طلوعیان

طلوعیان، از دانشنامه مجازی ویکی مهدویت

همزمان با ملی شدن صنعت نفت نهضتی به نام طلوعیان در دو ایل بختیاری و بویر احمدی شکل گرفت. رهبر بختیاری ها مستر جیکاک و بویر احمدی ها آقا بابا رضایی بود. این نهضت با شعارهای متعدد از جمله سوء استفاده از آموزه مهدویت شکل گرفت و بعد از مدت کوتاهی از بین رفت.

در هنگامه ملی شدن صنعت نفت در دوره نخست وزیری مصدق (حک: ۱۳۳۰ ـ ۱۳۳۲ش)‌، انگلستان همه تلاش خود را به کار گرفت تا شاید آب از جوی رفته را بازگرداند و در این راه‌، ضمن اعتراض‌های شدیدی که به دولت ایران داشت، قانون ملی شدن نفت را نقض یک طرفه قرارداد ۱۹۳۳م قلمداد کرد. در همین جهت برای حل این مسئله به اقدامات متعددی دست زد که از جمله آن‌ها کمک خواستن از آمریکا شکایت به دیوان لاهه بود.[۱]

علاوه بر آن دو اقدا، ر سال۱۳۳۰ش در مناطق نفت خیز خوزستان، با همراه کردن مردم در میان دو ایل بختیاری و بویر احمدی نهضتی موسوم به«طلوعیان» تشکیل شد.

طلوع به معنای برآمدن خورشید است. اما در واقعة یادشده، به معنای ظهور یک پدیدة غیرمعمول بود که عده‌ای با اهداف خاص آن را طراحی و ترویج و به مردم عامی وساده‌دل القا و چنین به تودة مردم وانمود و تلقین کردند که نور ایمان‌، صداقت‌، راستی و حقیقت‌بینی در وجود آنها سر زده و طلوع کرده است. از این رو، به طلوعیان معروف شدند. مهم‌ترین وعدۀ آن ها ظهور قریب‌الوقوع امام زمان(عج) بود.[۲]

این واقعه در مدت زمان محدودی بخش اعظم استان امروزی کهکیلویه و بویر احمد‌، مناطقی از استان خوزستان‌، چهارمحال بختیاری، فارس واصفهان را در برگرفت. این جریان شبه مذهبی که بیش از هرچیز بر انکار دنیا و ترک آن، کناره‌گیری از امور دنیوی و بی‌ارزش بودن مال دنیا و خاک و نفت تاکید داشت، در میان ایل بختیاری به شخصی انگلیسی به نام «جیکاک» نسبت داده شده که آن را طراحی و ترویج کرده‌است. با خاتمه جنگ جهانی دوم، جیکاک به استخدام شرکت نفت ایران و انگلیس درآمد. می‌گویند حکومت واقعی مناطق نفت خیز در دست او بود. در سال ۱۳۲۹ ش، که موضوع ملی شدن نفت مطرح گردید‌، جیکاک برای جلوگیری از ملی شدن صنعت نفت تمام تلاش خود را به‌کار برد تا بتواند نهضت ملی شدن نفت را بی اثر و مضمحل کند و سلطه استعمار انگلیس بر ایران و به ویژه مناطق نفتی هم‌چنان استمرار داشته باشد.[۳]

وی در ابتدا با ترفند‌هایی مثل‌عصای الکتریکی‌، عمامه و ریش نسوز‌، شعبده بازی و ساختن اشکال مار و افعی، در بین عشایربختیاری قدرت نمایی کرد و با تحقیر و برخی سادات و ملاهای محلی‌، و غلبه بر آن ها توانست اعتماد بسیاری از عامه مردم را جلب کند. بسیاری با تاثیر پذیری از القائات جیکاک و ایادی آن‌، گروههایی را تشکیل دادند که در راس آن یک سردسته ( سرطلوعی) قرار داشت. فتنه جيکاک زمانی اوج گرفت که برای مقابله با ملی شدن نفت، به امام زمان (عج) متوسل گردید و خطاب به عشاير بختياری اعلام کرد‌ که در ملاقاتی که با امام زمان(عج) در منطقه بختیاری داشته‌، امام از ایشان خواسته است به مردم اعلام کند هر کس از حضرت علی (ع) و خاندانش پيروی می‌کند‌، دست از ملی شدن نفت بردارد. عشایر به بهانه این که آخرالزمان است اموال و دارایی خود را رها ساخته و در نتیجه اموال و دارایی آن ها به وسیله فرصت طلبان به چپاول رفت.[۴]

