جعفر کذاب
جعفر کذاب، از دانشنامه مجازی ویکی مهدویت
اولین شخصیتی که بعد از شهادت امام حسن عسکریS، با توجه به موقعیت و جایگاه اجتماعیاش به دلیل منسوب بودن با بیت امامت در دوران آغازین غیبت، ادعای امامت کرد و با تلاش در اشاعه برخی از عقاید نادرست، موجب گمراهی و تحیّر جامعه شیعی شد و با وجود انحراف در «عقیده» و «عمل» زمینه ساز گرایش گروهی از شیعیان به خود را فراهم کرد، «جعفربنعلی» ملقب به «کذّاب» است.
زیست نامه جعفر بن علی
در مورد تولّد، زندگی و شخصیت جعفر بن علی به صورت پراکنده در کتابهای تراجم، نسب شناسی و تاریخ عمومی مطالب اندکی بیان شده و البته بیشتر به انحرافات وی در دوران امام هادیS و امام عسکریS و آغاز غیبت صغرا پرداخته شده است.
جعفر بن علی، مشهور به «ابوعبدالله» از فرزندان امام هادیS است. جعفر در سن ۴۵ سالگی، در سال ۲۷۱ ق وفات یافت.[۱] بر این اساس، تولّد وی باید حدود سال ۲۲۶ ق باشد.[۲] امّا با توجّه به اینکه برخی از منابع جعفر را از امام عسکریS کوچکتر میدانند، جعفر میبایست پس از سال ۲۳۲ ق متولّد شده باشد.[۳] از مادر جعفر، در منابع امامیه سخنی به میان نیامده؛ امّا شواهد و اقدامات جعفر(ادّعای ارث[۴] و تحریک حکومت برای تفتیش منزل امام) در مقابل حُدی، ویای آن است که مادر امام عسکریS، مادر جعفر نیست[۵].[۶] «جعفر» در منابع شیعی به «کذّاب» مشهور است.[۷] و نزد پیروانش به «زکی» و «توّاب» ملقب است[۸] و از مهمترین القاب وی «ابوکرّین» است.[۹] فرزندان جعفر به دلیل انتساب به امام رضاS، به «بنو رضی»، [۱۰] یا «رضویون»[۱۱] مشهورند. از فرزندان مشهور جعفر، میتوان به ابورضا محسن بن جعفر (که در ایام المقتدر بالله عباسی در دمشق به سال ۳۰۰ خروج کرد) و همچنین به عیسی بن جعفر (فردی عالم، فاضل و استاد ابومحمد هارون بن موسی تلعکبری) اشاره کرد.[۱۲] جعفر۱۱سال پس از امام عسکریS در سامرا درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.[۱۳]
در منابع شیعی درباره سرانجام جعفر دو دیدگاه وجود دارد:
- برخی معتقدند که جعفر تا پایان عمر همچنان بر ادّعای خود باقی بود تا زمانی که درگذشت و هرگز توفیق توبه نیافت.[۱۴]
- دستهای دیگر بر این باورند که جعفر در راه رسیدن به مقامی که هرگز شایسته آن نبود، تلاش فراوانی کرد و با این اعمال باعث آزار امام هادیS، امام عسکریS و امام عصرQ شد؛ امّا در آخر از کردار خود پشیمان گردید و توفیق توبه یافت.[۱۵]
جعفر بن علی در روایات ائمّه
