امام عصر و فیوضات عالم
امام عصر و فیوضات عالم، از دانشنامه جامع مجازی ویکی مهدویت
تمام خیرات و برکات وجود در نظام هستی، اعم از برکات مادی و معنوی، به وساطت آن ذوات مقدس افاضه می‌شود، خداوند آفرینش نظام را با آنان آغاز کرد و با آنان ختم می‌کند، به وسیله آن‌ها باران نازل می‌کند و به وسیله آن‌ها آسمان را نگاه می‌دارد؛ «بِكُمْ فَتَحَ اللهُ وَ بِكُمْ يَخْتِمُ و بِكُمْ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وِ بِكُمْ يُمْسِكُ السُّمآءَ اَنْ تَقَعَ عَلَي الاَرْضِ اِلّا بِاِذْنِهِ و اگر خیری تصور شود، آن‌ها اصل، فرع، معدن، جایگاه و منتهای آن هستند؛ «إِنْ ذُكِرَ الْخَيْرُ كُنْتُمْ أَوَّلَهُ وَ أَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مَأْوَاهُ وَ مُنْتَهَاه»[1]. ولایت خداوند با ولایت امام در هستی جریان پیدا خواهد کرد؛ بر همین اساس برای قرار گرفتن در ولایت حق تعالی و بهره‌مندی از آثار نورانیت و هدایتی آن، لازم است انسان در بستر ولایت امام حرکت نماید.
حال به چند مورد از ابعاد وابستگی اشاره می شود
وابستگی عالم به امام عصر در فیوضات عام
تنزل فیض از عالم ملکوت به عالم ماده، نیازمند ایجاد ارتباط بین دو عالم است و تنها وجودی می‌تواند واسطه چنین انتقالی باشد که دارای بُعد جسمی بوده و در باب روحی در نهایت کمال مطلق به سر ببرد که قادر باشد فیوضات همه عوالم غیبی را به اهل زمین منتقل سازد. این وابستگی در عرصه مادی نیز حکم‌فرماست؛ چراکه فیوضات مادی نیز از عالم امر به عالم دنیا تنزل پیدا می‌کند. بر همین اساس است که علماء اهل‌سنت نیز قائل به لزوم وجود ائمه اطهار جهت بقاء فیوضات مادی به عالم دنیا هستند. همانطور که بدون وجود و سببیت ایشان، نه بارانی نازل می‌گشت و نه خداوند برکات و محصولاتی زمین را بر اهلش نمایان می‌ساخت. جوينى شافعى در فرائدالسمطين، حديثى را آورده است که سند آن منتهى مي‌شود به حضرت زين‌العابدين كه درضمن آن حديث فرمود: «وَنَحْنُ الَّذِينَ بِنَا يُمْسِكُ اللهُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إلَّا بِإِذْنِهِ وَبِنَا يُمْسِكُ الْأَرْضَ أَنْ تَمِيدَ بِأَهْلِهَا وَبِنَا يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَنْشُرُ الْرَّحْمَةَ وَيُخْرِجُ بَرَكَاتِ الْأَرْضِ وَلَوْلاَ مَا فِي الْأَرْضِ مِنَّا لَسَاخَتْ بِأَهْلِهَا»[2] ماکساني هستيم كه به‌واسطة ما نگاه مى‌دارد خدا آسمان را از اينكه بر زمين فرو ريزد و بيفتد، مگر به اذن او و به‌واسطة ما زمين را نگه می‌دارد از اينكه اهلش را تکان دهد و مضطرب سازد و به‌واسطة ما (يا براى ما و به طفيل وجود ما) باران را نازل مى‌كند و رحمت خود را مى‌گستراند و بركت‌هاى زمين را بيرون مى‌آورد، و اگر در روي زمين کسي از ما نبود، زمين اهل خود را فرو می‌برد.[3]
امام عصر و بقاء حیات مادی زمین
از سویی دیگر واسطه فیض بودن امام را از منظر دیگر و با توجه با امان بودن حجت خدا می توان بررسی و تبیین کرد. مرحوم مجلسی علاوه بر روایاتی که در مباحث مختلف بحار بیان کرده است، بابی را به صورت مستقل به نام «اِنَّهُم اَمانٌ لِاَهلِ الاَرض مِنَ العَذابِ» [4]گشوده است و روایات متعددی را از تفسیر علی بن ابراهیم، امالی طوسی، عیون اخبارالرضا و کمال‌الدین و تمام‌النعمه شیخ صدوق نقل می‌کند. بر این اساس، حوادث و رخدادهای عالم ماده همگی به واسطه وجود امام معصوم تحقق پیدا می‌کند خواه از سنخ روییدن گیاه یا ثمردهی درخت باشد یا پیدایش شب و روز که حاکی از نقش فاعلی امام عصر در عالم ممکنات است.
