ماه رجب و مهدویت

«رجب»، نام هفتمین ماه قمری و یکی از چهار ماه حرام در اسلام است که از منظر قداست زمانی، از جایگاه والایی برخوردار است. وقوع حوادث مهم تاریخی، ولادت حضرت علی علیه‌السلام، بعثت رسول خدا صلوات‌الله‌علیه‌وآله، تغییر قبله از بیت المقدس به طرف کعبه، ولادت و شهادت بعضی دیگر از ائمه معصوم علیهم‌السلام و تاکید روایات بر روزه مستحبی و عمره مفرده در این ماه؛ از امتیازات ویژه ماه رجب است. در باب مهدویت می‌توان با رویکرد وقوع اتفاقات قبل ظهور، که در این ماه رقم خواهد خورد، به آن نگریست.

جایگاه ماه رجب

«رجب» در لغت به معنای «عظمت» است[1] و به سبب همین عظمت است که جاهلیت، جنگ در این ماه را جایز نمی‌دانست.[2] پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله رجب را «اصبّ» (ماه ريزانِ خدا) ناميده اند و دلیل آن‌را این نکته عنوان کرده‌اند که در اين ماه، رحمت بر امّت من، به شدّت فرو مى‌بارد. به آن ماه «اَصَم» نيز گفته مى‌شود؛ زيرا در اين ماه، كه از ماه‌هاى حرام است، از جنگ با مشركان نهى شده است [3].روزه گرفتن در این ماه پاداش فراوانی دارد؛ تا آن‌جا که بنا به روایتی از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، هرکس یک روز از ماه رجب را روزه بگيرد؛ خداوند از نهری در بهشت به او مى نوشانَد که از شير سفیدتر و از عسل شيرين‌تر است. این نهر، رجب نامیده می‌شود. [4]

ادعیه ماه رجب و امام زمان

از ویژگی‌های ماه رجب، خواندن ادعیه مخصوص این ماه است. نکته قابل اهمیت این است که مواردی از این ادعیه، از ناحیه مقدسه به نایبان خاص، تحت عنوان توقیع شریف وارد شده است، از جمله آن‌ها، دعایی است که با این جمله آغاز می‌شود: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِمَعَانِي جَمِيعِ مَا يَدْعُوكَ بِهِ وُلَاةُ أَمْرِكَ‌ الْمَأْمُونُونَ‌ عَلَى سِرِّكَ الْمُسْتَبْشِرُونَ بِأَمْرِكَ الْوَاصِفُونَ لِقُدْرَتِك‌» این دعا را حضرت در نامه‌ای به محمد بن عثمان، نایب دوم انشا فرمودند.[5]

دعای دیگر مخصوص این ماه از سوی ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی، سومین نایب خاص وارد شده است که در جمله آغازین آمده است: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِالْمَوْلُودَيْنِ فِي رَجَبٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الثَّانِي وَ ابْنِهِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَب‌»[6] شیخ عباس قمی نیز این دو دعا را به عنوان اعمال مشترک هر روز ماه رجب در مفاتیح الجنان آورده است.

ماه رجب و نشانه‌های ظهور

برای ظهور حضرت مهدی نشانه‌های حتمی و غیر حتمی در روایات ذکر شده اند. در پاره‌ای از احادیث، زمان وقوع آن نشانه نیز ذکر شده است؛ مثل ندای آسمانی که در ماه رمضان است.[7] اما زمان وقوع بعضی علائم حتمی و غیرحتمی، در ماه رجب پیش‌بینی شده است. روایاتی که از وقوع نشانه‌های ظهور در ماه رجب خبر می‌دهند، دو نوع‌ هستند: در گروهی از این اخبار وقوع علائم، به صراحت نام ماه رجب آمده است؛ اما در نوع دیگر، به نام ماه رجب تصریح نشده است، بلکه نشانه‌ای از ظهور را در زمان وقوع حادثه‌ای ذکر می‌کند که می‌دانیم در ماه رجب واقع خواهد شد.

