ماء معین

دلالت آیه 30 سوره ملک بر مهدویت

«قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ؛ بگو: بیندیشید! اگر آبتان [در زمین] فرو رود، آن گاه چه کسی برای شما آب روان [نمایان و قابل دسترس] می آورد؟!».

از آن جا که یکی از دردهای فرا روی بشر، رفراموشی و غفلت از نعمت های الاهی است؛ خداوند در این آیه شریفه می فرماید: آیا به این مسئله فکر کرده اید که اگر همه چیز مهیا باشد، ولی آب نباشد چه اتفاقی می افتد، تا با تفکر و تعقل در این موضوع، روحیه بندگی و اطاعت در وجودمان تقویت شود و از مسیر رستگاری خارج نشویم و به درد و مرض غفلت دچار نگردیم.

ظهور و تفسیر آیه درباره نعمت حیاتی آب است؛ اما با توجه به این که قرآن همانند اقیانوسی بیکران دارای اعماقی ژرف و عمیق از معارف نیز هست که از طریق غواصان الاهی (معصومین) می توان از آن آگاه شد؛ تاویل و بطن آیه بر اساس روایات متعدد، [1] درمورد مساله ای بسیار حیاتی تر و مهم تر از آب است، و آن مسئله امام و اضطرار به حجت است.

از امام محمد باقر(ع) چنین روایت شده است که: «معنای آیه این است که بگو بیندیشید، اگر امامتان غایب شد، به گونه ای که ندانید او کجاست؛ پس چه کسی امامی ظاهری برایتان خواهد آورد که اخبار آسمان ها و زمین و حلال و حرام خداوند را برای شما بیان کند؟!».[2]

واژه ها

«اَرایتم» یک واژه ترکیبی از همزه استفهام و فعل «رایتم» است . این ترکیب و ترکیب هایی مانند آن ، بیش از سی بار در قرآن آمده و در مواردی به کار رفته است که به دقت، اندیشه و توجه دادن مخاطب نیاز باشد؛ و به معنای « اخبرونی» (خبر دهید مرا) است.

«غورا» به معنای ورود چیزی و فرو رفتن در قعر است و از مصادیق آن، فرو رفتن در آب، ورود اسبان به اعماق خط دشمن، ورود عمیق در مساله علمی و امثال آن است؛ لذا به فرو رفتگی داخل کوه«غار» گفته می شود.[3]

معین: اگر از ماده «معن» باشد، به معنای جاری و صاف و گوارا است؛ اما اگر از ماده «عین» باشد، به معنای ظاهر و نمایان و در دسترس بودن است؛ یا آبی که – به تعبیر عامیانه- چشم را بگیرد؛ یعنی تمیز و گوارا باشد. «والمعن و المعین: الماء السائل، و قیل: الجاری علی وجه الارض، و قیل: الماء العذب الغزیر، و کل ذلک من السهولة. والمعن: الماء الظاهر».[4]

برداشت های مهدوی از آیه

امام عصر(عج)؛ «ماء معین» است

در قرآن آمده است: ﴿قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَن يَأْتِيكُم بِمَاء مَّعِينٍ)؛[5] بگو اگر آب‌های سرزمین شما فرو رفت، چه کسی برای شما آب روان می‌آورد؟» از امام رضا(ع) درمورد این آیه سؤال شد؛ حضرت فرمودند: مراد از "مَاؤُكُمْ أَبْوَابُكُمْ" امامان هستند که هر کدام ابواب الاهی بین او و خلق اوست؛[6] اگر هرکدام از این درهای رحمت الاهی بسته شود، سرچشمه حیات معنوی انسان بسته می‌شود. امام محمد باقر(ع) نیز در تأویل آیه محل بحث می‌فرمایند: «این آیه درباره امام قائم(ع) نازل شده است. آیه می‌گوید: اگر امامتان از شما غایب گردد و ندانید کجاست، چه کسی برای شما امام می‌فرستد که اخبار زمین و آسمان و حلال و حرام خدا را برای شما بیاورد؟!» سپس امام فرموند: «سوگند به خدا، تأویل این آیه نیامده و سرانجام خواهد آمد».[7]

در روایتی است که عمار از پیامبر اکرم(ص) سؤال کرد: مهدی کیست‌؟ حضرت فرمودند: «ای عمار! خداوند تبارک و تعالی با من پیمان بسته که از صلب حسین، نه امام بیرون آورد؛ و نهمین آن‌ها از مردم پنهان می‌شود» سپس همین آیه را تلاوت کردند و فرمودند: «غیبتی طولانی دارد؛ به‌گونه‌ای که گروهی از عقیده‌شان برمی‌گردند و گروه دیگر ثابت ‌قدم می‌مانند. پس وقتی آخر الزمان شود، خروج و دنیا را پر از قسط‍‌ و عدل می‌کند؛ همان‌طور که از ظلم و جور پر شده است». بنابراین، ظاهر آیه به آب جاری مربوط‍‌ است که مایه حیات موجودات زنده است و باطن آیه به علم امام و عدالت جهان‌گستر او مربوط‍‌ است که آن نیز مایه حیات جامعه انسانی است.[8]

ضرورت حضور امام در جامعه

معنای این سوال که اگر امامتان غایب شد، چه خواهید کرد؛ گویای ضرورت حضور او در جامعه، علاوه بر ضرورت وجود اوست؛ یعنی، با غایب شدن امام، دچار خسران و ضرر جبران ناپذیری خواهیم شد؛ اگر چه امام غایب همانند خورشید پشت ابر، دارای آثار و برکات فراوانی برای ما و همه هستی است، و البته غیبت امام، موجب محرومیت ما از بسیاری آثار و برکات ایشان خواهد شد.

