تجدید حیات

دلالت آیه 17 سوره مبارکه حدید بر مهدویت

««اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»»[1]؛ بدانيد خداوند زمين را بعد از مرگ آن زنده مى كند. ما آيات [خود] را براى شما بيان كرديم، شايد بينديشيد.

این آیه، به بیدار شدن طبیعت و سرسبزی و خرَمی آن بعد از زمستان سرد، اشاره دارد که بر اثر بارش باران، تابیدن آفتاب بهاری و وزش نسیم ملایم، طبیعت جان تازه ای می گیرد و درختان برگ و شکوفه می دهند و با رویش گیاهان، گویا زمین به جنب و جوش در می آید. این ها همه آیه و نشانه قدرت و رحمت الهی اند که انسان را به یاد مبدا و معاد می اندازد.

روایات از حقیقت مهم تری پرده بر می دارند و آن، زنده شدن زمین با نور عدالت فراگیر حضرت مهدی(عج) است. زمینی که بر اثر کفر، شرک، تبعیض و بی عدالتی مرده است، با حاکمیت توحید خالص و تحقق عدالت، جان تازه ای می گیرد و عالم و آدم همه به وجد می آیند.[2]

طبق آیات و روایات متعدد، کسی که عهده دار چنین رسالت و مسئولیت بسیار سنگین و بزرگی است، امام دوازدهم شیعه و آخرین منجی جهانی هستند که در آخرالزمان زمین را با عدل و داد زنده می کنند؛ بعد از این که با ظلم و جور و فساد مرده باشد.

واژه ها

«یحیی»: فعل مضارع از باب افعال، به معنای زنده می کند. حیات در مقابل ممات است و از آثار موجودی که واجد حیات شده، حرکت و احساس است. حیات مراتبی دارد؛ مثل: حیات نباتی، حیوانی و انسانی و نیزدارای انواعی است؛ مثل حیات مادی، معنوی، دنیوی و اخروی. حیات تقسیم دیگری دارد و آن تقسیم حیات به حیات اصیل و ذاتی که هرگز به ممات مسبوق نبوده و عین ذات اوست و حیات ظلَی و تبعی و غیر مستقل که اولی به ذات اقدس الاهی منحصر است و دومی همه ممکنات را شامل می شود.[3]

«موت»: به معنای نبود حیات است و حیات در هر چیزی به اقتضای ذات آن شیء و خصوصیات آن است.

نکات تفسیری

حیات معنوی

در قرآن کریم و روایات معصومان(علیهم السلام) غیر ازحیات مادی، حیاتی دیگر مطرح شده است؛ حیاتی که مانند روح برای بدن می باشد. قرآن کریم می فرماید:

««یا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ»»؛[4]ای اهل ایمان! چون خدا و رسول شما را به آنچه مایه حیات ابدی شماست [یعنی ایمان] دعوت کنند، [دعوت آنان را] اجابت کنید.

آیه مذکور به صراحت بیان می کند که دعوت خدا و رسول، دعوت به سوی حیات حقیقی، حیات معنوی، حیات اقتصادی و سیاسی، حیات اخلاقی و فرهنگی است؛ حیاتی که رذایل اخلاقی را می میراند. حسد و کبر و غرور و حرص را ریشه کن می کند و طهارت و پاکی و تواضع و خداپرستی را به جایش می نشاند. این حیات، با علم و معنویت و ایمان همراه و از جهل علمی و عملی و خودپرستی دور است.

بر اساس مفاد آیه، افرادی که در گمراهی بوده اند و با پذیرش حق و ایمان به خدا تغییر مسیر داده و توبه حقیقی کرده اند، در حکم مرده ای هستند که به اراده خداوند، و با پذیرش دعوت خدا و رسول، زنده می شوند.