نوع اول

از روایات نشانه‌های ظهور، اخباری است که نام ماه رجب به صراحت در آن‌‌ها آمده است و آن‌ها پنج علامت هستند، که بعضی از آن‌ها جزء منفردات‌اند و تنها یک روایت در منبع روایی در این مورد وجود دارد:

شورش سفيانى (از علايم حتمى ظهور)

نعمانی باب هجده کتاب غیبت خود را به روایاتی که در مورد خروج سفیانی اختصاص داده است.[8] او سمبل و نمونه آن دسته از حُكام و فرمانروايان كشورهاى اسلامى است كه با توجه به انحرافاتشان، با حق سر ستيز دارند كه بعد از وى چنين كسانى ديده نخواهند شد و پس از او، نسل چنين سردمدارانى منقرض خواهد گشت. زمان خروج و شورش او در ماه رجب است و احتمالا در دهه آخر و روز جمعه باشد كه ميان‌ ظهور حضرت در مكه مكرمه و شورش سفيانى، تنها شش ماه فاصله است.[9]

امام صادق عليه السّلام مى‌فرمايند: «سفيانى از نشانه‌هاى حتمى است و [آغاز] شورش او در ماه رجب خواهد بود. وی نُه ماه بر نواحى و شهرهاى پنجگانه حكومت مى‌كند و [حكومتش‌] حتى يك روز بيش از 9 ماه طول نخواهد كشيد»[10]

باران شگفت آور

از امام صادق عليه‌السّلام چنین نقل شده است: «وقتى قيام قائم عليه‌السّلام نزديك شود، در ماه جمادى الثانى و ده روز از رجب، بر مردم بارانى مى‌بارد كه خلائق همانند آن را نديده باشند»[11]

نمايان شدن بدنى كاملا واضح در قرص ماه و دستى كه از آسمان به جایی اشاره مى‌كند

امام صادق عليه‌السّلام طى حديث ديگرى تصريح مى‌كنند كه نشانه مذکور در ماه رجب واقع مى‌شود و نیز فرمودند: «سالى كه در آن، صيحه و فرياد آسمانى واقع مى‌شود، قبل از آن آيه‌اى در ماه رجب نمايان خواهد شد» راوى مى‌گويد: پرسيدم آن آيه چيست؟ حضرت فرمودند: «چهره‌اى كه در ماه {و به قولى خورشيد} و دستى نمايان، ديده مى‌شود»[12] قابل ذکر است، روایتی که این نشانه را ذکر کرده، از منفردات و غیر معتبر است؛ بر عکس بعضی علائم حتمی که روایاتش بسیار است.

نداهاى سه‌گانه

سه نداى آسمانى را همه در ماه رجب مى‌شنوند. امام رضا علیه‌السلام در حدیثی طولانی فرمود: «این سه ندا در ماه رجب خواهد بود؛ «قال: ثلاثة أصوات في رجب‌» حسن بن محبوب مى‌گويد: به حضرت عرض كردم: پدر و مادرم به فدايتان؛ آن ندا چيست؟ حضرت فرمودند: «سه ندا در رجب خواهد بود: نداى اول این است که: الا لعنة اللّه على القوم الظالمين؛ بدانيد لعنت خدا شامل حال جمعيت ظالم و ستمكار مى‌شود. نداى دوم این خواهد بود: يا معاشر المؤمنين‌ أَزِفَتِ الْآزِفَةُ؛[13] آنچه بايد نزديك شود، نزديك شده است، اى گروه مؤمنان‌‌[14]! نداى سوم آشکارا چنین است: الا ان اللّه بعث مهدى آل‌محمد، صلّى‌اللّه‌عليه‌وآله، للقضاء على الظالمين؛ بدانيد كه خداوند مهدى آل محمد، صلّى‌اللّه‌عليه‌وآله، را براى نابود كردن ستمكاران برانگيخت. در اين زمان فرج و گشايش‌ مؤمنان خواهد آمد و خداوند سينه‌هايشان را شفا می‌دهد و سختى و غم و غصه را از قلب‌هايشان مى‌زدايد[15]»

همچنین ندايى مى‌آيد كه هر دور و نزديكى آن را مى‌شنود؛ براى مؤمنان رحمت و براى كافران عذاب است. قريب به اين مضمون از امام باقر عليه‌السّلام نیز نقل شده است[16].

خسوف در شب بدر (نيمه ماه)

این علامت نیز از نشانه‌های غیر حتمی است و روایت، نسبت به وقوع این پدیده در ماه رجب، تصریح دارد. ام سعيد اخمسيه به امام صادق عليه‌السّلام می‌گوید: يابن رسول اللّه! فدايتان شوم! نشانه‌اى از خروج و قيام حضرت مهدى عليه السّلام به من مرحمت كنيد. حضرت فرمودند: «ام سعيد! وقتى ماه در شب بدر رجب گرفته شود و خسوف رخ دهد، مردى پس از آن خروج كند و به دنبال آن، حضرت مهدى عليه السّلام قيام خواهد كرد.[17]

نوع دوم

از روایات نشانه‌های ظهور، روایتی است که نامی از ماه رجب به صراحت در آن‌ها برده نشده است، اما قراین بر وقوع آن حادثه در ماه رجب دلالت دارد و آن‌ عبارت است از:

