سیره اخلاقی امام مهدی(عج)

یکی از مباحث جالب توجه در حوزه مهدویت، آشنایی با سیره اخلاقی امام زمان(عج) است و مقصود از آن، شناخت شیوه و روش اخلاقی امام در زندگی فردی و اجتماعی می باشد.

برخی از ویژگیهای اخلاقی، تنها جنبه فردی دارند؛ اما برخی دیگر، در رابطه فرد با انسان‌های دیگر شکل می‌گیرند؛ که به آن‌ها «اخلاق اجتماعی» گفته می‌شود.[1]

ویژگی‌های اخلاق فردی امام زمان

زهد و بی اعتنایی به دنیا

یکی از سیره‌های اخلاقی امام مهدی(عج)، زهد و پارسایی آن حضرت است. این اخلاق نیکو شیوۀ همۀ رهبران و انسان‌های هی است که زندگی خویش را با نیازمندان و مستمندان همسان می‌کنند تا فقر و تنگدستی بر فقیران گران نیاید و محرومیت از مواهب مادی، آنان را نیازارد. [2]

در روایات به لباس و غذای زاهدانه آن حضرت اشاره شده است. امام صادق(ع) در این باره فرمودند: «به خدا قسم لباس او جز جامه درشت و خوراکش جز نان جوین بی‌خورشت نخواهد بود»[3]

بی‌رغبتی به دنیا سرلوحه کار ایشان است؛ به گونه‌ای که حتی در حکومت ایشان و در زمانی که کل کره خاکی تحت سیطره ایشان است، ساده زیستی جزء مرام و روش ایشان خواهد بود و در این دوران، حتی برای خود، خشتی روی خشت و سنگی روی سنگ نمی‌گذارد.

عثمان‌ بن حماد می‌گوید: در مجلس امام صادق(ع) حاضر بودم که شخصی به حضرتش گفت: علی‌بن ابی طالب لباسی سخت می‌پوشید که ارزش آن چهار درهم بود؛ اما شما لباس ارزشمندی بر تن دارید! حضرت در پاسخ فرمود: «علی(ع) در زمانی آن لباس را می‌پوشید که مورد انکار و اعتراض قرار نمی‌گرفت. بهترین لباس هر زمان، لباس مردم آن دوران است. هنگامی که قائم ما قیام کند، نظیر لباس علی(ع) را می‌پوشد و از سیاست و خط مشی آن حضرت پیروی می‌کند»[4]

در روایتی دیگر آمده است: «امام زمان در محفاظت خویش از هرگونه آلودگی و زشتی، باتقواترین مردم است»[5]

سختکوشی

او از همه مردم در برابر خدا متواضع‌تر و در عمل به آن‌چه خود بدان فرمان می‌دهد، سخت کوش‌تر است.[6] در روایت چنین نقل شده است: «در خوبی و بزرگواری و سخت‌کوشی گوی سبقت را از همگان ربوده است»[7]

عزت نفس

امام حسین(ع) یکی از راه‌های شناخت امام زمان را داشتن عزت نفس آن حضرت می دانند و می فرمایند: «امام مهدی دارای عزت نفسی بالاست و هرگز احساس نیاز به دیگری ندارد» [8]

سکینه و وقار

امام صادق(ع) در پاسخ این پرسش که امام چگونه شناخته می‌شود، می ‌فرماید: «[امام را] با آرامش و وقار و نیازمندی مردم به او، در صورتی که او خود به هیچ کس نیاز ندارد، [می‌ توان شناخت]»[9]

صبر

صبر و مقاومت در برابر سختی‌ها، از دیگر ویژگی‌های اخلاقی امام زمان(عج) می باشد. امام صادق(ع) در این باره فرمودند: «امام مهدی، کمال موسی، بهاء عیسی و صبر ایوب را دارد»[10]

