مهدویت در صحيح مسلم

مهدویت در صحيح مسلم، از دانشنامه جامع مجازی ویکی مهدویت

ابوالحسين مسلم بن حجاج بن مسلم قشيري نيشابوري در سال ۲۰۲ يا ۲۰۴ ق در نيشابور و در سال ۲۶۱ ق در نصرآباد نيشابور از دنیا رفت.

 او از استادانی مانند محمد بن اسماعيل بخاري، اسحاق بن راهويه، سعيد بن منصور، داوود بن عمرو، احمد بن حنبل بهره برده است. مهمترین شاگرد وی ابوعوانه و ترمذي است.[۱]

وي، تحصيل را از زادگاه خود شروع كرد؛ سپس براي تكميل علوم و جمع‌آوري حديث، به خراسان، حجاز، عراق، ‌شام و مصر مسافرت كرده و از محضر اساتيد نامدار و مشايخ حديثي همچون بخاري، احمد بن حنبل، محمد بن يحيي، محمد بن مهران و … بهره برد. پس از گذشت چند سال، به زادگاه خود بازگشت و به تدريس مشغول شد.[۱]

صحيح مسلم پس از صحيح بخاري، معتبرترين كتاب نزد اهل سنت است و از چنان احترامي برخوردار است كه برخي آن را بر صحيح بخاري مقدم شمرد‌اند.[۱] بخاري، سمت استادي بر مسلم دارد؛ ولي چينش احاديث و ساختار خاصي كه در كتاب صحيح مسلم به كار رفته، موجب شده است برخي صحيح مسلم را بر صحيح بخاري ترجيح دهند.[۲] شمار روايات صحيح مسلم ۷۲۷۵ روايت و با حذف مكررات ۳۰۱۸ روايت است.

محمد بن ماسرجي مي‌گويد: از مسلم شنيدم كه گفت: «كتاب صحيح خود را از ميان سيصد هزار حديث فراهم كردم».[۳]

دانشمندان اهل سنت، اين كتاب را بعد از صحيح بخاري، معتبرترين و صحيح‌ترين كتاب در اسلام مي‌دانند؛ ليكن اين كتاب نيز مانند صحيح بخاري، همان مشكلات و ضعف‌ها و نقص‌ها را دارد. صحيح مسلم از جعليات و احاديث ضعيف و مخالف دستورات عقل به دور نيست. در اين كتاب، هم از حيث سند، به افراد مجهول و ضعف‌هاي فراواني بر مي‌خوريم و هم از حيث محتوا، موارد فراواني هست كه جعلي و ساختگي و دروغين بودن آن بديهي به نظر مي‌رسد.[۴]

ابتدا به احاديثي مي‌پردازيم كه در آن به طور عام اشاره به مهدويت شده است.

از احاديثي كه مورد اتفاق همه فرق اسلامي، اعم از شيعه و سني است«حديث ثقلين» است. اين حديث را كه در معتبرترين كتب شيعه و سني مطرح شده است، حدود ۴۳ نفر از صحابه پيامبرa نقل كرده‌اند و در طول تاريخ در بيشتر منابع شيعي و سني ذكر شده است. بيش از ۱۶۰ نفر از عالمان و محققان اهل سنت، اين حديث را در كتاب‌هاي خود آورده‌اند.

اين حديث در صحيح مسلم و سنن ترمذي آمده است. مضامين برخي از نقل‌ها كمي تفاوت دارد؛ لكن اصل مطلب، حول يك محور مي‌باشد و آن، وصيت و سفارش پيامبر اسلامa به امتش تا روز قيامت است كه از ثقلين دست برنداشته و گمراه نشوند.

1. مسلم در صحيح خود از زيد بن ارقم نقل مي‌كند:

قام رسول‌اللهa يوماً‌ فينا خطيباً بماء يدعي خماً بين مكة و المدينة فحمدالله و أثني عليه و وعظ و ذكر ثم قال: «اما بعد، ألا يا ايها الناس! فإنما انا بشر يوشك أن يأتي رسول ربي فأجيب و أنا تارك فيكم الثقلين: اولهما كتاب الله فيه الهدي و النور فخذوا بكتاب الله فاستمسكوا به فحث علي كتاب الله و رغب فيه». ثم قال: «و أهل بيتي. أذكركم الله في أهل بيتي. أذكركم الله في أهل بيتي. أذكركم الله في أهل بيتي»؛

