مدیریت مهدوی
مدیریت مهدوی، از دانشنامه جامع مجازی ویکی مهدویت
تعریف مديريت
مديريت از ديدگاه اسلام عبارت است از: «هنر و علم بهكارگيرى صحيح افراد و امكانات براى رسيدن به اهداف سازمانى به گونهاى كه با موازين شرع مغايرت نداشته باشد». [۱]
اگر بخواهيم امروزه معادل و مرادف و همانندى براى رهبرى و مديريت در مصطلحات اسلامى بيابيم، بايد بگوييم رهبرى ارشاد و رشد مراد است. لذا قدرت رهبرى همان قدرت برهدايت و ارشاد در اصطلاحات اسلامى است. [۲]
برای امام زمان به عنوان مدیر سه نوع مدیریت متصور است:
مدیریت در عصر غیبت صغرا
دوران غیبت صغرا را عصر آشفتگی و حیرت شیعیان نامیدهاند، چراکه جو اختناق و سیاست عباسیان موجب گردید تا امام حسن عسکری راه تقیه و رازداری و احتیاط را در پیش گرفته و حتی از انتشار خبر ولادت حضرت مهدی جلوگیری نماید و در این مدت تنها چند نفر معدود توانستند حضرت مهدی را از نزدیک زیارت کنند. [۳] بههمینعلت بود که پساز شهادت امام حسن عسکری پیروان آن حضرت به چهارده فرقه و بنا به نقل برخی مورخان به بیست فرقه منشعب شدند. [۴]یکی دیگر از مشکلات بزرگ دوران غیبت صغری ظهور و بروز مدعیان دروغین بود که باعث انحراف فکری و عقیدتی شیعیان میشدند. [۵]
شکلگیری نهاد وکالت و نیابت یکی از حکیمانهترین تدابیری بود که از سوی ائمه اطهار برنامه ریزی شده و در دوران غیبت صغرا این نهاد به طور کامل به رهبری چهار نفر به عنوان نواب اربعه مدیریت گردید.
درحقیقت امام عصر با تشکیل نهاد و کالت و نیابت بهنحوی هدفگذاری و مدیریت درازمدت دینی و سیاسی جامعه را برنامهریزی کردهاست تا جریان امور تحت اشراف آن حضرت توسط گماشتگان و نواب ایشان مدیریت شود. از وظایف آنان می توان به مواردی اشاره کرد:
زدودن شك و حيرت مردم درباره وجود امام مهدى، [۶] پاسخگويى به پرسشهاى فقهى و مشكلات عقيدتى[۷]، اخذ و توزيع اموال متعلق به امام، [۸] مبارزه با «غلات» و مدّعيان دروغين نيابت و بابيّت، و افشاى ادعاهاى باطل آنان[۹]، مبارزه با وكلاى خائن، [۱۰] آمادهسازى مردم براى پذيرش غيبت كبرى[۱۱]، نصب وكلا براى نواحى شيعهنشين در عصر غيبت صغرى. [۱۲]
این مدیریت غیر مستقیم سرانجام در سال ۳۲۹ ق با رحلت آخرین وکیل و عدم تعیین جانشین توسط امام پایان یافت.
مدیریت امام غائب در عصر غیبت کبری
در عصر غیبت کبرا نوع مدیریت متفاوت است. چرا که وکیل و نایب خاصی برای امام تعیین نشده است. بلکه این مدیریت می تواند از طریق فقها و نایبان عام امام زمان صورت پذیرد. در نیابت عامه، براساس یک ملاک و معیار کلی که امام زمان(عج) معین فرموده، هر فردی که آن ضابطه را از همه جهت و در همه ابعاد دارا باشد، نایب امام زمان(عج) رهبر جامعه خواهد بود؛ پس این مقام و نیابت توسط خود حضرت مهدی(عج) به عالمان واجد شرایط داده شده است.
چنانچه در برخی از احادیث از امام عصررسیده است که آن حضرت در توقیع (در جواب نامه اسحاق بن یعقوب در غیبت صغری) مبارک چنین مرقوم داشته است.
«وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ»؛ «در رویدادهای تازه رجوع کنید به راویان حدیث ما- که همان علماء و مجتهدین میباشند- زیرا آنان حجت من بر شما میباشند و من حجت خدا هستم.»[۱۳]
و در توقیع دیگر مرقوم فرموده است: «فَأَمَّا مَنْ كَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ حَافِظاً لِدِينِهِ مُخَالِفاً عَلَى هَوَاهُ مُطِيعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ يُقَلِّدُوهُ»؛ عوام تقلید کننده از علماء و فقهایی که بر نفس خود مسلطند و حافظ دین و مخالف هوای نفس و مطیع امر مولای خویش میباشند. [۱۴]
از این احادیث شریف به خوبی استفاده میشود که امامان منصب قضاوت و امور مسلمین را به علماء صالح واگذار کردهاند، تا آنجا که رد بر آنها در حد رد بر امام و رد بر امام، در حد رد بر خداست و کسی که خدا را رد کند، مشرک است.
به این صورت که امام، ضابطهای کلی و صفات و مشخصاتی عام به دست داد که در هر عصر، فرد شاخصی که آن ضابطه- از هر جهت و در همه ابعاد- بر او صدق کند، نایب امام شناخته شود و به نیابت از او در امر دین و دنیا، سرپرست جامعه باشد، سخنش سخن امام و اطاعتش واجب و مخالفتش حرام خواهد بود.
مدیریت در عصر ظهور
دولت مهدوى (عج) مبتنى بر ساختار امامت است. شيوه استقرار، ساخت حكومتى و نهادهاى آن نيز براساس «نظام امامت» تبيين مىشود. در تحليل و بررسى كارويژهها و راهبردهاى حكومتى نيز «ساختار امامت» مبنا و شاخص قرار مىگيرد و امام- بهعنوان خليفه خدا در عالم و قطب و محور تمامى امور- در رأس قرار مىگيرد و جهان را براساس وظايف و كارويژههاى «امامت» مديريت و راهنمايى مىكند. [۱۵]. در این بین به انواعی میتوان اشاره کرد:
الف. نیروی انسانی صالح
در اداره حكومتى كه امام مهدى عجّل اللّه تعالي فرجه الشّريف رهبرى آنان را عهدهدار خواهد شد، كارگزاران و مديران و مسئولان حكومت از بزرگان امت انتخاب خواهند شد. از اينروست كه در بعضى از روايات به تركيب نظام حكومتى حضرت اشاره شده است و در برخى ديگر از روايات، پيامبران و جانشينان آنان و تقواپيشگان و صالحان روزگار و بزرگان اصحاب پيامبر از مصاديق اصلى كارگزاران آن دولت كريمه معرفى شدهاند.
در روايتى از امام صادق عليه السّلام آمده است:
در برخى ديگر از روايات اوصاف و مشخصههاى ياران حضرت اشاره شده است. از جمله اينكه آنان داراى قدرت چهل مرد هستند، [۲۱] دلهايى چون پارههاى آتش و آهن دارند، [۲۱] شجاعند و قدرتمند، جوانند[۲۲] و عاشق شهادت، [۲۳] سپاهيانى محبوب، فرمانبردار و مطيعند، [۲۴] سرعت عمل و قاطعيت در كار دارند، [۲۵] پارسا و شبزنده دارند[۲۶] زاهد و سادهزيستند[۲۷]
ب . دستورات كشور دارى
«مهدى (عج) اصحاب خود را به همه كشورها پراكنده مىكند و به آنان دستور مىدهد كه به عدل و احسان رفتار كنند»[۲۸] و نيز: «اميران و كارگزاران خود را به شهرها مىفرستد و دستور مىدهد كه عدالت را در ميان مردم پياده كنند». [۲۹] « [ياران خود را] فرمانروايان كشورهاى جهان مىگرداند و به آنان فرمان مىدهد كه شهرها را آباد سازند». [۳۰]
امام مهدى (عج) تنها به ابعاد ظاهرى مديريت نگاه نمىكند؛ بلكه اخلاق و معنويت را در رأس امور مديريتى قرار مىدهد: «چون سلطنت آنها به پايان رسد، خداوند با مردى از ما اهلبيت عليه السّلام بر امّت محمّد صلى اللّه عليه و اله منّت مىنهد. به تقوا سفارش مىكند، از روى بصيرت و هدايت گام برمىدارد. ». [۳۱]
