جریان احمد اسماعیل بصری

جریان احمد اسماعیل بصری، از دانشنامه جامع مجازی ویکی مهدویت

یکی از جریان های نوظهور حوزه مهدویت جریان موسوم به مدعی یمانی به رهبری فردی به نام احمد اسماعیل بصری است.

آنچه از خود نوشت احمد اسماعیل بصری و منابع مرتبط این جریان به دست می آید، آن است که وی در میان طرفداران خود به «احمد الحسن» مشهور گشته؛ درسال ۱۹۶۸م (۱۳۴۹ش) در شهر بصره عراق متولد شده و تحصيلاتش را تا ليسانس و اخذ مدرك مهندسي معمارى ادامه داده است.

طبق ادعاي وي، در اواخر سال ۱۹۹۹ م (۱۳۷۸ ش) و در ۲۹ سالگي، به امر امام مهدىQ، به نجف هجرت مي‌كند و چنين مي‌پندارد كه روش تدريس در حوزه‌ علميه، داراى خلل علمی است. او ادعا می‌کند طي سال‌هاي حضورش در نجف، با حوزه در تماس بوده؛ اما در آن شهر تحصيل نمي‌كرده است. به زعم یارانش، وي در سال ۲۰۰۲م (۱۳۸۱ ش) و پس از دیدن حضرت مهدیQ در رؤیا و خواب‌های متعدد، به اصلاح امور پرداخته است. همچنين پس از مدتي دعوت مخفيانه و ايمان آوردن برخي افراد، به دستور امام مهدىQ احمد بصری آشكارا به مردم اعلام ‌كرد كه فرستاده‌ حضرت مهدىQ است. وي دعوت مردم را در ماه جولای سال ۲۰۰۲م موافق با ماه جمادى الاول سال ۱۴۲۳ق در نجف اشرف آغاز كرد. [۱]

در آغاز دعوت، بين سال‌هاي ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۲ (۱۳۷۸ -۱۳۸۱ ش) و قبل از آشكار شدن دعوت، _ به زعم خود_ در اصلاح حوزه‌ علميه نجف، به فعاليت‌هایی با عنوان اصلاح علمي و اصلاح عملي و اصلاح مالي حوزه مبادرت ورزید.

بنا بر دیدگاه شیروان الوائل، وزیر امنیت دولت عراق و گروهی از طوایف بصره، احمد بن اسماعیل از طایفه «همبوش»، یکی از طوایف البوسویلم است. این طایفه، بر خلاف ادعای این جریان از سادات محسوب نمی شوند. همچنین شجرنامه حقیقی احمد بن اسماعیل را چنین ذکر کرده اند:

«احمد فرزند اسماعیل، فرزند صالح، فرزند حسین، فرزند سلمان، فرزند داوود، فرزند همبوش. [۲]

مریدان احمد، او را «احمد الحسن» نام‌گذاری می‌کنند و علت به کار بردن نام «الحسن» برای او، استناد به این روایت است:

وَ يُسَمِّيهِ بِاسْمِ جَدِّهِ رَسُولِ اللَّه۹ وَ يُكَنِّيهِ بکنیته، وَ يَنْسُبُهُ إِلَى أَبِيهِ الْحَسَنِ‌ الْحَادِيَ‌ عَشَرَ إِلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ؛ [۳] و او را با نام و كينة جدش رسول خداa مي‌خواند؛ و از طريق پدرش، حسن عسكريS كه امام يازدهم است، به حسين بن عليS نسبت داده مي‌شود.

در استدلال به این روایت چنین می‌گویند اسم او احمد است و او کسی است که به امام حسن عسکریS منسوب است و از طریق ایشان به امام حسینS متصل می‌شود. [۴]

در منشورات و بیانات این جریان، مجموعه ای از ادعاها برای احمد اسماعیل نام برده اند؛ مانند فرزند امام مهدی، قائم زمینه ساز ظهور [۵]؛ یمانی نشانه های ظهور[۶]؛ اولین مهدیین بعد از ظهور[۷]، شبیه عیسی[۸]، یکی از ۳۱۳ نفر از یاران امام مهدی، [۹] دابه الارض در روایات؛ [۱۰] او همان حجر اسماعیل و رکن یمانی[۱۱] و همان شیری است که با امیر المومنین در جنگ بدر و احد به دشمنان حمله کرده[۱۲] و همان کسی است که در کوه طور با موسی سخن گفته است. [۱۳]