روزي رسول خداa كنار بركه آبي به نام«خم» بين مكه و مدينه ايستاد و براي جمعيت حاضر خطبه‌اي ايراد فرمود. در آن خطبه بعد از حمد وثناي الهي و موعظه و تذكر چنين فرمود: «اي مردم! همانا من بشري بيش نيستم و نزديك است كه پيك الهي بيايد و جان مرا بگيرد و من دعوت او را اجابت كنم. من، ميان شما دو چيز گرانبها مي‌گذارم: اول آن‌ها، كتاب خدا كه در آن هدايت و نور است. كتاب خدا را بگيريد و به آن چنگ بزنيد». پيامبرa سفارش زيادي براي كتاب خدا كرده و مردم را بر عمل به آن تشويق فرمود. سپس فرمود: «و اهل بيت من. شما را سفارش مي‌كنم در حق اهل بيتم» و اين جمله را سه بار تكرار فرمود.[۵]

1. كتاب خدا و عترت پيامبرa يا اهل بيت پيامبر(علیهما السلام)گرانبهاترين چيز نزد رسول خداa بودند. «ثقلين» تثنيه از ماده «ثقل» است.

ثقل، به معناي توشه راه، هر چيز نفيسي است كه به محافظت و نگهداري احتياج داشته باشد.[۶] كتاب خدا و عترت را ثقلين ناميد، تا قدر و منزلت آن دو را بزرگ جلوه بدهد.

2. مهم‌ترين نكته‌اي كه از حديث ثقلين استفاده مي‌شود، حجيت و عصمت اهل بيت پيامبرa است. قراردادن اهل بيت كنار قرآن، ‌آن هم توسط پيامبرa براي اثبات همين نكته مهم است. شكي نيست قرآن كتابي است كه در آن، ذره‌اي باطل و خطا راه ندارد؛ لذا مخالفت با آن، جايز نيست. اين كه پيامبرa اهل بيت خود را كنار قرآن قرار داد و عدم افتراق اين دو تا قيامت، و هادي بودن اين دو براي تمام امت، و گمراهي در صورت عدم تمسك همگي نشان از قرين بودن واقعي اين دو ثقل ثقيل است كه جز با عصمت، معناي ديگر نخواهد داشت.

تفتازاني، از متكلمان بزرگ اهل سنت، در شرح مقاصد مي‌نويسد:

«ألا تري أنهa قرنهم بكتاب الله تعالي في‌كون التمسك بهما منقذاً عن الضلالة ولامعني للتمسك بالكتاب إلا الأخذ بمافيه من العلم و الهداية و كذا في‌العترة؛

آيا نمي‌بيني چگونه پيامبرa اهل بيت خود را به كتاب خدا مقرون ساخته است؟ ]اين نيست مگر[ به سبب تمسك به كتاب و عترت كه انسان را از گمراهي نجات خواهد داد و معناي تمسك به كتاب خدا اين است كه تمام علم و هدايتي را كه در كتاب خدا است، اخذ كنيم و همچنين است دربارة عترت».[۷]

يكي ديگر از احاديثي كه شيعه و سني آن را نقل و در كتب معتبر خود مطرح كرده‌اند، حديث «معرفت امام» است. اين حديث در قالب‌هاي گوناگوني نقل شده است؛

مسلم در صحيح خود از رسول خداa نقل مي‌كند كه آن حضرت فرمود:

من مات و ليس في عنقه بيعة مات ميتة جاهلية[۸]؛ هركس بميرد در حالي كه برگردنش بيعت نباشد، به مرگ جاهليت از دنيا رفته است.

در صحیح مسلم احاديث گوناگوني را مي‌بينيم كه بنا بر تصريح شارحان این کتاب و علماي ديگر، اين اخبار مربوط به مهدويت است.

در هر يك از صحيح بخاري و صحيح مسلم، ده‌ها روايت دربارة خروج دجال و خصوصيات و اوصافش و سيره و اعمال ناروا و فسادش و كشته شدنش به دست حضرت عيسيa وارد شده است كه به اتفاق علماي اهل سنت، اين وقايع هم‌زمان با ظهور امام مهديQ خواهد بود.[۹]

در صحيح مسلم به اسناد خود از ابوهريره از رسول خداa نقل مي‌كنند كه حضرت فرمود:

«كيف انتم اذا نزل فيكم ابن مريم فامامكم منكم؛ چگونه خواهيد بود هنگامي كه پسر مريم (عيسيa ) بين شما فرود آيد در حالي‌كه امام شما از خودتان است؟».[۱۰]

علماي اسلام در شروح صحيح بخاري و مسلم و در كتب ديگر تصريح كرده‌اند، اين امام، امام مهديQ است. در صحيح مسلم به اسناد خود از جابربن عبدالله انصاري نقل مي‌كند كه مي‌گويد:

«سمعت النبيa يقول: لاتزال طائفه من امتي تقاتلون علي الحق ظاهرين الي يوم القيامه، قال: فينزل عيسي بن مريم، فيقول اميرهم: تعال صل لنا، فيقول لا، ان بعضكم علي بعض امراء تكرمه الله هذه الامة؛ از پيامبر خدا شنيدم كه فرمود: گروهي از امت من پيوسته در راه خدا جهاد خواهند كرد و فاتح خواهند شد تا روز قيامت. سپس فرمود: آن‌گاه عيسي بن مريم فرود خواهد آمد و امير و پيشواي اين گروه به وي مي‌گويد: بيا براي ما نماز بگذار. ‌او جواب خواهد داد: خير، برخي از شما بر برخي ديگر اميرند و اين به سبب بزرگداشت و تكريم امت[۱۰] اسلامي است».