متن و فحوای روایاتی که پیش از تولّد جعفر درباره وی بیان شده، کاملا یکساناند. امام سجّادS میفرماید: «...پدرم از پدرش و او نیز از رسول اکرمa روایت کرده است: زمانی که فرزندم جعفر بن محمد متولّد شد او را «صادق» بنامید؛ چرا که پنجمین نسل از فرزندان او متولّد میشود که نام او نیز جعفر است و ادّعای امامت میکند و بر خداوند دروغ میبندد و او نزد خداوند، «جعفر کذّاب» است... با پدرش مخالفت میکند و بر برادر خود حسادت میورزد. ...گویا جعفر کذّاب را میبینم که طاغوت زمانش را برای تفتیش امر ولی الله وادار میکند. جعفر به ولادت آن حضرت جاهل و ناآگاه است و اگر به او دست یابد، به قتل او حریص است و به میراث او چشم طمع دوخته تا آنکه آنها را بدون حق بگیرد و تصاحب کند.»[۱۶]
باز در گزارشی شیخ صدوق نقل میکند: هنگامی که جعفر متولّد شد، همه اهل خانه، به جز امام هادیS خوشحال بودند. درباره علّت عدم خوشحالی امام از ایشان سؤال میشود؛ امام میفرماید: «او خلق فراوانی را گمراه خواهد کرد».[۱۷] و نیز آمده که جعفر در دوره جوانی با افرادی که از سوی امام هادیS طرد شدند، طرح دوستی ریخته بود از این رو، امام هادیS به یارانش دستور میدهد که «از پسرم، جعفر اجتناب کنید، او برای من به منزله پسر نوح است.[۱۸] نسبت به حضرت نوحS؛ که خداوند در حق او فرمود: ای نوح! او از کسان تو نیست، که آن عملی غیرصالح است.»[۱۹]، [۲۰] و در جایی دیگر چنین فرمود: «همانا جعفر دشمن است؛ اگر چه فرزند من است... حسن امام بعد از من است»[۲۱] و فرمود: «جعفر از تعالیم دین خارج و زیر بار فرمان من نیست.»[۲۲]
انحرافات اعتقادی جعفر
مهمترین انحرافات وی بدین قرارند:
ادّعای امامت در زمان حضور امام هادیS و امام عسکریS
بعد از شهادت امام هادیS از آنجا که جعفر در غصب مقام امامت طمع کرده بود، با امام عسکریS رفتاری خصمانه داشت. امام عسکریS نسبتِ بین خود و جعفر را مانند رابطه فرزندان حضرت آدم دانسته و فرمودند: «به خدا سوگند مَثل من و او، مَثل هابیل و قابیل از فرزندان آدم است، آنجا که قابیل نسبت به آنچه خداوند بر هابیل از فضلش بخشیده بود، حسد ورزید و او را به قتل رسانید و اگر برای جعفر هم زمینهاش آماده بود، مرا به قتل میرساند؛ امّا خواست خدا چنین نیست که او به این امر موفّق گردد.»[۲۳]
در دوره امام هادیS، یکی از کارگزاران معروف ایشان به نام «فارِس بن حاتم» که وکیل امام در مناطق وسیع و مهمّی از ایران بود؛ طیّ وقایعی در خطّی مخالف با آن حضرت قرار گرفت. وی ادّعای امامت جعفر را ابراز داشت.[۲۴] به گزارش ابن قبه، جعفر ادّعای امامت خود را بعد از وفات برادرش، سید محمّد مطرح کرد. امام هادی در پاسخ گروهی از شیعیان که گمان میکردند جعفر، جانشین امام هادیS، است میفرماید: «امام بعد از من حسن است.»[۲۵] یا در نامهای به ابیبکر فهفکی مینویسند: «ابومحمد خیرخواهترین آل محمد: و معتبرترین ایشان است. او پسر بزرگتر من و جانشین من است و رشته امامت و احکام آن به او میرسد. آنچه میخواهی از من بپرسی از او سؤال کن. رفع تمام احتیاجات شما نزد اوست.»[۲۶] این گونه روایات تصریح میکند که فعالیّتهای جعفر در پی اثبات امامت خود، حتّی در زمان امامت پدر بزرگوارش نیز بوده است.