حیات زمین و اهل آن به وجود امام معصوم بستگی دارد؛ چراکه ایشان همانطور که ذکر شد علت بقاء و غایی برای هستی است و وجود معلول بدون وجود علت محال خواهد بود؛ «ممكنات آن استعداد را ندارند كه بدون واسطه تلقى فيض نمايند و قصور خودشان مانع از كسب فيض به‌طور مستقيم است.[5] لذا امام عصر که در رأس هرم هستی قرار دارد، دارای والاترین مرتبه وجود بوده و واسطه فیض الهی به تمام مخلوقات عالم، اعم از جمادات، نباتات و حیوانات است همانطور که در زیارت جامعه کبیره استفاده متعدد از تعابیر «بکم» حاکی از این مقام در ولیّ تام خداوند است.[6]
وابستگی عالم به امام عصر در فیوضات خاص
امام عصر در نقطه مرکزی هستی، علاوه بر سببیت عالم ماده، علت تامه نزول فیوضات خاص از ملکوت هستی است. در روایتی تفسیری ذیل آیه شریفه «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ»[7]؛ متّقين كسانى هستند كه به غيب ايمان دارند، به بیانی لطیف مراد از غیب وجود امام عصر برشمرده شده است؛ «أَمَّا الْغَیْبُ فَهُوَ الْحُجةُ الْغَائِبُ»[8]؛ غیب، حجّت غایب است. امام عصر جامع تمام حقیقت غیب و ملکوت هستی است؛ به همین سبب فیوضات از عالم غیب تنها از مجرای ایشان به عوالم دیگر تنزل پیدا خواهد کرد؛ «فيوض الهى بدون رسيدن به مخلوق اكمل و اشرف امكان وصول آن به مخلوق مادون نيست» [9]
در این میان افراد به تناسب قابلیت و استعداد ذاتی خود از وجود امام عصر و مراتب غیب هستی بهره‌مند خواهند شد. اشراقات و افاضات عوالم غيبي از قلب حجت تام خداوند بر سائر قلوب نازل خواهد شد و افراد به میزان قرار گرفتن در ولایت امام از فیوضات خاص بهره‌مند خواهند شد؛ به همین سبب است که مطابق با روایات برای امام معصوم جایگاهی است که هر انسان و ملائکه‌ای از ورود بدان محروم است و کسی یارای نیل بدان را نخواهد داشت همانطور که رسول خداوند در این خصوص بیان داشتند: «لِى مَعَ اللَّهِ وَقْتٌ لَا يَسَعُنِى فِيهِ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِىٌّ مُرْسَل[10]؛ برای من در خلوتگاه با خدا، وقت خاصّی است که در آن هنگام نه فرشتۀ مقرّبی و نه پیامبر مرسلی، گنجایش صحبت و انس و برخورد مرا با خدا ندارند.[11]
امام عصر و ارتباط با غیب هستی
بهره‌گیری از افاضات عالم غیب نیازمند به وجود واسطه‌ای است که فیض را به ظرف محدود بشری تنزل دهد که بشریت با توجه به استعداد و قابلیت خاکی خود بتواند از آن فیض ملکوتی استفاده نماید. لذا به خاطر عدم استعداد پذیرنده در پذیرش مستقیم فیض، ضروری است مقامات غیبی از مجرای امام عصر به انسان عرضه گردد؛ «چنان‌كه همه مردم استعداد تلقّى وحى را ندارند و بايد به‌واسطه نبى و پيغمبر باشد، امكان دارد كه تمام فيوض يا بعضى فيوض ديگر نيز به همين نحو با وسايط مقتضى و مناسب به نيازمندان و مستعدان برسد. بديهى است چنين واسطه‌اى غير از امام نخواهد بود و مسئله، يك مسئله تكوينى خواهد شد كه تخلف از آن نامعقول است»[12] از این روی، امام عصر در جایگاهی قرار دارد که می‌تواند بی‌واسطه فیوضات و کمالات را از خداوند متعال دریافت کند. این دریافت منحصر در طریق ایشان است؛ به همین سبب اگر ارتباط بشریت با امام معصوم منقطع گردد، راه تنزل افاضات غیبی نیز برای انسان‌ها مسدود خواهد شد. [13]
پانویس
- ↑شیخ عباس قمی، مفاتیح‌الجنان، زیارت جامعه کبیره
- ↑جوینی‌خراسانی، فرائد‌السمطین ج 1، ص 45)
- ↑مصطفی رضائی، مقاله بررسی تحلیلی ابعاد وابستگی عالم به امام عصر(عج) با تأکید بر اندیشه آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره)» ص 100
- ↑محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 27، ص 308
- ↑لطف الله صافی‌گلپایگانی، وابستگی جهان به امام زمان، ص 41
- ↑مصطفی رضائی، مقاله بررسی تحلیلی ابعاد وابستگی عالم به امام عصر(عج) با تأکید بر اندیشه آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره)» ص 100
- ↑بقره، آیه 3
- ↑مجلسی، بحار الانوار، ج 51، ص 52
- ↑لطف الله صافی‌گلپایگانی، وابستگی جهان به امام زمان، ص 20.
- ↑محمد باقرمجلسی، بحار الانوار، ج 79، ص 243.
- ↑مصطفی رضائی، مقاله بررسی تحلیلی ابعاد وابستگی عالم به امام عصر(عج) با تأکید بر اندیشه آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره)» ص 101.
- ↑لطف الله، صافی‌گلپایگانی، وابستگی جهان به امام زمان، 41)
- ↑مصطفی رضائی، مقاله بررسی تحلیلی ابعاد وابستگی عالم به امام عصر(عج) با تأکید بر اندیشه آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره)» ص 101
منابع
- ابراهیم بن محمد جوینی‌خراسانی، فرائد‌السمطین، بیروت، مؤسسه المحمودی للطباعه و النشر. 1381.
- لطف‌الله صافی‌گلپایگانی، وابستگی جهان به امام زمان(ع)، قم، نشر آیت‌الله صافی‌گلپایگانی. (1393)
- محمدباقرمجلسی، بحارالانوار، قم، جامعه مدرسین. 1389.
- مصطفی رضائی، مقاله بررسی تحلیلی ابعاد وابستگی عالم به امام عصر(عج) با تأکید بر اندیشه آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره)» مچله جامعه مهدوی، شماره 6، پائیز و زمستان 1401.
- شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان.
برگرفته از
- مقاله بررسی تحلیلی ابعاد وابستگی عالم به امام عصر(عج) با تأکید بر اندیشه آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(ره)