خشوع

امام رضا(ع) درباره خشوع قلبی امام زمان نسبت به پروردگار می فرماید: «در مقابل خدا چون عقابی که بال‌هایش را خاضعانه گشوده، فروتن است»[11]

تواضع

امام رضا(ع) در ضمن حدیثی در توصیف امام زمان(عج) می‌ فرماید: «او به مردم از خودشان سزاوارتر و از پدران و مادرانشان برای آن‌ها دل‌سوزتر است. او از همة مردم در برابر خدا، متواضع ‌تر است»[12]

ویژگی‌های اخلاق اجتماعی امام زمان

مهرورزی با مردم

به دلیل این‌که امام، رهبر جامعه اسلامی می‌باشد، نقش رهبری اقتضا می‌کند که نسبت به امت همچون پدری مهربان باشد که آسایش و راحت آن‌ها را می‌خواهد. به همین دلیل امام رضا(ع) شخصیت امام را چنین ترسیم کردند: «امام، آن همدم همراه و آن پدر مهربان و برادر تنی ]که پشتیبان برادر[ است و مادر دلسوز به فرزند خردسال است و پناهگاه بندگان در واقعه هولناک»[13] آن حضرت در حدیث دیگری امام مهدی(عج) را چنین توصیف فرمودند: «او به مردم از خودشان سزاوارتر و ازپدران و مادرانشان برای آن‌ها دلسوزتر است»[14]

این مهر و محبت امام است که خطاب به شیعیان مى‌فرماید: «اگر علاقه ما به شما و آن‌چه به مصلحت شماست و محبت و مهرورزى ما نسبت به شما نبود، اشتغال‌ها نمی‌گذاشتند که ما با شما، به سخن گفتن بپردازیم»[15] امام از یارى رساندن به مردم کوتاهى نمی‌روزد و در سختی‌ها و گرفتاری‌ها، آنان را فراموش نمى‌کند؛ همان‌گونه که در نامه‌ای فرمود: «ما در رعایت امور شما کوتاهی نکرده و شما را فراموش نمی کنیم»[16]

امام مهدی با شیعیان همدردی می‌کند و غصه و ناراحتی آنان را غم و اندوه خود می‌داند.[17] همچنین برای رفع گرفتاری‌های آنان دعا مى‌کند و عزتشان را در سایه عزّت و حکومت مهدوی از خدا می‌خواهد.[18]

رفتار عادلانه با مردم

از مهم‌ترین اخلاق اجتماعی امام زمان(عج)، رفتار عادلانه با مردم است. امام باقر(ع) درباره سیره حضرت مهدى(عج) فرمود: «او در بین مردم به عدالت رفتار مى کند، چه نیکوکار باشند و چه بدکار»[19]

بخشاینده

پیامبر(ص) درباره سخاوت امام زمان فرمودند: «مردى نزد او مى آید و مى‌گوید: اى مهدى(عج) چیزى به من ببخش، عطایى بفرما.! پس حضرت مهدى (عج) آن مقدار از مال را که او بتواند حمل کند، در دامنش مى ریزد»[20] امام رضا(ع) دربارۀ سخاوت ایشان می‌فرماید: «]او[ با سخاوت‌ترین مردم است»[21] زیرا امام مهدی عطا و بخششى مى‌کند که هیچ‌کس _حتى امامان پیش از او _ چنین عطایى نکرده است»[22] امام صادق(ع) درباره امام زمان فرمودند: «او به وفور، مال می‌بخشد[23] و دیون شیعیان را می‌پردازد»[24]

در روایتی سخاوت امام زمان به سخاوت حضرت یوسف تشبیه شده است.[25] گفتنی است این بذل و بخشش از اموال بیت‌المال نیست. آن حضرت اموال بیت‌المال را برابر تقسیم مى‌کند.[26]