ادّعای امامت جعفر در دوره غیبت
جعفر با شهادت امام عسکریS و آغاز غیبت صغرا، میدان رقابت را خالی یافت و فرصت را برای طرح جدّی امامت خود غنیمت شمرد. از اینرو، در این دوره تلاشهای متفاوت و پیگیریهای گوناگونی از او مشاهده میشود که مهمترین آنها عبارتند از:
قصد خواندن نماز بر پیکر امام عسکری S
برای این کار توفیق نیافت.[۲۷]
تصاحب اموال امام
اموال در تملیک امامQ دو دسته بودند: یک دسته اموالی که به شخص ایشان متعلّق بود و دیگر اموالی که به مقام امامت تعلّق داشت. بعد از شهادت امام عسکریS، اموال شخصی ایشان بهطور طبیعی به وارثان آن حضرت تعلّق میگرفت؛ امّا اموال متعلّق به مقام امامت که به عنوان وجوهات شرعی و نذورات به امام بعدی سپرده میشدند؛ گاهی به مبالغ هنگفت و قابل ملاحظهای میرسید.[۲۸] او حتی به ماترک امام دست برد و کنیزان آن حضرت را حبس و به فروش برخی از آنان اقدام کرد.[۲۹]
تحریک حکومت عباسی برای دستگیری امام عصر[۳۰]
دادن رشوه برای تصاحب مقام امامت
یکی از اقدامات جعفر بن علی برای به دست آوردن جایگاه امامت دادن «رشوه» به حاکم وقت بود. جعفربنعلی پس از شهادت برادرش نزد خلیفه رفت و گفت: مقام برادرم را به من بدهید در عوض سالانه مبلغ بیست هزار دینار بابت آن به شما میپردازم! وزیر به او گفت: ای احمق! سلطان برای کسانی که گمان میکنند پدر و برادر تو امام بودند، شمشیرش را آماده کرده است؛ با وجود این موفّق نشده است آنان را از این عقیده منصرف کند؛ اگر تو نزد شیعیان از مقام پدر و برادرت بهرهمندی، به تأیید سلطان و غیرسلطان نیازی نداری، و اگر شایستگی آن مقام را نداری، سلطان نمیتواند این مقام را به تو بدهد. سپس نزد سلطان رفت و از او نیز همین جواب را شنید.[۳۱] و نیز آمده است که جعفر میخواست مقام خلافت را به مبلغ سالی بیست هزار دینار بخرد که موفّق نشد.[۳۲]
توجیه عناصر مهم شیعه
یکی از مهمترین اقدامات مستقیمی که جعفر برای اثبات امامت خود در دوره غیبت صغرا به انجام رساند، ارسالِ نامههایی به بزرگان و خواصّ شیعه به منظور جلب رضایت و توجیه آنان بود. جعفر در این نامهها، خود را عالِم به همه علوم، بهویژه علم حلال و حرام دانست و ادّعا کرد وارث و جانشین امام عسکریS است.
یکی از معروفترین مکاتباتی که در این زمینه از وی گزارش شده، ارسال نامههایی است به احمد بن اسحاق قمی، نماینده امام عسکریS در قم است.