این جریان از جمله ادله اثبات خود را خواب و استخاره بیان می‌کند و خواب را کوتاه‌ترین راه اثبات خود می‌داند. [۱۴] کسانی را که به او ملحق نشوند، از ولایت علی بن ابی طالبS خارج هستند و اعمال آن‌ها شامل حج، زکات، خمس و روزه باطل است. [۱۵]

در قسمت هایی از مباحث خود، آمیزه‌ای از تفکرات فرقه‌ شیخیه، بهائیت و اخباریون را دارند و به تحریف قرآن قائل هستند. [۱۶]

علم اصول، فلسفه، منطق، رجال و سندشناسی حديث را بدعت و تحویل خمس به غیر خود را حرام می‌داند. تقلید از مراجع را جایز نمی‌داند و خود را تنها پاسخ‌گوي مسائل شرعي معرفي مي‌كند. [۱۷] برخی از احکام اسلامی در نماز و غیره را باطل دانسته و قائل هستند که از جمله وظایف احمد اسماعیل نسخ برخی احکام می‌باشد. به عنوان نمونه، در اذان و اقامه شهادت رابعه، یعنی شهادت به امامت فرزندان حضرت مهدیQ را بدون دلیل شرعی اضافه کرده و گفتن اذان و اقامه به این صورت را قبل از تمام نمازهای روزانه، واجب می‌داند. [۱۸]

این جریان برای اثبات ادعاهای خود، عمدتا از ادله روایی استفاده می کند؛ اما روش آنان برای اثبات ادله جالب توجه است که نمونه های از آن اشاره می شود:

از آسیب هایی که در فهم صحیح روایات رخ می دهد، درآمیختگی روایات محکم و متشابه است. احادیث «متشابه»، احادیتی اند که معانی گوناگونی را برمی تابند و در دلالت بر مقصود گویایی و استواری محکمات را ندارند و از این رو، شبهه برانگیزند.

جریان احمد اسماعیل با سوء استفاده از روایات متشابه به ادعاهای خود می پردازد. به عنوان نمونه‌ یکی از نقل های حدیث لوح (بدون در نظر گرفتن روایات دیگر) گویای آن است که از منظر این جریان، تعداد ائمه سیزده عدد هستند و احمد اسماعیل بصری به عنوان قائم و امام سیزدهم می باشد[۱۹].

در راه حل احادیث متشابه با تشکیل خانواده حدیث و جمع آوری روایات یک موضوع و نیز آیاتی که به نوعی بر موضوع آن حدیث ناظر است؛ امکان ارجاع روایات متشابه به محکمات فراهم می شود. همچنین با توجه به سایر قراین، صدر و ذیل حدیث، معنای حدیث متشابه روشن می گردد.

«تحریف» بر وزن تفعیل، از ماده (حرف) اخذ گردیده و مراد از آن عدول کردن و تمایل از شیئی به شیء دیگر است. حدیث محرف آن است که در آن تغییری از روی جهل و سفاهت تغییر دهندگان رخ داده باشد؛ یا به صورت اضافه کردن عبارتی به گفتار اصلی، یا کم کردن عبارتی و یا تغییر حرفی به جای حرفی دیگر که مشابه آن نیست؛ روی داده باشد. این تحریف یا در سند روایت است و یا در متن آن. [۲۰]

این تحریف گاهی به صورت لفظی و گاهی به شکل معنوی شکل گرفته است. به عنوان نمونه احمد اسماعیل در معرفی خود به روایتی استناد می کند که رسول خداوند۹ فرمود : «إذا رأيتموه فبايعوه فأنّه خليفةالمهدي؛ هرگاه او را دیدید با او بیعت کنید؛ زیرا او خلیفه مهدی است.» برداشت او از این روایت آن است که خود را جانشین امام مهدی بداند. [۲۱] این، در حالی است که اصل روایت این چنین است: «إذا رأيتموه فبايعوه فأنّه خليفة اللّه المهدي‌؛ هرگاه او را دیدید، با او بیعت کنید؛ زیرا او خلیفه خدا مهدی است[۲۲].»

از منظر معنوی، به این روایت استناد کرده اند:[۲۳] «لَهُ‌ اسْمَـانِ‌ اسْمٌ يَخْفَى وَ اسْمٌ يَعْلُنُ . ، دو نام دارد، يكى نهان و ديگرى آشكار؛ امّا نام نهان او احمد و نام آشكار او محمّد است.» آنان ادعا دارند در این روایت دوفرد مراد است که اسم مخفی و گمنام احمد، در برابر شخصیت آشکار که امام مهدی باشد، قرار گرفته است. [۲۴] در پاسخ باید گفت تصریح روایت «له اسمان» به یک فرد دارای دو اسم است و لذا نمی‌توان از یک نفر دو فرد اراده کرد. [۲۵]