مسلم در صحيحش با اسناد خود از جابر بن عبدالله نقل مي‌كند كه پيامبرa فرمود:

«يكون في‌آخر امتي خليفه يحثي المال حثياً لايعده عدداً؛ در اواخر دوران امت من خليفه‌اي خواهد آمد كه مال فراوان بخشش كرده و شمارش نخواهد كرد». [۱۱]

البته اين حديث از طرق ديگري از جابر و ابوسعيد خدري از رسول خداa روايت شده است. اين انفاق و خصلت بخشش مال، در كتب ديگر اهل سنت مثل سنن ترمذي ونيز به تصريح شارحين صحيح مسلم، از صفات امام مهديQ مطرح شده و آن خليفه نيز حضرت مهديQ است. ترمذي اين حديث را به اسناد خود از ابوسعيد خدري از رسول خداa ‌ نقل كرده و آن را حديث حسن مي‌خواند.[۱۲]

از مواردي كه در مسأله امام مهديQ و در زمانه ظهور آن حضرت، در كتب روايي و حديثي مطرح شده است، حديث بلعيدن و در خود فروبردن صحرا است كه اين جريان به «خسف در بيداء» معروف است.

در صحيح مسلم به اسناد خود از عبيدالله بن قبطيه نقل مي‌كند كه من به همراه حارث‌بن ابي ربيعه و عبدالله بن صفوان بر ام‌سلمه ام‌المؤمنين وارد شديم. آن دو نفر از ام‌سلمه درباره سپاهي پرسيدند كه بلعيده شده و در صحرا پنهان مي‌شود. ام‌سلمه گفت:

«قال رسول‌اللهa يعوذ عائذ با لبيت فيبعث اليه بعث فاذا كانوا ببيداء من الارض خسف بهم؛ رسول خداa فرمود: پناهنده‌اي به خانه خدا پناه مي‌برد. سپاهي را به دنبال وي گسيل مي‌دارند. هنگامي كه آن سپاه به سرزميني بياباني برسد، در آن فرورفته و بلعيده خواهد گشت».[۱۳]

اين حديث نيز مانند احاديث قبلي در كتب معتبر ديگر از اهل سنت مثل مسند احمد و سنن ترمذي و مستدرك حاكم نيشابوري مطرح شده است[۱۴] و حاكم نيشابوري قائل شده اين حديث، طبق ضوابط و شرايط مورد نظر شيخين، صحيح مي‌باشد. شكي نيست كه بلعيدن و در خود نهان ساختن صحرا، بنا بر تمام احاديثي كه در اين باب وارد شده، دربارة سپاهي است كه در صدد پيكار با امام مهديQ است.

1. ابن حنبل، احمد، مسند، بيروت، دارالفكر، بي‌نا، بي‌تا.
2. ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، بيروت، داراحياء التراث العربي، بي‌تا.
3. أبي بكر أحمد بن علي الخطيب البغدادي، تاريخ بغداد، دراسة وتحقيقه مصطفى عبد القادر عطا، دار الكتب العلمية بيروت - لبنان
4. ترمذي، ابو عيسي محمد بن عيسي، السنن، بيروت، دارالفكر، ۱۴۰۳ق.
5. تفتازاني، سعدالدين، شرح المقاصد، بي‌جا، منشورات الرضي، ۱۴۰۹ق.
6. حاكم نيشابوري، محمد بن عبدالله، المستدرك علي الصحيحين، بيروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۸ق.
7. ذهبي، شمس‌الدين، سير اعلام النبلاء، بيروت، موسسه الرساله، چ۴، ۱۴۰۶ق.
8. مسلم قشيري نيشابوري، مسلم بن حجاج، الجامع الصحيح، بيروت، دارالفكر، چ۲، ۱۳۹۸ق.
9. نووي، يحيي بن شرف، شرح صحيح مسلم، بيروت، دارالكتاب العربي، ۱۴۰۷ق.

برگرفته از مهدويت در صحاح سته، سيد رضي قادري، ناشر بنياد فرهنگي حضرت مهدي موعود، چاپ يازدهم، ۱۳۹۰