انحرافات شخصی جعفر
شرابخواری
یکی از القاب معروف جعفر، «زقّ الخمر» بود. این لقب بر استمرار وی بر شرابخواری دلالت دارد که در گزارش ورود عدّهای از اهالی قم به سامرا که از جانشین و وارث امام عسکریS سؤال کردند... در پاسخ به آنان گفته شد: جعفر که در کنار رود دجله همراه آوازه خوانان مشغول شرابخواری است[۳۳]... . همچنین آمده که اهل خانه جعفر میگفتند وی لباس زنانه میپوشد و برای او تار و تنبور مینوازند و او شراب میخورد.[۳۴] نیز از مهمترین گزارشها توقیع شریف امام عصرQ است که در این باره صراحت دارد.[۳۵]
ترک نماز و تعلیم سحر و جادو
جادوجعفر چهل شبانهروز نماز واجبش را ترک کرد تا سحر و جادو بیاموزد که مهمترین سند این مدّعا، متن توقیع مقدس امام عصرQ است.[۳۶]
موضع امام مهدی در قبال جعفر بن علی[۳۷]
با ادعاهای وی و به چالش کشیدن نهاد امام، ز ناحیه مقدسه نامه ای به احمدبن اسحاق قمی ارسال گردید تا مسئله را بر شیعیان روشن کند متن نامه چنین آمده است: «او ... با عملش بر خدا دروغ بست و نمیدانم که به چه چیزی امید داشته که چنین ادّعایی کرده است؟! آیا با آگاهی و فقاهتش در دین؟! ... یا به علم و دانشش که حتّی اندازه نماز و اوقات آن را نمیداند! یا به پرهیزکاریاش؟! ... یا به دلیل آیه و نشانهای؟! آن را بیاورد و یا حجّتی دارد پس آن را اقامه کند؛ یا دلیل و برهانی دارد آن را متذکّر شود... او را آزمایش کن و از او بپرس تا یک آیه از قرآن را تفسیر کند ... تا قدر و منزلت او را بشناسی و کمبودها و زشتیهایش بر تو آشکار شود. خداوند ... از این که امامت و پیشوایی را در دو برادر – جز امام حسن و امام حسینS ـ قرار دهد، خودداری کرده است[۳۸]... .»
عوامل انحراف
انحراف جعفر را میتوان در چهار عامل دانست که عبارتند از:
همنشینی با منحرفین
بسیار دیده میشود که حتّی افرادی که از زمینه تربیت صحیح برخوردارند، بر اثر «دوستی با افراد ناشایست» به انحراف کشیده شدند. جعفر بن علی نیز از طریق دوستی و همنشینی با افراد ناشایست، از جمله فارِس بن حاتم منحرف شد[۳۹].
حسادت
«حسادت» از جمله عوامل انحراف افراد است و در مورد جعفر بن علی نیز این نکته امر مسلّمی است. در ذیل روایتی که از امام سجّادS نقل شده و آن حضرت از قول پیامبر اکرمa درباره جعفر بن علی، میفرماید: «.. الحاسد لاخیه[۴۰]..؛ او نسبت به برادرش حسادت ورزید.» امام صادقS فرمود: «لیس منّا الّا له عدو من اهل بیته؛»[۴۱] همه خاندان ما دشمنی در میان بستگان خود دارند.» شخصی از امام صادقS پرسید: آیا فرزندان امام حسنS نمیدانند که امامت از آن کیست؟ امام صادقS در پاسخ فرمود: «میشناسند؛ ولی خصلت حسادت، آنها را از پذیرفتن حق باز میدارد.»[۴۲]
حرص و طمع به اموال و امکانات در دست امامان
طمعِ جعفربنعلی را در کسب اموال و امکاناتِ امام، میتوان در جریان درخواست وی از وکلا و نمایندگان امام، مبنی بر ارسال اموال برای وی و همچنین تملیک ارث امام عسکری دریافت کرد.[۴۳]
پانویس
- ↑شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، ملل و النحل، ۱۳۶۴: ص۴۵، پاورقی ۱.
- ↑العمری (العلوی)، ابوالحسن علی بن محمد، المجدی فی انساب الطالبین، ص ۱۳۴-۱۳۵.
- ↑مفید، محمدبن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ۲، ص ۳۳۵؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، ج ۱، ص۳۲۶.
- ↑صدوق، محمد بن علی، المقنع، ص۱۷۱؛ صدو، حمد بن عل، مال الدین، ص۴۷-۵۸.
- ↑ادّعای ارث امام (شیخ طوسی، محمدبن الحسن، الغیبه، ص۱۰۶-۱۰۷؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۰۵)؛ تحریک حکومت برای تفتیش منزل امامQ (شیخ طوسی، الغیبه، همان؛ شیخ کلینی، الکافی، همان).
- ↑العمری (العلوی)، علی بن محمد، المجدی فی انساب الطالبین، ص۳۳۰.