قیام یمانی

قیام یمانی از علائم حتمی ظهور است. احاديث از اين جنبش به عنوان «پرچم هدايت» ياد مى‌كنند كه همزمان با شورش سفيانى در شام، او هم در يمن قيام و مردم را به حق و حقيقت دعوت مى‌كند و اجابت دعوتش، واجب است. پس از حركت به سمت عراق و شام و ملاقاتش با خراسانى، در جنگ با سفيانى او را يارى مى‌رساند. يمانى از فرزندان زيد بن على بن الحسين عليه‌السّلام است. قیام یمانی از این‌رو گفته شده در ماه رجب است که امام باقر عليه‌السّلام فرمودند: «خروج سفيانى، يمانى و خراسانى در يك سال و يك ماه و يك روز است كه مانند دانه‌هاى تسبيح به دنبال هم مى‌آيند و جنگ همه جانبه‌اى رخ مى‌دهد. واى بر كسى كه در مقابل آن‌ها بايستد! در ميان اين پرچم‌ها هيچ كدام به اندازه پرچم يمانى برحق نيست‌»[18] در این روایت، وقوع این حادثه در ماه رجب تصریح نشده و تنها از هم‌زمانی آن با زمان خروج سفیانی سخن به میان آمده است. لذا چنانچه خروج سفیانی طبق بعضی اخبار در ماه رجب باشد، با توجه به هم‌زمانی این دو قیام، خروج یمانی نیز در ماه رجب خواهد بود.[19]