جریان مدعی یمانی در استنادات خود به طور بی ضابطه روایات را «تقطیع» کرده اند. مقصود از تقطیع حدیث، بخش بخش کردن حدیث و ذکر بخشی از آن بدون آوردن بخشی دیگر از یک حدیث است[۲۶]. به طور نمونه در روایتی به اوصاف احمد، بدین گونه اشاره کرده‌اند: «لَوْنُهُ‌ لَوْنٌ‌ عَرَبِيٌ‌ وَ جِسْمُهُ‌ جِسْمٌ‌ إِسْرَائِيلِيٌ.» با این روایت و روایات دیگر، به توصیف اسرائیلی بودن جسم او پرداخته اند.

این، در حالی که اصل روایت چنین است: «الْمَهْدِيُّ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِي لَوْنُهُ‌ لَوْنٌ‌ عَرَبِيٌ‌ وَ جِسْمُهُ‌ جِسْمٌ‌ إِسْرَائِيلِيٌ‌ عَلَى خَدِّهِ الْأَيْمَنِ خَالٌ كَأَنَّهُ كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ ٌّ يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً يَرْضَى فِي خِلَافَتِهِ أَهْلُ الْأَرْضِ وَ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ الطَّيْرُ فِي الْجَوِّ؛ مهدی مردی از فرزندان من است، رنگ بدن او رنگ نژاد عرب و اندامش مانند اندام بنى اسرائيل است {يعنى با صلابت و قوى مي‌باشد}. در گونه راست وى خالى است كه چون ستاره تابناكى بدرخشد. زمين را پر از عدل كند، چنان كه پر از ظلم شده باشد. ساكنان زمين و آسمان و پرندگان هوا در خلافت وى خشنود خواهند بود[۲۷]».

این جریان عبارت «عَلَى خَدِّهِ الْأَيْمَنِ خَالٌ كَأَنَّهُ كَوْكَبٌ دُرِّي»، را حذف کرده است؛ زیرا خود جریان یمانی وجود خال بر گونه را از اوصاف امام مهدی می داند[۲۸] و اگر آن را ذکر می کرد، بین ادله خودشان تعارض به وجود می آمد و دیگر نمی توانستند این حدیث را بر احمد تطبیق دهند.

از جمله شگردهای مدعیان دروغین، نقل روایات غیر مرتبط به منظور ایجاد آشفتگی ذهنی در مخاطب است. آنان با نقل روایت های متعدد در یک مسئله، قدرت تحلیل را از مخاطب گرفته و مغالطات خود را بر مریدان و جذب شدگان تحمیل می کنند. به طور مثال یکی از پیروان احمد اسماعیل، با نقل چندین روایت که در آن اعدای مانند ۷سال، نه سال، ۱۹ سال، و ۳۰۹ سال آمده است، بدون هیج تحلیل و بررسی، روایت ۳۰۹ سال را بر جریان احمد اسماعیل تطبیق داده است. [۲۹] این در حالی است که روایات ۳۰۹ سال از اساس به دوران رجعت امیر المومنین۷ مربوط می گردد[۳۰] و هیچ گونه دلیلی برای اثبات آنان وجود ندارد.

یکی از مواردی که به حدیث اعتبار و ارزش می دهد، منبع آن حدیث است که این نکته همواره مورد اهتمام حدیث پژوهان بوده است.

برای تحلیل یک منبع و اعتبار سنجی آن، مولفه هایی مانند موارد ذیل ملاک های معتبر شمرده می شوند: انتساب کتاب، شهرت و مقبوليت کتاب در دوره های مختلف، شخصيت علمي نویسنده، حوزه و مدرسه حدیثی، استادان و شاگردان نویسنده، ضبط، انضباط و دقت نویسنده، تحلیل شیوه نگارش، اتقان و عدم اتقان محتوایی، فراوانی مضامین مورد توجه نویسنده، بررسی مضامین مرتبط مطرح نشده، مقایسه کتاب با کتاب های مشابه، مقایسه مضامین موجود با کتاب های مشابه، بررسی متون شاذ و مستبعد. بر حسب این ویژگی ها می توان منبع را مورد قضاوت قرار داد. در غیر این صورت، اگر صحیح ترین روایت هم در منبع غیر معتبری ذکر شده باشد، ارزش چندانی ندارد؛ زیرا احتمال ساختگی بودن این روایات بسیار فراوان است، مگر آن که با روایات دیگر در منابع دیگر تایید گردد.