چگونگی زنده کردن زمین مرده

معنای ظاهری آیه شریفه، زنده شدن زمین های خشک و مرده به وسیله باران های پربرکت است. خداوند زمین را پس از سردی و خشکی، به وسیله باران های رحمتش حیات دوباره می دهد؛ پاییز خشک و بی روح و زمستان سرد و یخبندان را به بهار روح افزا تبدیل می کند و خاک تیره را با گیاهان، لباس سبز می پوشاند و با غنچه ها و شکوفه ها، طراوت و شادابی می بخشد؛ چنان که در سوره فصلت می فرماید:

« و از نشانه های او، این است که تو زمین را خشک و بی گیاه می بینی؛ پس هنگامی که باران بر آن نازل می کنیم، به شدت به جنبش در می آید و رشد می کند. قطعا کسی که آن را زنده کرد، زنده کننده مردگان است».[5]

ظهور امام زمان(عج) و احیای زمین

آن چه بیان شده، معنای ظاهری آیه بود. برای آیه شریفه، در روایات معصومان(ع) معنای دیگری هم ذکر شده که با معنای قبلی منافاتی ندارد؛ بلکه از معنای قبلی عمیق تر است و آن این که، مقصود از زنده کردن زمین، زنده کردن اهل آن و انسان ها است که این امر، در زمان ظهور حضرت مهدی(عج) به اوج شکوفایی خود خواهد رسید.

ابن‌عبّاس می گوید: «اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها یَعْنِی یُصْلِحُ الْأَرْضَ بِقَائِمِ آل محمد(علیهم السلام) مِنْ بَعْدِ مَوْتِهَا؛ یَعْنِی مِنْ بَعْدِ جَوْرِ أَهْلِ مَمْلَکَتِهَا قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ بِقَائِمِ آل محمد(علیهم السلام) لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ؛[6] بدانید که خداوند زمین را پس از مردنش زنده می‌گرداند؛ بدان معناست که زمین را بعد از مرگش، به وسیله قائم آل محمد از جور حاکمان اصلاح می کند. ما آیات خود را بر اساس قائم آل محمد برای شما بیان کردیم تا درباره آن تعقّل کنید.

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(ع) فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ: «اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها»؛ یَعْنِی بِمَوْتِهَا کُفْرَ أَهْلِهَا وَ الْکَافِرُ مَیِّتٌ فَیُحْیِیهَا اللَّهُ بِالقائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فَیَعْدِلُ فِیهَا فَتَحْیَا الْأَرْضُ وَ یَحْیَا أَهْلُهَا بَعْدَ مَوْتِهِم؛[7] به نقل از امام باقر(ع) در مورد آیه «اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها»؛ آمده است که: منظور از مردن زمین، کفراهل آن است، خداوند زمین را به ‌وسیله‌ قائم زنده و در روی زمین عدالت برقرارمی‌کند. زمین زنده می‌شود و اهل زمین نیز پس از کفر زنده می‌شوند».

قَالَ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِیطَالِبٍ(ع): مِنَّا اثْنَیْ عَشَرَ مَهْدِیّاً أَوَّلُهُمْ أَمِیرُالْمُؤمِنینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِیطَالِبٍ(ع) وَ آخِرُهُمْ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِی هُوَ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ، بِهِ یُحْیِی اللَّهُ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ یُظْهِرُ بِهِ الدِّینَ الْحَقَّ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؛ در میان ما، دوازده مهدیّ [=هدایت یافته‌ الاهی] وجود دارند که اوّلین آن‌ها، امیر مؤمنان علیّ‌بن‌أبیطالب(ع) و آخرین آنان، نهمین نفر از نسل من می‌باشد. اوست قیام کننده به حقّ، خداوند به‌ واسطه‌ او زمین را بعد از مردنش زنده می‌کند و به دست او دین حقّ را بر همه ادیان پیروز می‌گرداند؛ هرچند مشرکان خوش نداشته باشند».

پیام ها

زنده شدن زمین با نور عدالت فراگیر حضرت مهدی(عج)

زمین با نور عدالت فراگیر حضرت مهدی(عج) زنده می شود. زمینی که بر اثر کفر، شرک، تبعیض و بی عدالتی مرده است، با حاکمیت توحید خالص و تحقق عدالت، جان تازه ای می گیرد و روح تازه ای در کالبد بی جان آن دمیده می شود.

از دیدگاه قرآن، «کفر» به منزله مرگ است و کافر مرده به حساب می آید: این [=کتاب آسمانی] فقط ذکر و قرآن مبین است، تا افرادی که زنده اند بیم دهد[وبر کافران اتمام حجت شود] و فرمان عذاب بر آنان مسلم گردد».[8] یعنی در برابر «من کان حیا»، «الکافرین» قرار داده شده است.

