آیه 39 انفال
آیه 39 انفال، از دانشنامه جامع مجازی ویکی مهدویت
««وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِما يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ[1]»» «و با آنها پيكار كنيد تا فتنه {شرك و سلب آزادى} بر چيده شود و دين {و پرستش} همه مخصوص خدا باشد و اگر آنها {از راه شرك و فساد باز گردند و از ارتکاب اعمال نادرست} خود دارى كنند، (خداوند آنها را مىپذيرد} خدا به آنچه انجام مىدهند، بيناست»
مقدمه
یکی از آیاتی که درباره حکومت امام عصر(عج) و ایمان مردم به اسلام در عصر ظهور سخن می گوید، آیه 39 سوره انقال است. از امام باقر(ع) دو روایت ذیل تفسیر این قسمت از آیه: ««وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ»» آمده است و بر این نکته دلالت دارد که در عصر حکومت امام زمان(عج)، هیچ مشرکی وجود نخواهد داشت و همه یکتاپرست خواهند بود؛ به گونه ای که اهل کتاب نیز به دین راستین که دین اسلام است، می گروند و مسلمان خواهند شد.
واژه شناسی آیه
فتنه
واژه «فتنه» مفهوم وسيعى دارد و هر گونه اعمال فشار را شامل مىشود. لذا گاهى در قرآن، این كلمه به معناى شرك و بت پرستى عنوان شده است كه انواع محدوديتها و فشارها را براى جامعه در بر دارد. همچنين به فشارهايى كه از ناحيه دشمنان براى جلوگيرى از گسترش دعوت اسلام، به منظور خاموش كردن نداى حق طلبان و حتى باز گرداندن مؤمنان به سوى كفر به عمل مىآيد «فتنه» اطلاق شده است.[2]
در آيه 39 انفال، بعضى از مفسران، فتنه را به معناى شرك و بعضى به معنى كوششهاى دشمنان براى سلب آزادى فكرى و اجتماعى از مسلمانان گرفتهاند؛ ولى حق اين است كه آيه دارای مفهوم وسيعى است كه هم «شرك» را شامل مىشود به قرينه جمله و يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ و هم ساير فشارهايى را در بر میگیرد كه از طرف دشمنان به مسلمانان وارد مىشدند.
تفسیر آیه
خدا در دو آیه 38 و 39 انفال به پيامبر دستور مىدهد که به کافران بگوید اگر از مخالفت و لجاجت و طغيان و سركشى باز ايستند و به سوى آیين حق باز گردند، گذشته آنها بخشوده خواهد شد و اگر از روش نادرست خود باز نايستند و به اعمال سابق بازگردند، سنت خداوند در پيشينيان، در باره آنها نیز انجام مىشود(منظور از اين سنت همان سرنوشتى است كه دشمنان حق در برابر انبيای الاهی داشتند) و اینکه با اين دشمنان سرسخت، مبارزه كنيد و پيكار را هم چنان ادامه دهيد تا فتنه بر چيده شود و دين يكپارچه براى خدا باشد و اگر از راه و روش خود دست بردارند، خداوند به آنچه عمل مىكنند، آگاه است و با لطف و مرحمت خاص خويش با آنان رفتار خواهد كرد؛ اما اگر به سرپيچى خود ادامه دهند و در برابر دعوت حق تسليم نشوند؛ بدانيد پيروزى براى شما و شكست در انتظار آنهاست؛ زيرا خداوند، مولا و سرپرست شماست و او بهترين مولا و رهبر و بهترين يار و ياور است.[3]
تفسیر مهدوی
با توجه به احادیث منقول از امام باقر(ع) ذیل بخشی از آیه 39، می توان آیه را از آیات تأویلی مهدویت به شمار آورد. در ذیل این قسمت از آیه 39 ««وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ»»، دو روایت در منابع اولیه حدیثی شیعه نقل شده اند:
روایت اول
در کتاب کافی، محمدبن مسلم از امام باقر(ع) نقل می کند که حضرت در پاسخ به سوال از تفسیر آیه ««وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ»» چنین فرمود: « فَقَالَ لَمْ يَجِئْ تَأْوِيلُ هَذِهِ الْآيَةِ بَعْدُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص رَخَّصَ لَهُمْ لِحَاجَتِهِ وَ حَاجَةِ أَصْحَابِهِ فَلَوْ قَدْ جَاءَ تَأْوِيلُهَا لَمْ يَقْبَلْ مِنْهُمْ لَكِنَّهُمْ يُقْتَلُونَ حَتَّى يُوَحَّدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حَتَّى لَا يَكُونَ شِرْك؛[4] تأويل اين آيه هنوز نيامده است. همانا رسول خدا(ص) به خاطر نياز خود و نياز اصحابش، به ايشان رخصت داد. پس اگر تأويل اين آيه فرا رسد {هيچ عذرى در ايمان نياوردن} از آنان پذيرفته نيست؛ بلكه كشته خواهند شد تا به يگانگى خداى عزّ و جلّ بگروند؛ تا آنجا كه هيچ شركى نباشد»