پانویس

1. ↑ابن اثير جزري، مبارك بن محمد، النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج‌ 2، ص: 197.
2. ↑ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج‌ 1، ص 411.
3. ↑عن ابی عبدالله قال: «رسول الله ... سمِّيَ شَهْرُ رَجَبٍ الْأَصَبَ‌ لِأَنَ‌ الرَّحْمَةَ تُصَبُّ عَلَى أُمَّتِي فِيهِ صَبّاً وَ يُقَالُ الْأَصَمُّ لِأَنَّهُ نُهِيَ فِيهِ عَنْ قِتَالِ الْمُشْرِكِينَ- وَ هُوَ مِنَ الشُّهُورِ الْحُرُم» (حر عاملی، وسائل الشيعة، ج‌ 10، ص 512)
4. ↑مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج‌ 55، ص 341.
5. ↑طوسی، محمد بن الحسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج‌ 2، ص 803.
6. ↑طوسی، محمد بن الحسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج‌ 2، ص 805؛ کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، البلد الأمين و الدرع الحصين، ص 180.
7. ↑نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص 250؛ محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمه، ص 327.
8. ↑نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص 300-307.
9. ↑ساده، مجتبی، شش ماه پايانى‌، ص 75.
10. ↑عِيسَى بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام أَنَّهُ قَالَ: «السُّفْيَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُهُ فِي رَجَبٍ وَ مِنْ أَوَّلِ خُرُوجِهِ إِلَى آخِرِهِ خَمْسَةَ عَشَرَ شَهْراً سِتَّةُ أَشْهُرٍ يُقَاتِلُ فِيهَا فَإِذَا مَلَكَ الْكُوَرَ الْخَمْسَ مَلَكَ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ وَ لَمْ يَزِدْ عَلَيْهَا يَوْماً» (محمد بن ابراهیم نعمانی، الغيبة، ص 300) وَ مِنَ الْمَحْتُومِ خُرُوجُ السُّفْيَانِيِّ فِي رَجَب (همان)
11. ↑رَوَى عَبْدُ الْكَرِيمِ الْخَثْعَمِيُّ قَالَ: «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع كَمْ يَمْلِكُ الْقَائِمُ علیه‌السلام ... وَ إِذَا آنَ قِيَامُهُ مُطِرَ النَّاسُ جُمَادَى الْآخِرَةَ وَ عَشَرَةَ أَيَّامٍ مِنْ رَجَبٍ مَطَراً لَمْ يَرَ الْخَلَائِقُ مِثْلَهُ» ‌ (مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج‌ 2، ص 381؛ مجلسی، بحار الانوار، ج 52، ص 337)
12. ↑«دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: الْعَامُ الَّذِي فِيهِ الصَّيْحَةُ قَبْلَهُ الْآيَةُ فِي رَجَبٍ قُلْتُ وَ مَا هِيَ قَالَ وَجْهٌ يَطْلُعُ فِي الْقَمَرِ وَ يَدٌ بَارِزَة» (محمد بن ابراهیم نعمانی، الغيبة، ص 252).
13. ↑نجم: 58.
14. ↑«آزفة» امرى است كه به نزديكى وصف مى‌شده و يا واقعا نزديك شدنى بوده است (علامه مجلسى، سه رساله درباره حجة ابن العسكرى علیه‌اسّلام، ص 158) كه اين لفظ در قرآن به معناى قيامت به كار رفته و در اين‌جا منظور ظهور حضرت مهدى عليه‌السّلام مى‌باشد. (ساده، مجتبی، شش ماه پايانى، ص 98)
15. ↑الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ الزَّرَّادُ قَالَ: «قَالَ لِيَ الرِّضَا علیه‌السلام ... مَا ذَلِكَ النِّدَاءُ قَالَ ثَلَاثَةُ أَصْوَاتٍ فِي رَجَبٍ أَوَّلُهَا أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ‌ وَ الثَّانِي‌ أَزِفَتِ الْآزِفَةُ يَا مَعْشَرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الثَّالِثُ يَرَوْنَ يَداً بَارِزاً مَعَ قَرْنِ الشَّمْسِ يُنَادِي أَلَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ فُلَاناً عَلَى هَلَاكِ الظَّالِمِينَ فَعِنْدَ ذَلِكَ يَأْتِي الْمُؤْمِنِينَ الْفَرَجُ وَ يَشْفِي اللَّهُ صُدُورَهُمْ- وَ يُذْهِبْ غَيْظَ قُلُوبِهِم: (محمد بن ابراهیم نعمانی، الغيبة، ص 181، ح 28)
16. ↑نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغيبة، ص 252، ح 10.
17. ↑طبرى آملى، محمد بن جرير، دلائل الامامه، ص 484.
18. ↑عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهماالسلام أَنَّهُ قَالَ: «إِذَا رَأَيْتُمْ نَاراً مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ شِبْهَ الْهُرْدِيِّ الْعَظِيمِ‌ تَطْلُعُ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ أَوْ سَبْعَةً فَتَوَقَّعُوا فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ علیه السلام ... ثُمَّ قَالَ ع خُرُوجُ السُّفْيَانِيِّ وَ الْيَمَانِيِّ وَ الْخُرَاسَانِيِّ فِي سَنَةٍ وَاحِدَةٍ فِي‌ شَهْرٍ وَاحِدٍ فِي يَوْمٍ وَاحِدٍ نِظَامٌ كَنِظَامِ الْخَرَزِ يَتْبَعُ بَعْضُهُ بَعْضاً فَيَكُونُ الْبَأْسُ مِنْ كُلِّ وَجْهٍ وَيْلٌ لِمَنْ نَاوَاهُمْ وَ لَيْسَ فِي الرَّايَاتِ رَايَةٌ أَهْدَى مِنْ رَايَةِ الْيَمَانِيِّ هِيَ رَايَةُ هُدًى لِأَنَّهُ يَدْعُو إِلَى صَاحِبِكُمْ‌ » (نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغيبة، ص 253-256 و مجلسی، بحار الانوار، ج 52، ص 232)
19. ↑موارد بیان شده از نشانه‌های ظهور در ماه رجب، با اقتباس از کتاب «شش ماه پايانى» از مجتبی ساده،

منابع

1. قرآن کریم
2. ابن اثیر جزری، مبارك بن محمد، النهاية في غريب الحديث و الأثر، محقق: طناحى، محمود محمد، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان، قم، 1367 ش، چهارم.
3. ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب‌، تحقیق: جمال الدین میر دامادی، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع- دار صادر، بیروت، 1414 ق، سوم.
4. ساده، مجتبی، شش ماه پايانى‌، مترجم: مطهرى نيا، محمود، موعود عصر، تهران، 1388 ه. ش‌
5. طبرى آملى صغير، محمد بن جرير بن رستم، دلائل الإمامة، بعثت‌، قم، 1413 ق‌، اول.
6. طوسی، محمد بن الحسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، مؤسسة فقه الشيعة، ربیروت، 1411 ق، اول.
7. کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، البلد الأمين و الدرع الحصين، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات‌، بیروت، 1418 ق، اول.
8. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(علیهم السلام)، دار إحياء التراث العربي‌، بيروت‌، 1403 ق، دوم.‌
9. مفید، محمد بن محمد، الارشاد، کنگره شیخ مفید، قم، 1413 ق، اول.
10. نعمانی، محمد بن ابراهيم‌، الغيبة، محقق: غفارى، على اكبر، نشر صدوق‌، تهران‌، 1397 ق، اول.