یمانی

«قیام یمانی» که در روایات متعددی از منابع دست اول حدیثی شیعه و اهل‌سنت ذکر شده؛ از نشانه‌های مهم ظهور امام مهدی(عج) است. ظهور مدعیان یمانیت در تاریخ و مقبول افتادن دعوای آنان نزد بسیاری از مسلمانان؛ اصالت این حادثه را می‌نمایاند. با وجود این‌که تعدادی از احادیث، قیام یمانی را از زمره علائم مهم ظهور برشمرده‌اند، حتمی بودن آن اثبات‌پذیر نیست.

شخصیت یمانی

«یمانی»، لقب فردی است که بنا بر روایات، پیش از ظهور امام زمان(عج) قیام[1]و مردم را به سوی امام دعوت می‌کند. [2]اصل وجود یمانی در روایات شیعه اثبات شده است. بر پایه روایتی از امام صادق(ع) در کتاب الکافی قیام یمانی در کنار صیحه آسمانی، خروج سفیانی، قتل نفس زکیه و خسف بیداء، از نشانه‌های قبل از قیام قائم معرفی شده است.[3]اهل سنّت نيز احادیث مربوط به یمانی را با جزئیات بیش‌تری نقل کرده اند که البته با توجه به مبانی شیعه در پذیرش روایات، نمی توان به این احادیث استناد کرد. در فتن سليلى و فتن ابن حمّاد نامى از يمانى آمده است.[4] در روایات، چند لقب برای او آمده است؛ از جمله: «یمانی»[5]،«منصورالیمانی»،[6]«منصور»[7] «الخلیفة الیمانی».[8]

ویژگی های قیام یمانی

زمان خروج یمانی

دو دسته روایت در این زمینه وجود دارند: دسته اول دلالت دارند که خروج یمانی قبل از قیام سفیانی است[9] و دسته دیگر، قیام یمانی را مقارن قیام حضرت مهدی(عج) می دانند.[10]در این زمینه امام باقر(ع) می فرمایند:« ... در میان پرچم ها پرچمی هدایت یافته تر از پرچم یمانی نیست. او پرچم هدایت است؛ زیرا به سوی صاحبتان فرا می‌خواند».[11]

از این نكته آشكار می‌شود كه قیام وی با ظهور صاحب‌الامر(عج) همزمان است و مردم را به یاری آن حضرت فرا می‌خواند. در مجموعۀ روایاتِ نشانه‌های ظهور، سه روایت وجود دارند که علاوه بر دلالت بر تلاقی قیام یمانی با خروج سفیانی، آغاز این دو جنبش و جنبش خراسانی را دقیقاً در یک سال و یک ماه و یک روز بیان کرده اند. امام باقر(ع) در این خصوص فرموده‌اند:« ... خروجُ السفیانیِّ و الیمانیِّ والخراسانیِّ فی سَنَةٍ واحدةٍ فی شهرٍ واحدٍ فی یومٍ واحدٍ؛[12]خروج سفیانی و یمانی و خراسانی در یک سال و یک ماه و یک روز است.» از امام صادق[13]و امام رضا(ع) [14] نیز روایاتی در این زمینه وجود دارند.

محل خروج یمانی

در مورد محل و مکان خروج قیام یمانی، در روایات فریقین به شهرهایی همچون: صنعا، عدن،[15] كنده و منطقة ابین اشاره رفته است. البته روایات صنعا به حد استفاضه رسیده و هم از طریق شیعه و هم از اهل سنّت نقل شده اند.[16]

اقدامات یمانی

مقابله با سفیانی

از روایات شیعه و اهل سنت چنین استفاده می شود که یمانی و سفیانی درگیری خواهند داشت. هرچند در مورد جزئیات درگیری، روایات فریقین، متفاوت است.

عبید بن زراره حدیثی را از امام صادق(ع) روایت می کند که بر تقابل یمانی با سفیانی دلالت دارد. بر اساس روایت آن حضرت: «... کجا و چگونه خروج می‌کند؛ در صورتی که آن کس که چشم او را از کاسه در می‌آورد، هنوز از صنعا خروج نکرده است».[17]

همچنین در روایتی از امام صادق(ع) ، چنین آمده است:

«... پس یمانی، برای دفع شر سفیانی به پا خیزد و پس از جنگ‌های فراوان و درگیری‌های سخت، سفیانی می‌گریزد. یمانی او را دنبال می‌کند و جنگ‌ها و گریختن سفیانی بسیار شود. پس یمانی، سفیانی را شکست می دهد ...» .[18]

