را با ستایشت آغاز می کنم».
2. و سپس به موارد ذیل می پردازد: به انتخاب راه صحیح و تأیید الاهی، رحمت و غضب حکیمانه خداوند، لزوم خوف و رجا، توفیق عبادت به عنوان منتّی الاهی بر بنده، گناه بنده و دوام فیض الاهی، یادآوری نعمت‌های خدا، بقای نعمت‌ها به دست خدا، لزوم تفکر در نعمت‌های خدا، حکمت تأخیر در استجابت دعا، تکبّر و بی‌توجهّی انسان نسبت به خدا، ارزش انس و مناجات با خدا اشاره به درهای همیشه گشوده رحمت الاهی و اذعان به این نکته که : خداوند هیچ گاه بنده‌اش را از خود طرد نمی‌کند و درِ رحمت خود بر او نمی‌بندد و او را نومید نمی کند.
3. عبارت های پایانی دعای افتتاح - که بر آن بسیار تأکید شده - با سلام و صلوات بر تک تک ائمه اطهار(ع) شروع شده و به آخرین حجت الاهی ختم می گردد. این عبارت ها درباره اظهار علاقه نسبت به برپایی و استقرار دولت اسلامی است که در پرتو ظهور امام زمان(ع) برقرار خواهد شد. در ضمن جملات این فقره از دعا، هدف حکومت اسلامی و وظیفه ما نسبت به آن بیان شده و به ضرورت پند گرفتن از امّت‌های گذشته، و این که پیامبر(ص) و ائمه با ارزش‌ترین نعمت‌ها هستند، تأکید شده است.

دعا برای برپایی دولت اسلامی در بخش های پایانی

این دعا در بخش های آخر، به اشتیاق و رغبت منتظران ظهور آخرین حجت الاهی اشاره دارد که عبارت هایی از آن را توضیح می دهیم:

در عبارت های آخر دعا چنین می خوانیم :« اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَيْكَ فِي دَوْلَةٍ كَرِيمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ وَ تَجْعَلُنَا فِيهَا مِنَ الدُّعَاةِ إِلَى طَاعَتِكَ وَ الْقَادَةِ إِلَى سَبِيلِكَ وَ تَرْزُقُنَا بِهَا كَرَامَةَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ؛خدايا به سوى تو مشتاقيم‌ براى يافتن دولت كريمه‌اى كه اسلام و اهلش را به آن عزيز گردانى و نفاق و اهلش را به وسيله آن خوار کنى، و ما را در آن دولت از دعوت‌كنندگان به سوى طاعتت،و رهبران به سوى راهت قرار دهى و كرامت دنيا و آخرت را از بركت آن‌ روزي مان فرمايى».

«رغبت»[14] به معنای میل شدید و اشتیاق فراوان است. در دوره غیبت حال درونی اهل ایمان نسبت به برپایی حکومت عدل الاهی این گونه است: «الَلهم انَا نرغب الیک فی دولة کریمة».

نکته قابل تامل در این عبارت آن است که به خدای متعال عرض می شود، رغبت به سوی تو است، ولی متعلق رغبت، «دولت کریمه» است: «الَلهم انَا نرغب الیک فی دولة کریمة».

«دولت کریمه»، به معنای دولتی ارزشمند و پسندیده که توانایی تامین منفعت های دنیا و آخرت انسان را دارد.

با مرور آیات قرآن کریم و روایات ، ویژگی های متعددی را می توان برای دولت کریمه دریافت. در این عبارت از دعای شریف افتتاح دو ویژگی مورد توجه قرار گرفته است:

الف) اسلام و مسلمانان به وسیله آن عزیز می شوند؛

ب) نفاق و منافقان به وسیله آن خوار و ذلیل می شوند: «تعزَ بها الاسلام و اهله و تذلَ بها النفاق و اهله».

در حدیث حذیفه از رسول خدا(ص) چنین عنوان شده است که در عصر ظهور، عزت اسلام با نابودی ستمگران همراه است. هنگامی که خدای متعال اراده کند اسلام را به عزت خود بازگرداند، هر جباری را نابود می کند و او به چیزی که بخواهد قادر است و می تواند امتی را پس از تباهی اش اصلاح کند. ای حذیفه! اگر از دنیا تنها یک روز باقی مانده باشد، خدا آن روز را آن قدر طولانی خواهد کرد که مردی از خاندان من حکومت را به دست بگیرد.[15]

نشانه دولت کریمه الاهی این است که در آن، راه مومنان برای فراخواندن دیگران به اطاعت خدا باز باشد: «و تجعلنا فیها من الدعاة الی طاعتک و القادة الی سبیلک».

«القادة» جمع« قائد» و به معنای کسی است که پیشاپیش جمعیت راه می رود و آن ها را راهنمایی می کند. برعکس «سائق» که پشت سر جمعیت قرار می گیرد و آن ها را هدایت می کند: «تجعلنا فیها من... القاده الی سبیلک».

اهالی دولت کریمه و حکومت مهدوی، هم به کرامت و آقایی دنیایی می رسند و هم به کرامت و آقایی آخرت: «ترزقنا بها کرامة الدنیا و الاخرة».

منشا بسیاری از مشکلاتی که در حال حاضرمردم دنیا با آن مواجه هستند، عدم حضور ولی و حجت خداست که در سایه برپایی حکومت ایشان، امنیت و آرامش و اتحاد و برابری و برادری و عزت و سربلندی و برکت و نصرت حق و ... حاصل خواهد شد.

