امام باقر و مهدویت

یکی از مهم‌ترین میراث های اعتقادی که از امام باقر به یادگار مانده و حقایق بسیاری را به جامعه بشری عرضه داشته؛ «معارف مهدوی» است که حضرت باقر مسائل مختلف مهدوی را برای تشنگان معارف اسلامی بیان کرده و تقریبا در همه ساحت‌ها و مباحث مربوط به مهدویت مطالب ناب و بسیار ارزشمندی را بیان کرده است.

شخصیت شناسی امام مهدی

در چند روایت از امام باقر(ع) مخفی بودن ولادت امام مهدی(عج) عنوان شده[1] و تعدادی از روایات نیز به سیمای ظاهری امام مهدی(عج) پرداخته‌اند.[2] در روایات امام باقر(ع) کم‌تر به نام مهدی(عج) اشاره شده[3] و در مواردی، به توصیف امام مهدی(عج) بسنده شده است.[4]

در روایتی دیگر نیز به ویژگی مشهور مادر امام مهدی(عج) اشاره شده است: «ابن سیدة الإماء؛ فرزند سرور کنیزان»[5] توصیف ظاهری مهدی(عج) و خبر دادن از ویژگی مادر او، خود تاکیدی است بر قطعیت موعود و همچنین گویای احاطه امام باقر(ع) بر این معارف است. نیز این توصیفات می‌تواند مطالبی را نیز در اختیار مخاطبان و آیندگان بگذارد.

غیبت

حکمت «غیبت» و بحث در این زمینه در روایات بسیاری دیده می‌شود. در این روایات، موارد ذیل از جمله دلایل غیبت عنوان شده‌اند: ترس از کشته‌شدن امام،[6] بیعت نکردن با گردن‌کشان زمانه[7]، تحول در روحیۀ حاکم بر جامعه[8]، غربال شدن[9] و همچنین نیاز به طی شدن دوره‌هایی در جامعه انسانی و حصول برخی تغییرات[10].

امام در این سخنان، از یک‌سو تداوم امامت آشکار را ناممکن و از سوی دیگر، غربال شدن شیعیان و حصول نوعی بلوغ اجتماعی را لازمه قیام و ظهور امام دانسته است.[11]

امام باقر(ع) برخی نکته‌های عصر غیبت را همانند سایر معصومان تکرار می‌کند: اصلاح امر مهدی(عج) در یک شب و همچنین شهادت بر امامت آن حضرت، توسل به حضرت ولی عصر و دعای برای ایشان.

عدم توقیت

بحث دیگری که در کلمات حضرت، مورد توجه خاص قرار گرفته، بحث «عدم تعیین وقت» برای ظهور است. در این روایات، هر گونه وقت‌گذاری به صراحت باطل به شمار آمده و گویندۀ چنین سخنی تکذیب شده است.[12]

انتظار فرج

امام باقر(ع) تصویری عمیق از مفهوم انتظار فرج می‌نمایاند که آن انتظار، بخشی از دین است، نه صرف حالتی در روح و روان مؤمن. انتظار به مثابه آمادگی و آماده‌سازی اوضاع و احوال برای ظهور، مهم‌ترین عمل در عصر غیبت به شمار می‌رود؛ عملی که خود فرجی است برای مؤمن در رسیدن به هدف و سطحی متفاوت در زندگی که خود از هر پیروزی و فرجی مهم‌تر است.[13]

یکی از شیوه‌های بیان معارف مهدوی، اشاره به سنت‌هایی است که همسان با پیامبران الاهی در حق امام مهدی(عج) جریان یافته است.[14] امام باقر(ع) در چند روایت به سنت‌هایی اشاره دارند که همسان با پیامبرانی چون موسی، عیسی، یوسف، یونس و حضرت محمد در خصوص امام مهدی(عج) نیز جاری شده است.[15]

عصر نزدیک به ظهور

در کتاب‌های روایی شیعه و اهل‌سنت، روایات بسیاری می‌توان یافت که از اوضاع آینده خبر می‌دهند؛ روایاتی که از آن‌ها به روایات «ملاحم» و «فتن» تعبیر شده و در علائم و نشانه‌هایی‌ است که پیش از قیام قائم(عج) رخ می‌دهند؛ وقایعی که با رخ‌ دادن آن‌ها می‌توان ظهور امام مهدی(عج) را توقع داشت و در واقع علائم ظهور به شمار می‌روند. این علائم گاه در آسمان و زمین و خارج از فضای اجتماعی و گاه حادثه‌هایی اجتماعی هستند. پرتکرارترینِ علامت‌های دسته اول در منقولات حضرت باقر «ندای آسمانی» است؛ ندایی که مهدی(عج) را به همگان معرفی و آغاز قیام او را اعلام می‌کند و برای هیچ کس تردیدی باقی نمی‌گذارد.[16]