- ↑فخر رازی، محمدبن عمر، الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص ۷۸؛ ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب الصغری فی نسب آل ابی طالب، ص ۱۹۹؛ راوندی، قطب الدین بن سعد بن هبة الله، الخرائج الجرائح، ج ۱، ص ۲۶۸-۲۶۹؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج ۲، ص ۳۱۸؛ صدوق، محمد بن عل، مال الدّین و تمامه النعمه، ج ۱، ص ۳۱۹؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۰۵.
- ↑عرشی، حسین، بلوغ المرام فی شرح مسک الختام، به کوشش ماری کرملی انستانس ص۵۱؛ امین، محسن، اعیان الشیعه، ج ۶، ص ۴۲۵.
- ↑حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار فی احوال الرجال، اصفهان، نفائس مخطوطات اصفهان، ۱۳۵۱ش، ج ۳، ص ۹۸۷؛ العمری، علی بن محمد، ص ۱۳۱-۱۳۴؛ ابن عنبه، عمدة الطالب الصغری فی نسب آل ابی طالب، ص ۱۹۹؛ (هر کر دال بر شصت نفر است).
- ↑العمری، المجدی فی انساب الطالبین، ۱۳۸۰: ص۲۱۱؛ نوبختی، اسماعیل بن علی، فرق الشیعه نوبختی، ص۹۵؛ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۱۸۹؛ قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، ج۱، ص۱۶۳. شیخ طوسی، الغیبه، ص۱۴۲؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمتم النعمه، ج۲، ص۲۶۱.
- ↑ابن عنبه، عمدة الطالب، ص ۱۹۹.
- ↑تلعکبری در سال ۳۲۵ ق نزد او به آموختن علم حدیث پرداخت و از وی اجازه روایت گرفت: (قمی، شیخ عباس، منتهی آلامال فی تواریخ النبی و آلال، ج ۳، ص۱۸۹۴).
- ↑غلمانی، قدرت الله، «بررسی شخصیّت و عملکرد جعفر بن علی الهادیS، ص۷۷-۹۶.
- ↑احمدی کچایی، مجید و شافع مهرآبادی، سیدحسین، «کاوشی در باز شناسی شخصیت جعفر بن علی الهادی» تابستان پژوهش های مهدوی، ص۱۵
- ↑مفید، محمدبن نعمان، الفصول العشره، ص۶۲؛ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۱۸۰.
- ↑طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج ۲، ص ۱۹۴.
- ↑مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه للامام علی بن ابیطالبص ۲۳۹؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵: ج ۱، ص۳۲۱؛ شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۲۶؛ ابن عبد الوهاب، شیخ حسین، عیون المعجزات، قم، مکتبة الداوری، بیتا، ص۱۳۲.
- ↑معروف الحسینی، هاشم، سیرة الائمه الاثنی عشر، ج۲، ص۵۳۴.
- ↑سوره هود: آیه ۴۲.
- ↑خصیبی، هدایة الکبری، ص ۳۸۱-۳۸۲.
- ↑همان، ص۳۲۰.
- ↑صدر، محمد، تاریخ الغیبه، ج۱، ص ۲۹۹.
- ↑خصیبی، حسین بن حمدان، هدایة الکبری، ص۳۸۲.
- ↑قاضی عبدالجبار، احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، تحقیق محمود عبدالحکیم، ص۱۸۲؛ ناطق بالحق، یحیی بن الحسین، تیسیر المطالب فی امالی ابیطالب، ص۱۶۶.
- ↑کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۱۱۷.
- ↑همان، ص۱۱۶.
- ↑صدوق، کمال الدّین، کمال الدی، ۴۷۵ـ۴۷۶، ح۲۵؛ امین، محسن، اعیان الشیع، ۲، ص۴۳.
- ↑قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۱۹۴۱
- ↑کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۲۴، مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ج۵، ص۲۲۷
- ↑طوسی، الغیبة، ص۷۴.