پانویس

1. ↑مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج 1، ص 76
2. ↑نهج البلاغه خطبه 209
3. ↑محمد بن الحسن طوسی، الغیبه، ص 460.
4. ↑محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 6، ص 444.
5. ↑محمد بن علی ابن بابویه، عیون اخبار الرضا، ج 1، 213
6. ↑علی اربلی، کشف الغمه، ج 2، ص‌ 290.
7. ↑علی بن موسی بن طاووس، جمال الاسبوع، ص 513
8. ↑محمدبن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص 242
9. ↑همان، الغیبه، باب 13، ص 242، ح 40
10. ↑محمد بن علی بن بابویه، عیون اخبار الرضا، ج 1، 44
11. ↑علی بن موسی ابن طاووس، الملاحم و الفتن، ص 44
12. ↑محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 1، ص 225
13. ↑محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج 1، ص 225.
14. ↑محمد بن علی بن بابویه، الخصال، ج 2، 527
15. ↑احمد بن علی طبری، الاحتجاج، ج 2، ص 467
16. ↑همان، ج 2، ص 497
17. ↑محمد بن الحسن طوسی، الغیبه، ص 285
18. ↑علی بن موسی بن‌طاووس، مهج الدعوات، ص 5
19. ↑محمد بن علی ابن بابویه، علل الشرائع، ج 1، 161، شیخ حر عاملی، اثبات الهداه بالنصوص والمعجزات، ج 5، ص 115
20. ↑علی بن عیسی اربلی، کشف الغمه، ج 2، ص 478
21. ↑محمدبن علی ابن بابویه، عیون اخبار الرضا، 1378: ج 1، ص 213
22. ↑محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص 237
23. ↑علی بن موسی ابن‌طاووس، التشریف بالمنن، ص 325
24. ↑محمد بن مسعود عیاشی، تفسیر العیاشی، ج 1، ص 66، مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 53، 34
25. ↑مسعودى، علی بن الحسین، اثبات الوصیه، ص 267
26. ↑اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه، ج 2، 474

منابع

1. قرآن
2. نهج البلاغه
3. مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، نشر مدرسه امیر المومنین، قم، 1377 ش
4. مسعودى، على بن حسین‌، اثبات الوصیه، نشر انصاریان، قم، 1384 ش
5. ابن طاووس، على بن موسى‌، مهج الدعوات، نشر رایحه، 1379 ش
6. ابن‌طاووس، على بن موسى، التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن‌، قم، مؤسسة صاحب الأمر، 1416 ق
7. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، مشهد، نشر مرتضی، 1403 ق
8. عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، المطبعه العلمیه، تهران، 1380 ق
9. ابن طاووس، على بن موسى‌، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع‌، نشر دار الرضی، قم، 1330 ق
10. طبرسى، احمد بن على‌، الإحتجاج على أهل اللجاج(للطبرسی)، نشر مرتضى‌، 1403 ق‌
11. طوسى، محمد بن الحسن‌، الغیبه، دار المعارف الاسلامیه، قم، 1411 ق
12. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1407 ق
13. نعمانی، محمّد بن ابراهیم، الغیبه، تهران، مکتبه الصدوق، 1397 ق
14. اربلى، على بن عیسى، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تبریز، بنى‌هاشمى‌، 1381 ش
15. صدوق، محمد بن على بن بابویه، الخصال‌، قم، جامعه مدرسین‌، 1362 ش.صدوق، محمد بن علی بن بابویه، عیون اخبار الرضا، تهران، نشر جهان، 1378 ش. _
16. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، علل الشرائع، نشر داوری، 1385 ش
17. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، دار الاحیاء التراث، بیروت، 1403 ق
18. ابن طاووس، علی بن موسی، الملاحم و الفتن، نشر اسلامیه، تهران، بی تا
19. حر عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداه بالنصوص و والمعجزات، نشر اعلمی، بیروت 1425 ق
20. کورانی، علی، معجم أحادیث إلامام المهدی(عج)، موسسه المعارف الاسلامیه، 1368 ش