اين مامور انگليسي با گشت و گذار ميان عشاير بختياري اين شعار را به گويش بختياري براي آن ها طرح کرد:

يعنی کسـی کـه هـوادار و دلباختة علـی‌است، نفت و ديگر متعلقات دنیـوی را بـرای چـه می‌خواهد! امور دنیوی در مقابل مهر علی‌ بی ارزش است و همان مهرعلی کفايت می‌کند.

به همین دلیل بعضي از عشاير ساده دل و ناآگاه بختياري زندگي خود را رها كرده و با تشكيل دسته جات متعدد و درست كردن پرچم و علم هاي گوناگون، علي علي گويان به امامزاده‌ها رفته و طلب عفو مي‌كردندكه به همین دلیل آن سال به «سال طلوعي» يا «سروش» معروف گرديد.

در میان بویراحمدی‌ها، شخصی عارف مسلک به‌نام «آقا بابارضایی» نقش رهبری را به‌عهده داشت. آقا بابا که معروف و دارای جایگاه اجتماعی بود، این نهضت را اداره کرد.

اصلیترين و مهمترين مطلبی را که به آقابابا نسبت میدهند آن است که ادعای نیابت امام زمان(عج) را داشت. آقابابا شروع به دعاوی عجیب و غريب و وقوع خبرهای جالب و هیجان برانگیز از وقوع آخرالزمان و فرارسیدن روزهای تسويه حق از ناحق سر میداد. آقا بابا مدعی بود که دورة آخرالزمان سر رسیده، زمان آن است که حضرت (عج) ظهور کند تا همه را به راه درست بخواند، حق را از باطل جدا کند، مسلمانان را از کافران جدا سازد و ملحدين را از دم شمشیر بگذراند تا فقط نیکان و پاکان باقی بمانند او میگفت: هر گاه طلوع همه جا را فرا گرفت و قلبها با هم مهربان و مغزها نیك انديش و کردارها مردم پسند شد، ناجی ما خود را نشان میدهد و میآيد و با ظهور او دنیا پر از شادی و عدل و داد میگردد«دعوت به عدالت و راستگويی، پرهیز از دزدی، اخلاص در ايمان و عقیده به انجام فرايض دينی و آماده شدن برای ظهور امام عصر (عج) و همراهی و همکاری با آن حضرت در جهت استقرار عدالت و نابودی همیشگی ظلم و ستم و از بین بردن تمام پلیدیها و پلشتیها از ديگر خواستههای آقابابا از مردم بود. آقابابا؛ در کنار دعوت به راستی و درستی و عدم دلبستگی به دنیا و مال دنیا، خواسته های ديگری هم داشت. او از مردم درخواست میکرد که بخشی از اموال خود را به طلوعیان دهند تا در راه ترويج آئین خود، که هموار کردن زمینه برای ظهور امام زمان(عج) است، هزينه کنند. علاوه براين، کمك به نیازمندان و مستمندان دلیل ديگر اين خواسته بود. به همین سبب؛ مردم هنگام زيارت آقابابا، هدايای بسیار تقديم میکردند[۵].

در جریان طلوعیان، دست استعمار انگلیس معلوم است. استعمار انگلیس در سال‌های ملی شدن صنعت نفت برای جلوگیری از این حرکت، افرادی مانند جیکاک را به مناطق مورد نظر خود گسیل داد تا با طراحی حیله‌های مختلف از این امر ملی جلوگیری کند.