- ↑صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵: ص۳۷۹؛ المعروف، هاشم، : سیرة الائمه اثناعشر، ج۲، ص۵۳۴-۵۳۵؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۰۵.
- ↑مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۱۱؛ اربلی، کشف الغمه، ج۳، ص۲۸۲-۲۸۳.
- ↑صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵: ج ۲، ص ۴۷۷.
- ↑خصیبی، هدایة الکبری، ص۳۸۲.
- ↑صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۱۰؛ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱: ص۱۷۶ و ۲۹۰؛ طبرسی، احمد، الاحتجاج، ج۲، ص۴۷۰؛ اربلی، کشف الغمه، ص۱۰۲۴.
- ↑صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۱۰؛ طوسی، الغیبه، ص۱۷۶ و ۲۹۰؛ طبرسی، احمد، الاحتجاج، ج۲، ص۴۷۰؛ اربلی، کشف الغمه، ص۱۰۲۴.
- ↑طبرسی، احمدبن علی، الاحتجاج، ص۴۶۸، کشی، محمدبن عمر، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۲۸۷-۲۹۰.
- ↑شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص۶۵؛ طوسی، الغیبه، ص ۲۸۷، طبرسی، احمد، الاحتجاج، ج ۲، ص ۴۶۸؛ محدث اربلی، کشف الغمه، ص۱۰۲۴.
- ↑معروف الحسنی، هاشم، سیرة الائمة الاثنی عشر، ج۲، ص۵۳۴ و مدرسی طباطبایی، سیدحسین، مکتب در فرایند تکامل، ص۱۴۶ به نقل از (النقض علی ابی الحسن علی بن احمد ابن بشار فی الغیبه، ابن قبه راضی، ابوجعفر محمدبن عبدالرحمان، بند۲۰).
- ↑حائری یزدی، علی، الزام الناصب فی اثبات الحجة الغائب، ؤسسه الأعلمی للمطبوعات، بیروت، ج۱، ص۱۹۹.
- ↑بحرانی، عبدالله، عوالم العلوم و المعارف و الاحوال من الایات و الاخبار و الاقوال، ج۱۸، ص۲۶۶.
- ↑ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین، معالم العلما، ص۱۸۵-۱۸۶.
- ↑طبرسی، احمدبن علی، الاحتجاج، بی تا: ج۲، ص۴۶۸، کشی، محمدبن عمر، اختیار معرفةالرجال، ۱۴۰۹: ج۱، ص۲۸۷-۲۹۰.
منابع
- قرآن کریم
- ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، شرح الاخبار فی فضائل ائمه الاطهار:، تحقیق: محمدحسین حسینی جلالی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۹ق.
- ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، بیروت، بینا، ۱۴۰۴ق.
- ابن عبد الوهاب، شیخ حسین، عیون المعجزات، قم، مکتبه الداوری، بیتا.
- ابن عنبه، احمد بن علی الحسینی الداوودی، عمده الطالب الصغری فی نسب آل ابی طالب، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، ۱۴۳۰ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه الائمه، مترجم: علی زوارهای، چ سوم، تهران، انتشارات الاسلامیه، ۱۳۸۲ش.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- بحرانی، عبدالله، عوالم العلوم و المعارف و الاحوال من الایات و الاخبار و الاقوال علی بن ابیطالب۷، تحقیق: محمدباقرموحد، چ دوم، قم، موسسه الامام المهدیQ، ۱۳۸۲ش.
- جاسم، حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم۴، ترجمه: سیدمحمدتقی آیت الاهی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۸۵ش.
- حائری یزدی، علی بن زین العابدین، الزام الناصب فی اثبات الحجه الغائب۴، بیروت، موسسه الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۳ق.
- حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الاثار فی احوال الرجال، اصفهان، نفائس مخطوطات اصفهان، ۱۳۵۱ش.