در منقولات امام باقر از میان علائم اجتماعی، خروج سفیانی بسیار مورد توجه است. در این روایات نام، مشخصات ظاهری،[17] محل آغاز حرکت،[18] درگیری‌های پیش از آن،[19] مدت حکومت[19] و همچنین حوادثی توصیف شده‌اند که برای او و سپاهش رخ خواهند داد.[20] این کلمات، بر حتمیت قیام سفیانی تأکید[21] و خروج او را در سال قیام قائم[22] و پیش از حدوث آن عنوان کرده‌اند.

ظهور و وقایع همزمان با آن

توصیف هنگام ظهور، مضمون بخشی از روایات امام باقر(ع) است. خروج قائم در روز عاشورا رخ خواهد داد[23]و یارانی به تعداد سربازان رسول‌ خدا(ص) در بدر خواهد داشت که از مناطق مختلف دنیا گرد او فراهم می‌آیند.[24]

در مکه خطبه می‌خواند و از آن‌جا حرکت خود را آغاز می‌کند و پرچم، سلاح، کلاه‌خود و سپر رسول خدا(ص) و نیز پیمان‌نامه‌ای از جانب ایشان که همراه دارد. کنار کعبه، میان رکن و مقام با او بیعت می‌شود[25] و با ندای آسمانی و معرفی او با نام و نام پدر، جای شبهه برای کسی باقی نمی‌ماند.[26] او عصا و سنگ موسی[27] به همراه دارد و سنت‌هایی از انبیا در مورد او نیز جاری است.[28]

عیسی مسیح در زمان او به زمین بازمی‌گردد و در خدمت امام مهدی(عج) در می‌آید و در نماز به او اقتدا می‌کند.[29] در کافی از امام باقر(ع) نقل شده است، مبنی بر همراهی الیاس پیامبر با مهدی(عج) .[30]

امام باقر(ع) در برخی روایات از اوصاف یاران قائم گفته است؛ از شجاعت فوق‌العادۀ آنان،[31] از برادری و رفاقتشان[32] و از مطیع بودن آسمان و زمین و اشتیاق زمین و آسمان بر ایشان[33]. یاران قائم همگی در قید حیات نیستند و بسیاری از آنان به دنیا رجعت می‌کنند و در رکاب امام زمان حاضر می‌شوند.[34]

جنگ‌ها تا شکل‌گیری حکومت جهانی

شکل‌گیری حکومت جهانی مهدی(عج) با موانعی روبه‌روست که این موانع جز با جنگ کنار زده نمی‌شوند. یاران شجاع و همدل قائم(عج) که از آسمان و زمین حمایت می‌شوند، در خدمت اویند. در روایات، از مسیر حرکت قائم،[35] رفتن به سوی قدس،[36] درگیری‌ها و جنگ‌های او و همچنین پیروزی‌هایی که در انتظار اوست، خبر داده شده است؛[37] پیروزی‌هایی که با حمایت همان فرشتگانی به دست می‌آید که در جنگ بدر، مددرسان رسول خدا(ص) بودند.[38]

حکومت حجت خدا

این وعدۀ مکرر رسول و جانشینان اوست که مهدی(عج) دنیای لبریز از ظلم و بیداد را به دنیایی سرشار از عدل و داد بدل خواهد کرد.[39] حضرت باقر(ع) از عدل او،[40] تکامل عقل‌ها در عصر وی[41] و از بخشش و عطای او[42] خبر داده و حاکمیت مهدی را حکومت باعظمتی[43] ترسیم می‌کند که بر تمام عالم سیطره خواهد داشت[44] و حتی قوای طبیعی مسخّر اویند.[45]

او به حکومت و راهی دعوت می‌کند که برای مردم تازگی دارد و از اسلامی سخن می‌گوید که با درک دیگران از اسلام متفاوت است.[46]