جریان احمد اسماعیل، بدون در نظر داشتن اعتبار و عدم اعتبار منابع و صرف وجود روایت در منبع هر چند غیر معتبر برای ترویج افکار انحرافی فرقه اقدام کرده اند. به عنوان نمونه آنان به کتاب هایی مانند، الفتن نعیم بن حماد(م۲۲۹)، الهدایه الکبری حسین بن حمدان خصیبی(م ۳۳۴) استناد جسته اند. [۳۱] این، در حالی است که الفتن از اساس از اهل سنت است و حتی در میان خود آنان از اعتبار چندانی برخوردار نیست[۳۲] همچنین هدایه الکبری خصیبی با رویکرد غالیانه تالیف شده است. [۳۳]

پیروان این فرد، خود را با عنوان «انصار امام مهدیQ» معرفي کرده، فعالیت خود را در چند بخش پی‌گیری می‌کنند:

این افراد، دارای طرفداران بسیاری نيستند؛ اما در ساخت پايگاه‌هاي اينترنتي و وبلاگ‌های متعدد تلاش دارند و مي‌كوشند با گسترش دعوت خود در محیط‌های اجتماعی و تالارهای گفت‌وگو، افراد دیگری را به جمع خود بيفزايند. [۳۴]

این گروه، در حال حاضر چند برنامه تصویری را در قالب CD و نيز ارائه در شبکه‌های تصویری اینترنتی، عرضه می‌کنند و به تبلیغ ادله دعوت خود می‌پردازند. مهم‌ترین فعالیت آنان در این زمینه، ساخت مستندی به وسيله گروه هاشم فیلم می‌باشد. [۳۵]

حدود چهل کتاب را به احمد نسبت داده‌اند و تعدادی از رهبران فکری این گروه، مانند ناظم العقیلی، کتاب‌هايی را در پاسخ به سؤالات یا طرح مباحث جدید نگاشته‌اند. [۳۶]

فعالان این گروه در محافل عمومی علمی، اعم از مدارس، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها و حتی خیابان، حضور مي‌يابند و به گفت‌وگوی دو طرفه با افراد می‌پردازند. [۳۷]

در این زمینه می‌توان به شرکت در نمایشگاه فرانکفورت (۲۰۱۲م) و بغداد (۲۰۱۲م) اشاره كرد.

نمونه‌ای از تبلیغات افتتاح رادیو در سایت رسمی این گروه، چنین است:

به فضل الله تبارک و تعالی، صبح امروز، چهارشنبه ۳/۸/ ۱۳۹۱، برابر با ۲۴ اکتبر ۲۰۱۲ ساعت ۶ بامداد، کانال رادیویی انصار امام مهدیQ به مشارکت و کمک انصار امام مهدیQ در آمریکا و کانادا افتتاح شد. [۳۸]

در این روز مبارک، سخنان افتتاحيه را سید حسن موسوی حمامی، فرزند مرجع مرحوم سید حمامی مسئول هیات علمی حوزۀ انصار امام مهدیQ در نجف اشرف آغاز كردند و سپس شیخ صادق محمدی، مدیر حوزۀ علمیه، سخناني در مورد این اقدام مبارک و همچنین منجی عالم بشریت ارائه كرد.

نکته قابل توجه این که احمد اسماعیل و یارانش دچار انشقاق‌های درون فرقه‌ای شده اند که در این زمینه چهار گروه را می توان نام برد:

این دسته به ریاست چند از یاران احمد اسماعیل به نام‌های سید حسن حمامی، ناظم العقیلی، سید واثق الحسینی و حبیب سعیدی السلمی اداره می‌گردد. در این میان، سید حسن حمامی اخیرا به طرز مشکوکی فوت کرده است؛ اما سه تن دیگر، از فعالان این گروه هستند و مدیریت رسانه ای و علمی این جریان را به عهده دارند. [۳۹]

پس از اختلافات عقیدتی و اخلاقی که زمزمه‌های آن در گروه های تلگرامی احمد اسماعیل نیز مطرح گردید؛ گروه دومی با عنوان «مکتب مصر» یا «پرچم‌های سیاه» پدید آمد. این گروه که مخالفان مکتب نجف هستند به ریاست عبدالله هاشم و علی الغریفی شکل گرفته‌اند. [۴۰]

این گروه در حال حاضر به مدیریت مهدی رحیمی فعال هستند. وی تلاش‌های بسیاری در پالتاک فارسی و سایت فارسی زبان آن‌ها داشت و در نمایشگاه بین المللی فرانکفورت نیز مسئول برگزاری غرفه‌ کتاب احمد اسماعیل بصری بود؛ اما اکنون مورد غضب مکتب نجف بوده و خود جداگانه‌ فعالیت دارد. [۴۱]

این گروه به مسئولیت رازق الجابری در نجف مشغول فعالیت است.