اگر انسان ها این خسارت عظیم را درک می کردند، به اضطرار می رسیدند و خواستار رفع این بلا می شدند. در این صورت، قطعا دعا به اجابت می رسید، چرا که: «امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء».

نقش بی بدیل امام در عالم هستی

با تدبر در این آیه شریفه و روایات متعدد، می توان به نقش و جایگاه بی بدیل امام پی برد؛ همان گونه که امام باقر(ع) فرمودند: «پس چه کسی اخبار آسمان ها و زمین و حلال و حرام خداوند را برای شما خواهد آورد؟!» چه کسی جز امام می تواند ادعا کند، عالِم به غیب و شهود است و بگوید: «قبل از این که مرا از دست بدهید، هر چه می خواهید، از من بپرسید؟!»[9] چه کسی می تواند ادعا کند، به مبدا غیب مرتبط است و به عالم غیب آشناتر است تا به عالم شهود،[10] و کیست که بتواند بگوید:«اگر پرده[غیب] کنار رود، چیزی بر یقین من افزوده نخواهد شد؟!».[11]

تشبیه امام به «آب»

یکی از القاب زیبای ائمه به طور عام و لقب امام زمان(عج) به طور خاص، «ماء معین» است که از همین آیه شریفه گرفته شده است. تشبیه امام به «آب» گویای نکات ظریف و عمیقی است.[12]

وجه تشبیه امامان معصوم، به آب

همان طور که «آب » نعمتی جاودانی است؛ به طوری که اگر همه چیز باشد، ولی خداوند آب را از ما بگیرد، در واقع حیات را گرفته است؛ بر همین مبنا تاویل آیه، غیبت حجت خداونداست که سبب محرومیت ما از بسیاری خیرات و برکات می گردد.

پانویس

1. ↑ . جهت اطلاع از روایات، در این زمینه ر.ک: سید هاشم بحرانی، تفسیرالبرهان، ذیل همین آیه.
2. ↑ . « عن ابی جعفر(ع) فی قول الله عز و جل: «قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ؛ فقال: هذه نزلت فی القائم؛ یقول: ان اصبح امامکم غائبا عنکم لا تدرون این هو فمن یاتیکم بامام ظاهر یاتیکم باخبار السماء والارضو حلال الهه جل و عز و حرامه؟...»؛ (محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج1، ص325، باب 32، ح3).
3. ↑ . حسن مصطفوی،التحقیق فی کلمات القرآن، ج7، ص341.
4. ↑ . ابن منظور، لسان العرب، ج13، ص410، ذیل واژه معن؛ راغب اصفهانی، مفردات،، ص599 ذیل واژه عین و ص771، ذیل واژه معن.
5. ↑ . سوره ملک، ۳۰.
6. ↑ . محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۴، ص ۱۰۰.
7. ↑ . علی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، ج ۵، ص ۳۸۷.
8. ↑ . مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۲۴، ص ۳۶۰.
9. ↑ . «سلونی قبل ان تفقدونی»؛ (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج15، کتاب الجهاد، باب 49، ص128، ح20137).
10. ↑ . « أَیُّهَا النَّاسُ، سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی، فَلاَنَا بِطُرُقِ السَّمَاءِ أَعْلَمُ مِنِّی بِطُرُقِ الاْرْضِ، قَبْلَ أَنْ تَشْغَرَ بِرِجْلِهَا فِتْنَةٌ تَطَأُ فِی خِطَامِهَا، وَ تَذْهَبُ بِأَحْلاَمِ قَوْمِهَا». (نهج البلاغه، خطبه 189).
11. ↑ . «لَوْ كُشِفَ الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ يَقِيناً»؛(محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج4.، ص153).
12. ↑ . «أنهم عليهم السلام‌الماء المعين و البئر المعطلة و القصر المشيد و تأويل السحاب و المطر و الظل و الفواكه و سائر المنافع الظاهرة بعلمهم و بركاتهم عليهم السلام» (نک: محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج24، ص100، باب 37)

منابع

1. قرآن
2. نهج البلاغة
3. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1414ق.
4. بحرانی، سید هاشم، البرهان ، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1419ه.ق.
5. حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعة, قم، آل البیت، 1409ق.
6. حویزی،علی بن جمعه، نورالثقلین، بیروت، موسسة التاریخ العربی، 1422ه.ق.
7. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
8. کلباسی، مجتبی، تفسیر آیات مهدویت، قم ، مرکز تخصصی مهدویت، 1396ش.
9. محمد بن علی بن بابویه قمی(شیخ صدوق) الخصال، قم، جامعه مدرسین، 1403ه.ق.
10. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت، الوفاء، 1403ه.ق.
11. مصطفوی, حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، نشر کتاب، 1360ش.
12. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۵۴ – ۱۳۸۷ش.
13. نوری، میرزا حسین، نجم الثاقب، قم ، جمکران، 1384.