بیسوادی مردم این مناطق، عدم مراکز آموزشی، عدم ارتباط با مراکز علمی و فرهنگی ـ با توجه به شرايط خاص طبیعی منطقه که کاملاً کوهستانی و در میان رشته کوه های اطراف محصور بود ـ عدم حضور عالمان و مبلغان دينی؛ از عوامل فقر فرهنگی زمینه ساز برای پديدة طلوعی بود.[۶]

آقا بابا رضایی مدعی مهدویت و رهبر طلوعیان به دعا نویسی در میان قوم خود شهره بود. وی در جهت بهبود بیماری‌ها‌، ترویج مهر و محبت بین همسران و حتی برای حفظ گوسفندان بازمانده از گله، دعا می‌نوشت. این فرهنگ گویای آن است که دعا نویسی و شبه آن در بین مردم رواج فراوانی داشته است.در واقع، درآمد بخشی از مردم و ارتزاق آن‌ها، از راه دعا نويسی بود و با توجه به باور رايج و فضای فرهنگی حاکم، دعانویسان مشتريان فراوان هم داشتند! اگر دعای ملايی، تصادفی اجابت می‌شد، طبیعی بود که بازارش گرم تر و مشتريان بیش تری پیدا می‌کرد. آقا بابا یکی از کسانی بود که برحسب اتفاق بازارش رونق گرفت. در اين زمینه، داستان معروفی نقل شده و در منابع مکتوب هم آمده است: سیدی از سادات به نام عیسی که وضع مالی مناسبی داشت، برای دادن سهم بیش‌تری از مخارج لشکر امام زمان تحت فشار قرار می‌گیرد و سید عیسی هم که به برآوردن درخواست آقابابا حاضر نبود به مرگ، تهديد شدو آقا بابا با لحنی اسرارآمیز و پرمعنی به او گفت: که خواهی ديد همین مال زياد، چون ماری به جانت خواهد افتاد. از قضای، روزگار فردای آن روز سید را ماری نیش زد و مرد. اين حادثه در تبلیع و ترويج و شهرت آقابابا بسیار مؤثر افتاد و حجتی شد برای کسانی که در گفته‌های آقابابا ترديد داشتند. خبر مرگ سید عیسی سبب گرايش بیش‌تر مردم به آقابابا شد، به طوری که مردم مشتاقانه و ديوانه وار به سوی اومی‌شتافتند! دسته دسته و گروه و گروه از سالم و غیرسالم، فقیر و غنی، نابینا و فلج با پای پیاده و با هدايای لازم به پابوس آقابابا می‌رفتند![۷]

بر اساس گزارش های منتشر شده، کسانی از این پدیده حمایت نمودند که دارای مشکلات عدیده ای، از جمله فقر بودند. یکی از محققان در این زمینه می‌نویسد:

«بیش تر گرويدگان به پديده طلوعی، رعايا بودند که تا پیش از آن رعیت خان و کدخدا محسوب می‌شدند. با پیوستن آن ها به جريان طلوعی ديگر حاضر به کار کردن برای خان و کدخدا نبودند. به همین سبب، هم خوانین و کدخدايان به شدت علیه آقابابا رهبر این جنبش فعالیت می‌کردند.»[۸]

این نهضت در بین بختیاری ها درادامه روند کار خود دست به قتل و عام عده‌ای از روستاییان زد. حکومت پس از اطلاع از این جریان، قاتلان را دستگیر کردو غائله طلوعیان پایان یافت. دولت ایران نیز که به کارشکنی و اخلال جیکاک در امر ملی شدن صنعت نفت پی برده بود وی را از ایران اخراج کرد.[۹]

و در بین بویراحمدی عدم تحقق ادعاهای آقابابا بود. آقابابا رضايی بارها به ايمان آورندگان خود اعلام کرده بود که ظهور نزديك است و مردم نیز منتظر ظهور بودند؛ اما اين وعده تحقق پیدا نکرد و بسیاری از شیفتگان اولیة آقابابا، به تدريج، به شك و شبهه افتادند و آرام آرام راه خود را از پديدة طلوعی و آقابابا جدا کردند.[۱۰]