منابع مهم حدیثی مهدویت را معرفی کنید ؟

از آنجا که یکی از بن مایه های اصلی آموزه مهدویت حدیث است؛ شناخت صحیح آن منابع در فهم آموزه مهدویت از اهمیت بالایی برخوردار است.

منابع را میتوان از لحاظ تاریخ نگارش به دو دسته تقسیم کرد. برخی منابع در دوران نزدیک به معصوم تالیف شده است که پژوهشگران برای این دست منابع تا قرن پنجم اهمیت خاصی قائل هستند. برخی منابع هم از قرن پنجم تا دوران معاصر تدوین شده اند که در رتبه دوم قرار دارند.

این منابع هر کدام با دو رویکرد اختصاصی و غیر اختصاصی به سامان رسیده اند؛ در رویکر اختصاصی نویسندگان تنها به موضوع مهدویت پرداخته اند اما در رویکرد غیر اختصاصی، احادیث مهدویت کنار سایر احادیث قرار گرفته است.

منابع اختصاصی مهدوی تا قرن پنجم

1. «الغیبه نعمانی» تالیف محمد بن ابراهیم نعمانی(م 360 قمری) معروف به ابن ابی زینب. اين كتاب، به زبان عربى رواياتى از ائمه معصومين(ع)، در باره غيبت امام زمان(عج)، خصوصيات آن حضرت، عصر ظهور و ويژگى‌هاى آن دوران پرداخته است. در این اثرحجم وسیعی از روایات به موضوع نشانه های ظهور اختصاص دارد. علاوه بر آن راویان این اثر همه شیعه دوازده امامی نیستند اما برخی از آنان ثقه دانسته شده اند. [1]
2. «کمال الدین و تمام النعمه فی اثبات الغیبه و کشف الحیره» تالیف محمد بن علی بن بابویه معروف به شیخ صدوق. در اين كتاب، بسيارى از مباحث اعتقادى شيعه در باره امام زمان مطرح شده است و نمونه‌هاى فراوانى از غيبت پيامبران الهى در ابتدای کتاب نقل گردیده است. در این اثر به بررسى كامل امامت حضرت مهدی(عج)، تولد ايشان، روايات پيامبر و ائمه(ع)، در باره ظهور آن حضرت، كسانى كه به خدمت آن حضرت رسيده‌اند و شرايط دوران ظهور ايشان، نقل گزارش هایی از ولادت امام و توقیعات ایشان اشاره شده است.
3. « كتاب الغيبة» اثر شيخ الطائفة، ابو جعفر محمد بن حسن طوسى(م 460 قمری) . از برجسته‌ترين چهره‌هاى علمى جهان تشيع و شخصيت مورد اعتماد شيعه در قرن پنجم هجرى است. این کتاب به زبان عربی در اثبات غیبت امام عصر و رد برخی از جریان های انحرافی مهدوی مانند واقفیه به سامان رسیده است. در بخشی دیگر به اثبات ولادت امام عصر، طول عمر و صفات حضرت اشاره دارد. اما بخش مهم این اثر به وکیلان ممدوح و مذموم ائمه پرداخته است.

منابع مهدوی اختصاصی قرن 5 تا دوران معاصر

این منابع متعدد و فراوان هستند اما چند اثر شاخص اجمالا معرفی می گردد:

1. «سرور اهل الايمان فى علامات ظهور صاحب الزمان(عج)‌؛ اين كتاب نوشته سيد على بن عبد الكريم نيلى(م 803) عالم شيعى قرن هشتم و نهم هجرى است كه در موضوع علائم ظهور امام عصر تدوين شده است.
2. «منتخب الأنوار المضيئة» منسوب به سيد على بن عبد الكريم نيلى(م 803) . اين اثر در اثبات امامت امام عصر(عج) و بيان ظهور و شرايط آن است‌. این کتاب مختصر کتاب الانوار المضیئه است.
3. «بحار الانوار» نوشته علامه و دانشمند پر کار شیعی محمد باقرمجلسی(1110 ق) . روایات مهدوی در این اثر در جلدهای 51، 52 و بخشی از جلد 53 ذکر شده است. در این کتاب به ولادت، نسب امام، صفات حضرت، نصوص دلالت بر امامت امام مهدی، توقیعات امام و رجعت اشاره شده است.
4. «كفايةالمهتدى فى معرفةالمهدى(عج)؛ نوشته محمد بن محمد ميرلوحى موسوى از عالمان سده يازدهم هجرى است. كتاب، به گونه‌اى تنظيم شده كه از ابتدا تا انتهاى آن به همه جوانب مباحث مهدويت مانند اعتقاد به امام مهدى، اصل وجود و غيبت، نسب، ولادت، ظهور آن حضرت و نشانه‌هاى ظهور پرداخته است‌.
5. «معجم أحاديث الامام المهدى» كار گروهى از پژوهش‌گران « موسسه معارف اسلامى» قم است كه زير نظر آقای على كورانى تهيه گرديده است. این اثر که در هشت جلد تنظیم شده حاوی روایات شیعه و اهل سنت بوده و قریب به 1800 گزارش و روایت در خود جای داده است. این اثر با توجه به جامع نگاری که در آن دیده میشود تقریبا به تمامی روایات مهدوی پرداخته است.
6. «منتخب الاثر في الإمام الثاني عشر(عج) نوشته آيت الله صافى گلپايگانى در موضوع امام دوازدهم است.كتاب، مشتمل بر ده فصل است و هر فصل داراى چند باب در موضوعات مختلفى چون نص بر دوازده امام، نص بر امام عصر، تاريخ زندگى و به چگونگى ظهور آن حضرت پرداخته است.
7. «دانشنامه امام مهدی»، نوشته جمعی از نویسندگان با مدیریت محمد محمدی ری شهری شکل گرفته است. اين اثر شامل يك درآمد، چهارده بخش، و هفتاد فصل است، و در آن مسائل مرتبط با موضوع مهدويّت، با تكيه بر نصوص معتبر اسلامى(متون آيات و احاديث)، بررسى شده است.

منابع غیر اختصاصی

اما منابع غیر اختصاصی که روایات مهدوی و غیر مهدوی در آن قرار دارد فراون هستند.

1. مهمترین آنها کتاب الکافی محمد بن یعقوب کلینی(329 ق) است. این اثر که از منابع اربعه و از قدمت بالایی برخوردار می باشد، قریب به 200 روایت مهدوی در خود جای داده است. روایات این اثر متنوع بوده که مهمترین آنها در کتاب الحجه، در ابواب مختلف قرار دارد.
2. دیگر روایات مهدوی به صورت پراکنده در منابع زیر می توان جستجو کرد:
   1. المحاسن برقی
   2. تفسیر علی بن ابراهیم قمی
   3. بصائر الدرجات صفارقمی
   4. قرب الاسناد حمیری
   5. کفایه الاثر خزاز قمی
   6. تقریب المعارف حلبی
   7. الارشاد شیخ مفید و ...

پانویس

1. ↑برای آشنایی بیشتر با ابواب و شیوه نگارش این اثر به مقاله معرفي كتاب غيبت نعماني به قلم سيد محمد جواد شبيري زنجاني مراجعه کنید.