پیام ها

1. در دوره غیبت نباید نسبت به برپایی حکومت عدل الاهی بی تفاوت بود، بلکه باید رغبت و اشتیاق خود را نسبت به آن ابراز کرد: «اللهم انا نرغب الیک فی دولة کریمة...»؛
2. عزت نهادن به اسلام و مسلمانان و اظهار تنفر از نفاق و طلب خواری منافقان در جهت تحقق ارزش های الاهی است: «دولة کریمة تعزَ بها الاسلام و اهله و تذلَ بها النَفاق و اهله»؛
3. وقتی دولت و حکومتی الاهی شد، انسان مومن برای پیشبرد اهداف اسلامی در آن سهیم می شود: «و تجعلنا فیها من الدعاة الی طاعتک و القادة الی سبیلک»؛
4. در پیمودن راه خدای متعال و کمک رسانی به اداره جامعه مهدوی باید پیشرو بود:«و القادة الی سبیلک»؛
5. کسی که می خواهد دیگران را در راه خدا رهبری کند، خودش باید جلوتر از بقیه باشد: «و القاده الی سبیلک»؛
6. فرق رهبران و راهنمایان راه خدا با دیگر رهبران و راهنمایان این است که در راه خدا، رهبر جلوتر می رود و به دیگران می گوید: «بیا!»؛ در حالی که رهبران راه های دیگر عقب می ایستند و می گویند: «برو».؛ «و القادة الی سبیلک»؛
7. اگر خواهان عزت و سربلندی در حکومت مهدوی هستیم، باید از نفاق و دورویی به دور باشیم: «تعزَ بها الاسلام و اهله و تذلَ بها النَفاق و اهله».[16]

پانویس

1. ↑محسن قرائتی، شرح دعای شریف افتتاح، ص7.
2. ↑محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۸ق،ص402-404.
3. ↑سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۷ق، ص322-325.
4. ↑ابراهیم بن علی کفعمی، المصباح، ۱۴۱۴ق، ص770-773.
5. ↑ابراهیم بن علی کفعمی، البلدالامین، ۱۴۱۸ق، ص271-274.
6. ↑محمد باقر مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص86-89.
7. ↑محمد باقر مجلسی، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخیار، ج5، ص123.
8. ↑شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۶۹ش، ص۳۲۱.
9. ↑محمد باقر مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۸۶.
10. ↑محمد رضا مهدوی کنی، ترجمه و شرح دعای افتتاح، ۱۳۸۶ش، ص۲.
11. ↑این دعا را که به نقل از ابو عمرو محمد بن محمد بن نصر سکونی از ابوبکر احمد بن محمد بن عثمان بن سعید عمری[نایب امام زمان(عج)] می خوانده است؛ برایم درآورد پس دفتری که جلد قرمز داشت، بیرون آورد. من دعاهای بسیاری از روی آن نوشتم و از جمله آن ها این نوشته بود: و این دعا را در هر شب از ماه رمضان می خوانی که فرشتگان، دعا در این ماه را می شنوند و برای دعا کننده، آمرزش می طلبند و دعا چنین است...لازم به ذکر است که سبب صدور این دعا، تنها در الاقبال ذکر شده است؛ اما با استناد به این گفته، نمی توان آن را قاطعانه به امام مهدی(عج) نسبت داد، هر چند علامه مجلسی، آن را به امام نسبت داده، و در بحث امامتش به آن استناد کرده است. محمد محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج6، ص169.
12. ↑مهدوی کنی، ترجمه و شرح دعای افتتاح، ۱۳۸۶ش، ص۲.
13. ↑محمد باقر مجلسی، زادالمعاد، ص76.
14. ↑«رغب فی الشیئ کسمع یرغب رغبة: اذا حرص علیه و طمع فیه»(طریحی، مجمع البحرین، ج2، ص71)؛ « والرغبة والرغب و الرغبی: السعة فی الارادة قال تعالی: «یدعوننا رغبا و رهبا» [الانبیا:90] ، فاذا قیل: رغب فیه و الیه یقتضی الخرص علیه»، (راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص328).
15. ↑محمد بن احمد(فتال نیشابوری) روضه الواعظین، ج2، ص261.
16. ↑محسن قرائتی، شرح دعای شریف افتتاح، ص125.

منابع

1. راغب اصفهانی،حسین بن محمد،بیروت، دارالشامیة،1412ه.ق. سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
2. شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۸م.
3. طریحی، فخرالدین بن محمد علی، مجمع البحرین، تهران، مکتبة المرتضویة،1375ش.
4. قرائتی، محسن، شرح دعای شریف افتتاح، بنیادفرهنگی مهدی موعود، 1392ش.
5. قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۶۹ش.
6. کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، البلد الامین و الدرع الحصین، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م.
7. کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، المصباح فی الادعیه و الصلوات و الزایارات، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
8. محمد بن احمد(فتال نیشابوری) روضه الواعظین و بصیرة المتعظعین، قم، رضی، 1375.
9. محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی(عج)، قم، دارالحدیث، 1393ش.
10. مجلسی، محمد باقر، زاد المعاد، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1423ه.ق.
11. مهدوی کنی، محمدرضا، ترجمه و شرح دعای افتتاح، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۶ش.