ج. حقمدارى
مديريت در دولت مهدوى عليه السّلام تنها براى اداره امور و رفع مشكلات معمولى نيست؛ بلكه براى خدمت به مردم و احقاق حق آنان و دفع باطل است. در اين دولت حقّ كسى پايمال نمىشود و كسى جانب باطل را نمىگيرد: «. خداوند به وسيله او درهاى حق را مىگشايد و درهاى باطل را مىبندد»[۳۲] و نيز: «مهدى (عج) حق را احقاق مىكند و پشت كافران را درهم مىشكند»[۳۳] و «حق را احقاق و باطل را ابطال مىكند». [۳۴]
د. نظارت و راهبرى
يكى از اركان اساسى مديريت، نظارت و كنترل رفتار كارگزاران و مديران است تا از حق و حدود الهى تجاوز نكنند و هرچه بيشتر و بهتر كارهاى مردم را سامان دهند. اين مسأله در دولت مهدوى به خوبى رعايت خواهد شد: «براى او عمودى از نور از زمين تا آسمان نصب مىشود كه اعمال بندگان را در آن مىبيند»[۳۵] و نيز: «هنگامىكه امور به صاحب امر (ع) منتهى شود، خداوند همه نقاط پست زمين را براى او پر مىكند و همه نقاط مرتفع جهان را براى او هموار مىسازد تا همه كره خاكى، همچون كف دست او در افق ديد او قرار بگيرد. اگر يكى از شما مويى در كف دست داشته باشد، مگر ممكن است كه از ديدن آن ناتوان باشيد؟! [همه جهان براى او چنين خواهد بود]». [۳۶]
ه. سختگيرى در مديريت
و. مشاوره و نظرخواهى
حضرت مهدى (عج) اعلم و احكم مردم است؛ با اين حال در اداره كشور، استبداد رأى ندارد و با ياران و بزرگان مشورت مىكند: «مهدى (عج) با ياران خود مشورت مىكند». [۳۹]
ز. عزل حاكمان ستمگر
[امام مهدى]، حكمرانان ستمپيشه را عزل مىكند و زمين را از هر انسان نيرنگباز و فريبكار پاك مىسازد». [۴۰]
پانویس
- ↑حسين نصيرى، اصول و مبانى مديريت، ص ۱۳، انتشارات دانشگاه امام على عليه السّلام، ۱۳۵۸ شمسى.
- ↑سيد صمصام الدين قوامى «مديريت، هدايت، مهدويت»، نشريه انتظار موعود، ش ۱۴، ص ۱۹۱.
- ↑محمدبن الحسن، طوسی، الغیبه، ص ۲۵۳-۲۸۱.
- ↑مروجالذهب، مسعودی جلد۲ صفحه۱۷۲
- ↑محمدبن الحسن، طوسی، الغیبه، ۳۹۷- ۴۱۲.
- ↑تاریخ عصر غیبت، ص ۳۰۷.
- ↑تاریخ عصر غیبت، ص ۳۱۰.
- ↑جمعی از نویسندگان، تاریخ عصر غیبت صص ۳۱۰-۳۱۱.
- ↑جمعی از نویسندگان، تاریخ عصر غیبت، صص۳۱۱-۳۱۲.
- ↑جمعی از نویسندگان، تاریخ عصر غیبت، صص۳۱۲.
- ↑جمعی از نویسندگان، تاریخ عصر غیبت، ص ۳۱۳.
- ↑جمعی از نویسندگان، تاریخ عصر غیبت، ص ۳۱۵.
- ↑كمال الدين و تمام النعمة ج۲ ۴۸۴ ۴۵ باب ذكر التوقيعات الواردة عن القائم ع. ص : ۴۸۲
- ↑الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسي) ج۲ ۴۵۸ احتجاج أبي محمد الحسن بن علي العسكري ع في أنواع شتى من علوم الدين. ص : ۴۵۵
- ↑كارگر، رحيم، آينده جهان (دولت و سياست در انديشه مهدويت)، ۱جلد، مركز تخصصي مهدويت - قم (ايران)، چاپ: ۲، ۱۳۸۷ ه. ش.
- ↑محمد بن مسعود بن عياشى، تفسير، ج ۲، ص ۳۲، انتشارات كتابفروشى اسلاميه، تهران، [بىتا]؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۴۶.
- ↑ميرزا حسين نورى، نجم الثاقب، ص ۱۵۷- ۱۵۸، انتشارات مسجد جمكران، قم، [بىتا].
- ↑سيد بن طاووس، الملاحم و الفتن فى ظهور الغائب المنتظر، ص ۸۳، انتشارات مؤسسة الاعلمى، بيروت، [بىتا].