پانویس

1. ↑علی کورانی و جمعی از پژوهشگران، معجم الاحادیث الامام المهدی، ج 4، ص 337-340.
2. ↑همان، ص 351-355.
3. ↑«اسْمُهُ‌ اسْمِي؛ نامش نام من است» نعمانی، الغیبه، ص 231.
4. ↑علی کورانی و جمعی از پژوهشگران، معجم الاحادیث الامام المهدی، ج 4، ص 341-351.
5. ↑همان، ص 357.
6. ↑همان، ص 346.
7. ↑همان، ص 348.
8. ↑محمد بن یعقوب کلینی، کافی ج 8، ص 362.
9. ↑علی کورانی و جمعی از پژوهشگران، معجم الاحادیث الامام المهدی، ج 4، ص 399-402
10. ↑همان، ص 319-321.
11. ↑امیر غنوی، طرح اندیشه مهدویت از سوی امام باقر(ع) فصلنامه مشرق موعود، سال هفتم، شماره بیست و هفتم، ص 11.
12. ↑علی کورانی و جمعی از پژوهشگران، معجم الاحادیث الامام المهدی، ج 4، ص 393 به بعد
13. ↑امیر غنوی، طرح اندیشه مهدویت از سوی امام باقر(ع) فصلنامه مشرق موعود، سال هفتم، شماره بیست و هفتم، ص 12-13.
14. ↑علی کورانی و جمعی از پژوهشگران، معجم الاحادیث الامام المهدی، ج 4، ص 357 و 359-363.
15. ↑برای مطالعه بیشتر، ر.ک: کمال الدین و تمام النعمه، صدوق، 1395: ج 1، 327).
16. ↑همان، ص 317، ص 367، 362، 382، 427، 429، 431، 433.
17. ↑همان، ص 418.
18. ↑همان، ص 362.
19. الفبهمان، ص 315، 384، 385، 390، 405، 416.
20. ↑این سخن با اسناد مختلفی از ابوبصیر نقل شده است (نعمانی، الغیبه، ص 282؛ مفید، الارشاد، ب: 389؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، 1395: ج 2، 653-654) و مشابه آن از کثیرالنوّاء (طوسی، 1407: ج 4، 300) و به نقل از علی بن مهزیار نیز وارد شده است (نک: صدوق، 1413: ج 1، 272).
21. ↑علی کورانی و جمعی از پژوهشگران، معجم الاحادیث الامام المهدی، ج 4، ص 423.
22. ↑همان، ص 417.
23. ↑همان، ص 451 و 453.
24. ↑علی کورانی و جمعی از پژوهشگران، معجم الاحادیث الامام المهدی، ج 4، ص 445 و 449.
25. ↑همان، ص 364-367.
26. ↑همان، ص 367 و...
27. ↑همان، ص 369 و 373.
28. ↑همان، ص 359 - 363.
29. ↑همان، ص 499 - 500
30. ↑همان، ص 439 - 443.
31. ↑همان، ص 437.
32. ↑همان، ص 435.
33. ↑همان، ص 434.
34. ↑همان، ص 15-16.
35. ↑همان، ص 455 و 469.
36. ↑علی کورانی و جمعی از پژوهشگران، معجم الاحادیث الامام المهدی، ج 4، ص 491-492.
37. ↑همان، ص 378 و 481.
38. ↑همان، ص 434.
39. ↑همان، ص 521.
40. ↑همان، ص 487، 513-514.
41. ↑همان، ص 515-516.
42. ↑همان، ص 509-511.
43. ↑همان، ص 371.
44. ↑همان، ص 501.
45. ↑همان، ص 517-518.
46. ↑همان، ص 317، 384، 503-506.

منابع

1. امیر غنوی، طرح اندیشه مهدویت از سوی امام باقر(ع)، فصلنامه مشرق موعود، سال هفتم، شماره 28.
2. علی الکورانی العاملی، معجم الاحادیث الامام المهدی، موسسه المعارف الاسلامیه، قم، 1411 ق.
3. محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، مکتبه الصدوق، تهران، 1397.
4. محمد بن علی بن بابویه قمی، (شیخ صدوق)، کمال الدین و تمام النعمه، مسجد مقدس جمکران، قم، 1382 ش.
5. محمد بن محمد(شیخ مفید)، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، الموتمرالعالمی لالفیه الشیخ المفید، قم، 1413 ق.

برگرفته از

1. مقاله امیر غنوی، طرح اندیشه مهدویت از سوی امام باقر(ع)، فصلنامه مشرق موعود، سال هفتم، شماره 28.