مکان بیعت

مهدویت به‌عنوان یکی از نقاط مشترک بین شیعه و اهل سنت مطرح است و یکی از این اشتراکات، مسئله بیعت با امام می‌باشد. اهل سنت، همانند شیعه، بیعت با امام را در مکانی مقدس، یعنی بین رکن و مقام، مورد تأکید قرار داده‌اند.

اصطلاح شناسی بیعت

بِیعَت‌، شیوه‌ای‌ رایج‌ در فرهنگ‌ اسلامی‌ برای‌ پیمان‌ بستن‌ مردم‌ با حاكمان‌ كه‌ برپایۀ آن‌ به‌ وفاداری‌ گردن‌ می‌نهند. بیشتر بیعتها در عصر پیامبر(ص) و خلفا از طریق‌ دست‌ دادن‌ با حاكم‌ صورت‌ می‌گرفته‌ است‌. البته‌ بیعت‌ حضوری‌ بدون‌ دست‌ دادن‌ و بیعت‌ غیرحضوری‌ با نمایندۀ حاكم‌، یا با فرستادن‌ نامه‌ نیز شناخته‌ بوده‌ است‌. این‌ شیوه‌ در سده‌های‌ متمادی‌ از تاریخ‌ اسلام‌، از جانب‌ عموم‌ مردم‌ برای‌ مشروعیت‌ داشتن‌ حاكم‌ در اعمال‌ حاكمیت‌، ضروری‌ دانسته‌ می‌شده‌ است‌. [1]

رکن و مقام

با ظهور امام مهدی، پذیرش امامت امام مهدی با مسئله بیعت صورت می گیرد. در روایات، مکان‌هایی برای این بیعت ذکر گردیده است. بیعت بین رکن و مقام به عنوان یکی از مکان های است که به صورت مشترک فریقین بدان اشاره دارند.

هر یک از چهار زاویه کعبه را یک «رکن» می‌نامند.هرگاه واژۀ رکن بدون پسوند به کار رود، مقصود آن رکنی است که حجر الاسود در آن هست و مقصود از مقام نیز در این جا مقام ابراهیم(ع) است.

رکن و مقام در روایات شیعی

در متون روایی شیعه، روایاتی چند به مکان های متعددی برای بیعت با امام زمان(عج) اشاره دارد. مهم‌ترین مکان برای این بیعت، بین رکن و مقام معرفی شده است. این مضامین در منابع شیعه به‌وفور دیده می‌شود و می‌توان آن را به‌عنوان نقطه مشترکی با روایات اهل سنت دانست. برای نمونه، نعمانی در روایتی آورده است:» لَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ يُبَايِعُ النَّاس؛ گویی او را می‌بینم که بین رکن و مقام از مردم بیعت می‌گیرد»[2] همچنین در روایت دیگری آمده است: «فَيُبَايِعُونَهُ بَيْنَ‌ الرُّكْنِ‌ وَ الْمَقَام‌؛ پس در میان رکن و مقام با او بیعت می‌کنند»[3]و نیز «إِنَّهُ يُبَايَعُ بَيْنَ‌ الرُّكْنِ‌ وَ الْمَقَام‌با او [مهدی] بین رکن و مقام بیعت می‌شود»[4]

رکن و مقام در روایات اهل سنت

اهل سنت نیزمانند شیعه بیعت در مکانی مقدس، یعنی بین رکن و مقام، مورد تأکید قرار داده‌اند.

روایت اول

ابی‌داود از ام‌سلمه نقل کرده است که پیامبر خدا(ص) فرمودند:
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى، حَدَّثَنَا مُعَاذُ بْنُ هِشَامٍ، حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ قَتَادَةَ، عَنْ صَالِحٍ أَبِي الْخَلِيلِ، عَنْ صَاحِبٍ لَهُ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، زَوْجِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يَكُونُ اخْتِلَافٌ عِنْدَ مَوْتِ خَلِيفَةٍ، فَيَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ هَارِبًا إِلَى مَكَّةَ، فَيَأْتِيهِ نَاسٌ مِنْ أَهْلِ مَكَّةَ فَيُخْرِجُونَهُ وَهُوَ كَارِهٌ، فَيُبَايِعُونَهُ بَيْنَ الرُّكْنِ وَالْمَقَامِ، وَيُبْعَثُ إِلَيْهِ بَعْثٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ، فَيُخْسَفُ بِهِمْ بِالْبَيْدَاءِ بَيْنَ مَكَّةَ وَالْمَدِينَةِ، فَإِذَا رَأَى النَّاسُ ذَلِكَ أَتَاهُ أَبْدَالُ الشَّامِ، وَعَصَائِبُ أَهْلِ الْعِرَاقِ، فَيُبَايِعُونَهُ بَيْنَ الرُّكْنِ وَالْمَقَامِ.[5]

بعد از مرگ خلیفه اختلافی پیش خواهد آمد، در این هنگام مردی از مدینه به سوی مکه فرار می کند، مردم مکه به سوی او خارج می شوند، در حالی که او از این امر ناراحت است. با ایشان در بین رکن و مقام بیعت می کنند. از طرف شام لشکری به سوی او فرستاده می شود، ولی در منطقه بیدا که بین مکه و مدینه است، به زمین بلعیده می شوند، ابدال شام و گروه هایی از عراق به سوی او آمده و با او بیعت می کنند.