در جای دیگر آمده است:

«آیا کسی که مرده بود و سپس او را زنده کردیم و نوری برایش قرار دادیم که با آن در میان مردم راه برود؛ همانند کسی است که در ظلمت ها باشد و ازآن خارج نگردد؟! این گونه برای کافران، اعمالی [زشت] که انجام می دادند، تزیین شده [و زیبا جلوه کرده] است».[9] این جا از «ایمان آوردن»، به «زنده شدن» تعبیر شده است.

امام باقر(ع) می فرمایند:

خداوند، زمین مرده را به وسیله حضرت قائم(ع) زنده می گرداند و منظور از مردن زمین، کفر اهل آن است. در حقیقت، کافر مرده است.[10] به واقع می توان گفت، حضرت برای «احیا» ظهورمی کند؛ همان گونه که در «دعای عهد» آمده است: «خدایا! به وسیله او شهرهایت را آباد و بندگانت را زنده بگردان!»[11]؛[12]

شرایط حیات دوباره انسان ها

همان طور که حیات مجدد زمین به آمادگی زمین و وجود برخی عوامل بستگی دارد؛ حیات دوباره انسان ها نیز به آمادگی مردم برای ظهور و حصول شرایط نیاز دارد.[13]

پانویس

1. ↑حدید: 17.
2. ↑محمود اباذری، قافله سالار، ص131.
3. ↑التحقیق، ج2، ص393، ذیل واژه حیَ.
4. ↑انفال: 24.
5. ↑فصلت: 37.
6. ↑علی رضا برازش، تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۵۷۴؛ محمد باقر مجلسی، بحارالأنوار، ج۵۱، ص۵۳ و ص۶۳؛ محمد بن حسن طوسی، الغیبة، ص۱۷۳و علی بن عبدالکریم نیلی، منتخب الأنوارالمضییة، ص۱۸
7. ↑علی رضا برازش، تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۵۷۶؛ محمد باقر مجلسی، بحارالأنوار، ج۲۴، ص۳۲۵؛ ، سید شرف الدین حسینی استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرة ، ص۶۳۸؛ البرهان؛ بحارالأنوار، ج۵۱، ص۵۴؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۶۶۸ و علی بن جمعه حویزی، سید هاشم بحرانی، نورالثقلین
8. ↑«وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا يَنْبَغِي لَهُ ۚ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ وَقُرْآنٌ مُبِينٌ لِيُنْذِرَ مَنْ كَانَ حَيًّا وَيَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَى الْكَافِرِينَ» یس:69-70.
9. ↑«أَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا ۚ كَذَٰلِكَ زُيِّنَ لِلْكَافِرِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»؛ انعام، 122.
10. ↑عن ابى جعفر عليه السّلام فى قوله: «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهاقال:يحييها اللَّه تعالى بالقائم بعد موتها بكفر اهلها و الكافر ميت» ( محمد بن علی بن بابویه، كمال الدين و تمام النعمة، ج2، ص668).
11. ↑«وَ اعْمُرِ اللَّهُمَّ بِهِ بِلاَدَكَ وَ أَحْيِ بِهِ عِبَادَكَ»؛ (محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج99، ص111).
12. ↑محمود اباذری، قافله سالار، ص132.
13. ↑مهدی یوسفیان، امام مهدی در قرآن، ص59.

منابع

1. اباذری، محمود، قافله سالار، قم، انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، 1398ش.، بحرانی0، سید هاشم، البرهان ، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1419ه.ق.
2. برازش، علی رضا، تفسیر اهل بیت علیهم السلام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۴
3. حویزی،علی بن جمعه، نورالثقلین، بیروت، موسسة التاریخ العربی، 1422ه.ق.
4. علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق) ، کمال الدین و تمام النعمة، ترجمه علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، 1395ش.
5. کلباسی، مجتبی، تفسیر آیات مهدویت، قم ، مرکز تخصصی مهدویت، 1396ش.
6. محمد بن حسن (شیخ طوسی)، الغیبة، قم، دار المعارف الاسلامیه، 1411ه.ق.
7. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت، الوفاء، 1403ه.ق.
8. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، نشر کتاب، 1360ش.
9. نیلی، علی بن عبدالکریم، منتخب الأنوار المضیئة فی ذکر القائم الحجة علیه‌السلام، قم، مؤسسة الإمام الهادی، ۱۴۲۰ ق.
10. یوسفیان، مهدی، امام مهدی در قرآن،قم، مرکز تخصصی مهدویت، 1386ش.