از میان اهل سنت ابن حماد از امام باقر(ع) چنین روایت کرده است: ...چون سفیانی بر ابقع و منصور یمانی پیروز شد...[19]

ابن حماد در حدیث دیگری از آن حضرت چنین نقل می‌کند:

«سپس منصور یمانی همراه با سپاهش از صنعا به سوی آن‌ها روانه می‌شود... او با اخوص [سفیانی] ملاقات می‌کند ... پس میانشان جنگ شدیدی رخ می‌دهد».[20]

با توجه به روایات مذکور که برخی از آنان از اهل سنت است ؛ وقوع درگیری بین سفیانی و یمانی ثابت می شود. با این ملاحظه که، در روایت نخست که از کتاب الغیبة نعمانی است؛ در کارزار میان یمانی و سفیانی، یمانی را پیروز میدان معرفی کرده‌اند؛ اما دو حدیث دیگر که در کتاب الفتن ابن حماد نقل شده‌اند، سفیانی را به عنوان پیروز یاد کرده‌اند. این تفاوت در قضاوت می‌تواند به این دلیل باشد که هر کدام از این روایات، گزارشگر درگیری میان سفیانی و یمانی در منطقه‌ای خاص و یا زمانی خاص می باشد. البته از دو روایت نخست استفاده می‌شود که یمانی مانعی جدی در برابر زیاده خواهی‌های سفیانی است.

فتح برخی مناطق

بر اساس روایاتی طولانی و البته با سندی ضعیف، جنبش یمانی، جنبشی ضعیف و محدود نیست؛ بلکه برخی از مناطق را در بر خواهد گرفت و در فراهم کردن فضایی مناسب برای ظهور و فعایّت های امام مهدی(عج) نقش خواهد داشت؛[21] اما با توجه به ضعف آن نمی توان دیدگاه پذیرفته ای از کارزار و فتوحات یمانی ارائه کرد.

یمانی و امام مهدی(عج)

در این‌ زمینه که آیا قیام یمانی پیش از ظهور به شکست منتهی می‌گردد، یا تا زمان ظهور ادامه می‌یابد و آیا یمانی محضر مبارک امام مهدی(عج) را درک می‌کند یا خیر؛ به دلیل فقدان روایات معتبر، نمی‌توان قاطعانه قضاوت کرد. در عین حال، در میان احادیث، به اتصال نهضت یمانی به زمان ظهور اشاره‌هایی وجود دارند. حذیفه در روایتی به رسیدن سپاهی هفتاد هزار نفری به محضر امام مهدی(عج) تصریح کرده است و چنین می گوید: «... امام مسلمین از اهل یمن درخواست کمک می کند. هفتاد هزار نفر از جانب یمن، از سوی رودهای عدن، در حالی که بند شمشیرشان از لیف است؛ به سمت او حرکت می کنند. آن ها در حالی که این زمزمه بر لبانشان نقش بسته است: « ما حقیقتا بندگان خداییم و از او مزد و رزقی طلب نمی کنیم» در ژرفای انطاکیه به مهدی(عج) می پیوندند.[22]

در برخی روایات به کشته شدن سفیانی و پسرش به دست یمانی تصریح ‌[23] و در روایتی هم به رحلت یمانی قبل از ظهور حضرت مهدی اشاره شده است.[24]

مدعیان دروغین یمانی

در ذیل نام برخی از مدعیان دروغین جریان یمانی از قدیم تا زمان معاصر را ملاحظه می کنید.

1. عبدالرحمان بن اشعث بن قیس بن معدی کرب‌کندی؛[25]
2. یزید بن ملهب؛[26]
3. عبد الرحمن بن محمد؛[27]
4. عبدالرحیم بن عبدالرحمان بن الفرس؛[28]
5. احمد اسماعیل بصری؛ [29]