این روایت توسط اهل سنت حسن دانسته شده است. ابن قیم به نوعی آن را نیز مثل صحیح می داند.[6]

روایت دوم

در حدیثی دیگری نیز بر بیعت نمودن مردم با امام مهدی(عج) توسط ثوبان از پیامبر خدا نقل شده است:

«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى، وَأَحْمَدُ بْنُ يُوسُفَ، قَالَا: حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، عَنْ سُفْيَانَ الثَّوْرِيِّ، عَنْ خَالِدٍ الْحَذَّاءِ، عَنْ أَبِي قِلَابَةَ، عَنْ أَبِي أَسْمَاءَ الرَّحَبِيِّ، عَنْ ثَوْبَانَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «يَقْتَتِلُ عِنْدَ كَنْزِكُمْ ثَلَاثَةٌ، كُلُّهُمُ ابْنُ خَلِيفَةٍ، ثُمَّ لَا يَصِيرُ إِلَى وَاحِدٍ مِنْهُمْ، ثُمَّ ‌تَطْلُعُ الرَّايَاتُ السُّودُ مِنْ قِبَلِ ‌الْمَشْرِقِ، فَيَقْتُلُونَكُمْ قَتْلًا لَمْ يُقْتَلْهُ قَوْمٌ» - ثُمَّ ذَكَرَ شَيْئًا لَا أَحْفَظُهُ فَقَالَ - فَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَبَايِعُوهُ وَلَوْ حَبْوًا عَلَى الثَّلْجِ، فَإِنَّهُ خَلِيفَةُ اللَّهِ الْمَهْدِيُّ»[7]

در کنار گنج تان سه نفر با هم قتال می کنند که همه پسر خلیفه هستند و گنج به هیچ کدام از آنان نمی رسد. سپس دسته ای با پرچم های سیاه از طرف مشرق می‌آیند و با شما جنگی شدید می پردازند(سپس چیزی گفت که آن را بیاد ندارم و بعد فرمودند: ) وقتی آنها را دیدید با آنان بیعت کنید. اگر چه با دست و پا از روی برف بگذرید. زیرا او خلیفه خدا مهدی است .

بستوی در کتاب الموسوعه فی احادیث المهدی می گوید: معنای این حدیث این نیست که هر پرچم سیاهی که از طرف خراسان دیده شد، بلافاصله به سوی آن آمده و با آن بیعت کرده شود، بلکه باید نشانه های دیگری نیز که دلالت بر مهدی موعود می کند برای ما روشن شود.[8]

در ادامه نقل متقدمان، تعدادی از اهل حدیث اهل سنت به مسئله بیعت با امام مهدی(عج) اشاره کرده‌اند. به عنوان نمونه، مقدسی شافعی از رسول خدا(ص) روایت کرده است: «يبايع له النّاس بين الركن و المقام؛[9] با مهدى بين ركن و مقام بيعت مى‌شود. همچنین، کنجی شافعی در روایتی مشابه بیان می‌کند: «فَيُبَايِعُونَهُ‌ بَيْنَ‌ الرُّكْنِ‌ وَ الْمَقَام‌؛ پس در ميان ركن و مقام با او بيعت مى‌كنند»[10]

پانویس

1. ↑رضوانی، دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل بیعت، ج 13، ص 438.
2. ↑نعمانی، الغیبه، ص 262
3. ↑نعمانی، الغیبه، ص 282
4. ↑طوسی، الغیبه، ص 454.
5. ↑سجستانی، سنن أبي داود، ج 4، ص 174 ح 4286.
6. ↑ابن قیم، المنار المنیف، ج 1، 145، فصل 50.
7. ↑سنن ابن ماجه، کتب السنه، ج 2، ص 367.
8. ↑بستوی، المهدی المنتظر، ص 194.
9. ↑مقدّسى شافعى، عقدر الدرر، باب 2، ص 56.
10. ↑البيان في أخبار صاحب الزمان(ع)، ص 494.

منابع

1. ابن قیم، شمس الدین، المنار المنیف فی الصحیح و الضعیف، چاپ اول، حلب: مکتب مطبوعات الاسلامیه، 1390 ق.
2. بستوی، عبدالعلیم، الموسوعه فی الاحادیث المهدی الصحیحه، چاب اول، بیروت: دارالحزم، 1420 ق
3. رضوانی، احمد، مدخل بیعت، دائر المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مدخل دائره المعارف بزرگ اسلامی، 1383.
4. سجستانی، سليمان بن الأشعث، سنن أبي داود، كتبها الشيخ تلطف حسين الدهلوي(ت ١٣٣٤ هـ)، المطبعة الأنصارية بدهلي- الهند، ١٣٢٣ ه
5. شافعی، يوسف بن يحيى‌، عقد الدرر في أخبار المنتظر، قم: مسجد مقدس جمكران‌، 1428 ق
6. طوسی، محمد بن حسن، الغیبه‌، تصحیح عبادالله تهرانی وعلی احمد ناصح، قم، دارالمعارف الاسلامیه‌، (1411 ق) .
7. قزويني، ابن ماجة أبو عبد الله محمد بن يزيد، سنن ابن ماجه، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، دار إحياء الكتب العربية - فيصل عيسى البابي الحلبي، ١٤٣١
8. کنجى شافعی، محمد بن يوسف‌، البيان في أخبار صاحب الزمان(ع)، چاپ دوم، تهران: دار إحياء تراث أهل البيت(علیهم السلام)، 1362 ش.
9. نعمانی، محمد بن ابراهيم، الغيبة‌، محقق: غفارى، على‌اكبر، تهران، مكتبة الصدق‌، 1397.