- خصیبی، ابی عبدالله حسین بن حمدان، الهدایه الکبری، بیروت، موسسه البلاغ، ۱۴۱۱ق.
- راوندی، قطب الدین بن سعد بن هبه الله، الخرائج الجرائح، تحقیق و نشر: موسسه الامامه المهدیQ، قم، ۱۴۰۹ق.
- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ترجمه: مصطفی خالقداد هاشمی، تصحیح: سید محمدرضا جلالی نایینی، تهران، انتشارات اقبال، ۱۳۶۱ش.
- طوسی، محمد بن الحسن، الغیبه، قم، دارالمعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- --------------، تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن خرسان، چ چهارم، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- صدر، محمد، تاریخ الغیبه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۲ق.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمامه النعمه، ترجمه: منصور پهلوان، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق.
- ------------، المقنع، المکتبة الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۷ش.
- ------------، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ق.
- -----------، معانی الاخبار، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۱ق.
- طبرسی، فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ق.
- طبرسی، احمد بن علی، احتجاج علی اهل اللجاج، قم، اسوه، بیتا.
- طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن خرسان، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج۶.
- عرشی، حسین، بلوغ المرام فی شرح مسک الختام، تحقیق: انستانس، ماری کرملی، قاهره، مکتبه الثقافه، ۱۹۳۹ق.
- العمری، العلوی، ابوالحسن علی بن محمد، المجدی فی انساب الطالبین، تحقیق: احمد مهدوی دامغانی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، ۱۳۸۰ش.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، المطبعة العلمیه، تهران، ج ۱.
- غلمانی، قدرت الله، «بررسی شخصیت و عملکرد جعفر بن علی الهادیS»، مجله اسلام پژوهان، شماره۳، بهار ۱۳۹۲، ص۷۷ ـ ۹۶.
- فخر رازی، محمد بن عمر، الشجره المبارکه فی انساب الطالبیه، قم، منشورات مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۹ق.
- قاضی عبدالجبار، احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، تحقیق محمود عبدالحکیم، قاهره، دارالکتب المصریه، بیتا.
- قمی، شیخ عباس، منتهی آلامال فی تواریخ النبی و الآل، قم، دلیل ما، ۱۳۷۹ش.
- -----------، فینة البحار، قم، اسوه، ۱۴۰۴ق.
- کشی، محمدبن عمر، اختیار معرفة الرجال، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه للامام علی بن ابیطالب، قم، انصاریان، ۱۴۲۶ق.
- معروف الحسینی، هاشم، سیره الائمه الاثنی عشر، ترجمه: محمد رخشنده، تهران، امیر کبیر، ۱۳۷۰ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم، نشر کنگره شیخ مفید، ۱۳۱۴ق (الف).
- --------------، الفصول العشره، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق (ب).
- --------------، الفصول المختارة، بیروت، چاپ علی میر شریفی، ۱۴۱۴ق.
- ناطق بالحق، یحیی بن الحسین، تیسیر المطالب فی امالی ابیطالب، تحقیق عبدالله عزی، مؤسسه امام زید بن علی الثقافیه، یمن، ۱۴۲۲ق.
- نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، تحقیق آصف فیضی، قم، مؤسسه آل البیت:، ۱۳۸۵ق، ج۲.
- نوبختی، ابوالسهل اسماعیل بن علی، فرق الشیعة، ترجمه: محمد جواد مشکور، تحقیق: محمدصادق آل بحر العلوم، نجف، بینا، ۱۹۶۹م.
- --------------، التنبیه فی الامامه، البته بخشهایی از این کتاب در مقدمه کمال الدین آمده است، ولی بصورت مستقل چاپ نشده است.
- احمدی کچایی، مجید و شافع مهرآبادی، سیدحسین، «کاوشی در باز شناسی شخصیت جعفر بن علی الهادی» تابستان پژوهش های مهدوی
- مدرسی طباطبایی، سیدحسین، مکتب در فرایند تکامل
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین، معالم العلما