تفسیر عیاشی همین متن حدیث را از زراره از امام صادق(ع)، نقل کرده است.[5]همچنین مرحوم طّبرسي در مجمع البيان از طریق زراره و غیر زراره از امام صادق(ع) اینگونه نقل می کند:
«روى زرارة و غيره عن أبي عبد اللّه(ع) [أنّه] قال: «لم يجئ تأويل هذه الآية و لو قد قام قائمنا بعد سيرى من يدرك [ه] ما يكون من تأويل هذه الآية، و ليبلغنّ دين محمّد ما بلغ اللّيل حتّى لا يكون شرك على ظهر الأرض»[6] زراره و غير او روايت كردهاند كه حضرت ابو عبد اللّه امام صادق(ع) فرمود: «هنوز تأويل اين آيه نيامده است. اگر قائم ما بهپا خيزد، هركس آن زمان را درك كند، آنچه را از تأويل اين آيه مىشود، خواهد ديد. همانا دين حضرت محمّد تا به هرجا كه شب رسيده است، خواهد رسيد؛ چندانكه هيچ مشركى بر روى زمين نخواهد ماند»
روایت دوم
روایت دیگری را صاحب تفسیر عیاشی به اسناد خودش، از عبدالأعلی الحلبی نقل می کند که امام باقر(ع) ضمن سخن طولانی درباره حوادث زمان ظهور امام زمان(عج)، به تفسیر این آیه می پردازد و می فرماید:
« وَ لَا يَقْبَلُ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ الْجِزْيَةَ كَمَا قَبِلَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّه؛ صاحب اين امر جزيه نمىپذيرد؛ آنچنانكه رسول خدا قبول میفرمود و اين است معنای سخن خداوند: و با كافران قتال كنيد تا هيچ فتنهاى باقى نماند و آيين همه، خداپرستى شود»[7]
نتیجه گیری
با توجه به روایات نقل شده در ذیل قسمتی از آیه 39 انفال، این آیه جزو آیات مهدوی محسوب می شود. در مجموع دو روایت از امام باقر(ع) نقل شده است که آن حضرت به تفسیر تاویلی قسمتی از این آیه می پردازد و می فرماید: «در عصر حکومت امام زمان(عج) نشانه ای از شرک مشاهده نخواهد شد و همه موحّد و یکتاپرست خواهند بود و انسان مشرک وجود نخواهد داشت؛ به طوری که اهل کتاب نیز به دین راستین که دین اسلام است، می گروند و مسلمان خواهند شد و نمی توانند با پرداخت جزیه، از مسلمان شدن سر باز زنند و بر دین خود باقی بمانند؛ گرچه در صدر اسلام می توانستند با پرداخت جزیه از پذیرش اسلام شانه خالی کنند»
پانویس
- ↑انفال آیه 39. انفال آیه 39 .
- ↑مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ج 7، ص 165 و 166. مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ج 7، ص 165 و 166.
- ↑مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ج 7، ص 164 و 165. مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ج 7، ص 164 و 165.
- ↑کلینی، محمد بن یعقوب، روضهى كافى، ص 201، ح 243. کلینی، محمد بن یعقوب، روضهى كافى، ص 201، ح 243.
- ↑عیاشی، محمد بن مسعود، تفسير عيّاشي، ج 2، ص 56، ح 48. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسير عيّاشي، ج 2، ص 56، ح 48.
- ↑طبرسی، تفسير مجمع البيان، ج 4، ص 466- 467. طبرسی، تفسير مجمع البيان، ج 4، ص 466- 467.
- ↑عيّاشي، محمد بن مسعود، تفسير، ج 2، ص 56- 61، ح 49. عيّاشي، محمد بن مسعود، تفسير، ج 2، ص 56- 61، ح 49.
منابع
- قرآن کریم
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374 ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407 ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تصحیح، رسولی محلاتی، تهران، المطبعة العلمية، 1380 ق.
- طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، انتشارات ناصر خسرو