- ↑غاية المرام، ص ۶۹۷. (به نقل از: نجم الدين طبسى، چشماندازى به حكومت مهدى عجّل اللّه تعالي فرجه الشّريف، ص ۱۷۱)
- ↑بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۴۶.
- الفببحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۸۶
- ↑همان، ص ۳۳۴؛ رضى الدين على بن موسى بن طاووس، الملاحم و الفتن، ص ۱۴۵، انتشارات مؤسسة الاعلمى، بيروت، [بىتا].
- ↑مستدرك الوسائل، ج ۷، ص ۱۱۴. (به نقل از: چشماندازى به حكومت مهدى عجّل اللّه تعالي فرجه الشّريف)
- ↑بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۷
- ↑بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۴۱
- ↑بحار الانوار، ج ۵۲، ج ۵۳، ص ۳۰۸.
- ↑؛ نعمانى، الغيبة، ترجمه على اكبر غفارى، ص ۲۳۴، انتشارات مكتبة الصدوق، تهران، [بىتا].
- ↑كامل سليمان، يوم الخلاص، ج ۲، ص ۶۵۰؛ على محمّد على دخيّل، الامام المهدى، ص ۲۷۱.
- ↑لطف اللّه صافى، منتخب الاثر، ص ۵۹۲؛
- ↑كامل سليمان، يوم الخلاص، ج ۲، ص ۶۵۰؛ على محمد على دخيّل، الامام المهدى، ص ۲۷۱.
- ↑رضى الدين ابن طاوس، الاقبال، ( تهران: دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۶۷)، ص ۵۹۹ و ۶۰۰؛ محمّد باقر مجلسى، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۶۹؛ سيد مصطفى آل السيد، بشارة الإسلام، ص ۱۴۱.
- ↑«ابن طاووس، الملاحم و الفتن، ( نجف: ۱۳۸۲)، ج ۲، ص ۲۶۹.
- ↑محمّد بن ابراهيم نعمانى، الغيبة، ص ۱۸۴، ح ۳۵؛ فضل بن حسن طبرى، اعلام الورى، ص ۴۰؛ محمّد باقر مجلسى، بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۹۵.
- ↑محمّد بن على بن بابويه( شيخ صدوق)، كمال الدين، ج ۲، ص ۶۳۸.
- ↑كامل سليمان، يوم الخلاص، ج ۲، ص ۶۴۷؛ على حائرى يزدى، الزام الناصب، ص ۶، و نيز ر. ك: بحار الأنوار، ج ۲۵، ص ۱۶۹، ح ۳۹.
- ↑« محمّد بن على بن بابويه( شيخ صدوق)، كمال الدين، ج ۲، ص ۶۷۸؛ على بن مسعود عياشى، تفسير عياشى، ج ۲، ص ۲۷۸؛ على بن عبد الكريم نيلى، منتخب الأنوار المضيئته، ص ۱۹۹.
- ↑« عماد الدين طبرى، بشارة المصطفى، ص ۲۰۷؛ لطف اللّه صافي، منتخب الاثر، ص ۳۸۵، ح ۴؛ علاء الدين متقى هندى، البرهان، ص ۸۶ و ۱۷۳؛ شهاب الدين مرعشى نجفى، ملحقات الاحقاق، ج ۲۹، ص ۶۰۸.
- ↑نهج البلاغه، خطبه ۱۳۸.
- ↑على حائرى يزدى، الزام الناصب، ص ۲۰۷.
- ↑محمّد باقر مجلسى، بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۱۲۰، ح ۱۲۰.
منابع
- محمد بن مسعود بن عياشى، تفسير، ج ۲، ص ۳۲، انتشارات كتابفروشى اسلاميه، تهران، [بىتا]؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۴۶.
- ميرزا حسين نورى، نجم الثاقب، ص ۱۵۷- ۱۵۸، انتشارات مسجد جمكران، قم، [بىتا].
- كارگر، رحيم، آينده جهان، حكومت امام مهدى، ناشر: مركز تخصصي مهدويت، قم( ايران)، ۱۳۸۷ ه. ش
- كريم رفيعى، مديريت مهدوى، جهانى آرمانى، مجموعه آثار چهارمين همايش بينالمللى دكترين مهدويت، پديدآور: موسسه آينده روشن، ناشر: جامعة المصطفى العالمية، قم( ايران)، ۱۳۸۸ ه. ش