منابع متعددی در نقد این جریان تدوین شده است که به مواردی از آن ها اشاره می‌شود:

از تبار دجال، راه و بیراهه، ناقوس گمراهی، ره افسانه، خواب پریشان، رهنمای کور، عیارهای شناسایی مهدی موعود و تمایز آن از مدعیان دروغین، پژوهشی درباره دوازده مهدی، خواب نما، لوح و قلم، نبرد (۱)، بررسی و نقد مستندات قرانی جریان احمد اسماعیل نوشته جواد اسحاقیان، بررسی و نقد تعدد قائمیت در جریان انحرافی احمد اسماعیل نوشته مسلم کامیاب، درسنامه نقد فرقه یمانی اثر علی محمدی هوشیار و فرقه احمد اسماعیل در بوته نمود و نقد. در بخش عربی نیز می توان به منابعی مانند «المهدویه الخاتمه سید ضیاء الخباز، اهدی الرایات، شیخ علی آل محسن، اشاره کرد.

1. ابن بابويه، محمد بن على ‌، كمال الدين و تمام النعمة، محقق: غفارى، على اكبر، چ دوم: تهران : اسلاميه‌،
2. ابن منظور، محمد بن مكرم‌؛ لسان العرب‌؛ محقق: مير دامادى، جمال الدين‌؛ چ سوم؛ بیروت؛ دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع- دار صادر؛ ۱۴۱۴ ق. ‌
3. انتشارات انصار یمانی، ادله جامع یمانی، بی جا، اصدارات انصار امام مهدی،
4. آیتی، نصرت الله؛ ناقوس گمراهی؛ چ اول؛ قم: بنیاد فرهنگی مهدی موعود؛ ۱۳۹۶.
5. بصری، احمداسماعیل؛ بیان الحق و السداد من الاعداد؛
6. بصری، احمد بن اسماعیل؛ الجواب المنیرعبرالثیر، بی جا، اصدارات انصار امام مهدی، ۱۴۳۱ق.
7. بصری، احمد اسماعیل، المتشابهات، چ۲؛ بی جا، اصدارات انصار امام مهدی، ۱۴۳۱ق
8. بصری، احمد اسماعیل، الوصیة المقدسة، بی جا، اصدارات انصار امام مهدی، ۲۰۱۰م
9. بصری، احمد بن اسماعیل؛ بیان حق و سداد از طریق علم اعداد، اصدارات انصار امام مهدی؛ ۱۴۳۱.
10. خصيبى، حسين بن حمدان‌، الهداية الكبرى‌، چ اول؛ بیروت: مؤسسة البلاغ‌، ۱۳۷۷ ه. ش‌.
11. دیراوی، عبدالرزاق، دعوه السید احمد الحسن هی الحق المبین، اصدارات انصار امام مهدی، ۱۴۳۶
12. السالم، علاء؛ رساله فی وحده شخصیه مهدی الاول، والقائم و الیمانی؛ چ اول، بی جا: اصدارات انصار امام مهدی؛ ۱۴۳۳ق.
13. شهبازیان، محمد، ره افسانه، قم، مرکز تخصصی مهدویت، ۱۳۹۶.
14. صادقی، مصطفی، الفتن ابن حماد قدیمی ترین کتاب در مهدویت، آئینه پژوهش شماره ۸۴ ، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۲.
15. صفری فروشانی، نعمت الله، حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری، طلوع، زمستان ۱۳۸۴ش، شماره ۱۶.
16. العقیلی، ناظم، پژوهشی درباره یمانی، بی جا، اصدارات انصار امام مهدی، ۱۳۹۲ ش
17. کاظمی، مصطفی، بشارت الاسلام، موسسه البلاغ، بیروت، بی جا
18. مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایه، قم، دلیل ما، ۱۳۸۶ش
19. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار؛ چ ۲، بیروت: دارالاحیا، ۱۴۰۳ق.
20. موسوی، اسماعیل؛ اخبار طاهرین در مورد مهدی؛ بی جا، اصدارات انصار امام مهدی؛ ۱۴۳۳ق.
21. ميرداماد، محمدباقر بن محمد، الرواشح السماویة؛ چ اول؛ قم، دارالخلافة ، ۱۳۱۱ق.

برگرفته از کتابهای ره افسانه نوشته محمد شهبازیان و بررسی ایده تعدد قائمیت در جریان احمد اسماعیل بصری، نوشته مسلم کامیاب .