پانویس

1. ↑محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۳-۲۵۲.
2. ↑همان، ص255و256.
3. ↑محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج8، ص 310.
4. ↑نجم الدین طبسی، تاظهور، ج2،ص382.
5. ↑محمد بن علی بن بابویه، صدوق، کمال الدین، ج1،ص 331 و ج2، ص650؛ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه ، ص252؛ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج8، ص225؛ محمد بن الحسن طوسی، الامالی ، ص661.
6. ↑علی کورانی و همکاران، معجم احادیث الامام المهدی، ج 4، ص 420 و421.
7. ↑محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه ، ص 39.
8. ↑علی کورانی و همکاران، معجم احادیث الامام المهدی(عج) ، ج2، ص54.
9. ↑محمد باقرمجلسی، بحار الانوار، ج52، ص210و245.
10. ↑نعیم بن حماد، الفتن، ص273.
11. ↑محمد بن ابراهيم نعمانى، الغيبة ص256.
12. ↑همان، ص361، باب14، ح13.
13. ↑محمد بن الحسن طوسی، الغیبة، ص446.
14. ↑محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبـة ، ص171
15. ↑احمد بن جعفربن منادی، الملاحم، ص53.
16. ↑مهدى حمد فتلاوى،رايات الهدى و الضلال في عصر الظهور، ص100.
17. ↑محمد بن ابراهیم نعمانی نعمانی، الغیبة، ص388، باب14، ح60. ...أنّی یخرج ذلک و لمّایخرج کاسِرُ عَینَیه بصنعاء؛
18. ↑محمد میر لوحی سبزواری، کفایة المهتدی فی معرفة المهدی ، ص648.
19. ↑علی کورانی و همکاران، معجم احادیث الامام المهدی، ج3، ص275. اذا ظهرَ السفیانیُّ علی الابقعِ والمنصورِ الیمانیِّ...
20. ↑همان، ص276.... ثم یسیرُ الیهم منصورُ الیمانیُّ من صنعاءَ بجنوده... فَیَلتقی هو و الأخوص... فیکون بینهما قتالٌ شدیدٌ.
21. ↑نعیم بن حماد مروزی، الفتن، ص253
22. ↑علی کورانی و همکاران، معجم احادیث الامام المهدی ، ج1، ص357.
23. ↑محمد میر لوحی سبزواری، کفایة المهتدی ،ص650.
24. ↑همان، ص648.
25. ↑علی بن حسین مسعودی، التنبیه و الاشراف، دار الصاوی، ص۲۷۲؛
26. ↑محمد ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ج۴، ص۱۹۱.
27. ↑همان، ج4، ص148.
28. ↑همان، ج۶، ص۳۳۶.
29. ↑محمد شهبازیان و مهدی یوسفیان، «بررسی برخی ادله روایی احمد بصری یمانی دروغین»، ص۶۳.

منابع

1. ابن بابويه، محمد بن على، عيون أخبار الرضا(ع) - تهران، چاپ: اول، 1378ق.
2. ______، کمال الدین و تمام النعمه، دار الکتب الاسلامیه،قم، 1395 ش.
3. ابن خلدون، عبد الرحمان بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الاکبر، تحقیق: خلیل شحادة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
4. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر للطباعة و النشر، بیروت، 1414 ق.
5. بحرانى، سيد هاشم بن سليمان، البرهان في تفسير القرآن - قم، چاپ اول، 1374 ش.
6. سلیمیان، خدامراد، بررسی تحلیلی روایات نشانه های ظهور، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، چاپ اول، 1398 هجری شمسی.
7. طوسى، محمد ابن الحسن، الغیبه، قم، مؤسسه معارف اسلامى، 1411 هجرى قمرى‌.
8. _______، الأمالی، دار الثقافة، 1414ق.
9. طبسی، نجم الدین، تاظهور، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود ، قم، 1388ش.
10. فتلاوى، مهدى حمد، رايات الهدى و الضلال في عصر الظهور، 1جلد، دار المحجة البيضاء - بيروت ، چاپ اول، 1420 ه.ق.
11. کورانی، علی و همکاران، معجم احادیث الامام المهدی(عج) ، ۱۴۱۱ق.
12. متقی، علی بن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، موسسة الرساله، بیروت، 1409ق.
13. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
14. مروزی، نعیم بن حماد، الفتن، تحقیق ابو عبد الله ایمن محمد محمد عرفه، المکتبة التوفیقیه، بی جا، بی تا.
15. مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح: عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دار الصاوی، بی‌تا.
16. ميرلوحى سبزوارى، محمد بن محمد، كفاية المهتدي في معرفة المهدي«اربعين مير لوحى قدس سره»، 1جلد، دار التفسير - قم، چاپ اول، 1426 ه.ق.
17. مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1360ش.
18. نعمانى، محمد بن ابراهيم، الغيبة ، مكتبة الصدوق - تهران، چاپ اول، 1397 ه.ق.
19. یوسفیان، مهدی و محمد شهبازیان، «بررسی برخی ادله روایی احمد بصری یمانی دروغین»، در مجله مشرق موعود، شماره۲۷، پاییز ۱۳۹۲ش.

برگرفته از

1. تاملی در نشانه های حتمی ظهور، نصرت الله آیتی.