دعای عهد

دعای عهد، از دانشنامه مجازی ویکی مهدویت

دعاى عهد، از دعاهاى مشهورى است كه خواندن آن در عصر غيبت ولىّ عصر (عج) تأكيد شده است.

این دعا در منابع گسترده ای مانند المزار الکبیر[۱]، مصباح الزائر[۲]، البلد الامین و المصباح کفعمی، [۳] وبحار الانوار مجلسی[۴] نقل شده است‌. گستردگی نقل دعا در منابع مختلف نشان از اعتماد علماء به این دعا است.

امام صادق(ع) در فضیلت دعا قبل از بیان آن می‌فرمایند: «هرکس چهل صبح با این عهد خدا را بخواند؛ از یاران قائم ما(عج) بوده، اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خدای تعالی او را از قبرش خارج کرده و به شمار هر کلمه هزار کار نیک به او عطا و هزار کار بد از او محو ‌کند.»[۵]

دعای عهد از جمله دعاهایی است که بر تکرار خواندن آن تاکید شده است. مداومت بر دعا این خاصیت را دارد که انسان را در زمره رجعت کنندگان دوران ظهور قرار می‌دهد. برخی روایات به عمومی نبودن رجعت تصریح کرده و در کنار رجعت ائمه اطهار، قط مومن محض و مشرک محض را به عنوان رجعت کننده معرفی کرده‌اند.[۶] وعده امام صادق(ع) نسب به رجعت کسی که با دعای عهد به مقامات این دعا دست یافته است نشان از آن دارد که دعای عهد آن چنان ظرفیتی دارد که قادر است انسان را در مدت بسیار کوتاهی به درجه مومن محض و شیعه خالص برساند. باقی ماندن بر عهد با امام با این دعا پاداش دیگری در پی دارد که به تعداد کلمات تلاوت شده از دعا خداوند متعال هزار حسنه به او عطا نموده و هزار گناه از او را طوری پاک می‌‌کند که محو شده و اثری از آن باقی نماند.

درک فضائلی که برای ادعیه یا سور قرآنی بیان شده است، به صرف خواندن و لقلقه زبانی نیست بلکه تلاوت مقدمه نفوذ در قلب و نفوذ در قلب به منظور عمل کردن و پایبندی به آن است. سالکی که می‌خواهد با دعای عهد رفعت یابد، باید ملتزم به آداب و شرایط دعا بوده و به عهدی که می‌بندد پایبند بماند و آن را در زندگی به کار ببندد.

نامگذاری دعا به «عهد» از روایت امام صادق(ع) در فضیلت این دعا برداشت شده است. حضرت فرمودند: «هرکس چهل صبح با این عهد خدا را بخواند...»[۷] عنوان عهد در ادعیه دیگری وجود دارد؛ مثل دعایی که از امام باقر(ع) نقل شده و سید بن طاووس; از آن به دعای عهد تعبیر می‌کند. [۸]

هر دعا آغاز و میانه و پایانی دارد که به مانند زنجیر به یکدیگر متصلند. بدست آوردن پیوند بین قسمت‌های مختلف یک دعا گاهی سهل و آسان است و با اندک تاملی بدست می‌آید اما گاهی نیازمند دقت فراوان است. دعای عهد از جمله دعاهایی است که کشف پیوند بین فرازهای آن آسان نبوده و به نوع تبیین فرازها بستگی دارد. تبیین‌های مختلفی در شروح برای پیوند بین فرازها شده است که تلاش شده، وجه جمع آنها ارائه شود. بر اساس تبیین صورت گرفته از فرازها این دعا از هشت بخش تشکيل شده است.

بر اساس تبیین صورت گرفته از فرازها این دعا از هشت بخش تشکيل شده است :

آغاز این بخش با عبارت اللَّهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظِيمِ و پایان آن با عبارت وَ رَبَّ الْمَلَائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ، وَ الْأَنْبِيَاءِ وَ الْمُرْسَلِينَ می‌باشد. پنج مرتبه واژه رَبَّ با متعلقهای مختلف آمده است و دو مرتبه از خداوند به مُنْزِل تعبیر شده است که یکی به نزول تورات و انجیل و زبور و دیگری به نزول قرآن اشاره دارد.

این بخش با فراز «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ» آغاز می‌شود. در این بخش صفت حیّ از صفات خداوند تکرار شده است که با موضوع رجعت که در ادامه خواهد آمد و در فضیلت دعا، امام صادق(ع) به مداومت کننده بر دعا وعده دادند، بی‌ارتباط نیست.[۹] ذاتی می‌تواند حیات‌بخش باشد که خود حیات داشته و بالذات حیّ باشد. زنده شدن دوباره در همین عالم با اراده خداوند حیّ قادر صورت می‌پذیرد.

فراز «اللَّهُمَّ بَلِّغْ مَوْلَانَا الْإِمَامَ الْهَادِيَ الْمَهْدِيَّ» آغاز این بخش است که صلوات و سلامی خاص به حضرت است. سلام گاهی فردی و گاهی جمعی و نیابتی است. سلام جمعی ظاهرش یک سلام است اما چون به نیابت از افراد متعدد صورت می‌گیرد گویا به تعداد افراد شریک شده در سلام، خدمت امام تحیت و درود فرستاده می‌شود. خاصیت دیگر توسعه افرادی دادن به سلام، نگرش وسیع و جهانی است که برای سالک پدید می‌آید و کمک می‌کند تا او را از منیّت و خودبینی رها نماید.

تجدید عهد به معنای تازه‌سازی و یادآوری عهد است و منظور اقرار و پایبدی به عهدی است که قبلا از انسان گرفته شده است و صرف جدید سازی عهد روزهای گذشته نیست. این عهد چه بسا همان میثاقی باشد که در آیه ۱۷۲ سوره مبارکه اعراف بدان اشاره شده است.[۱۰] میثاقی که ذرّیه آدم جملگی به آن پاسخ مثبت داده‌اند و شامل ربوبیت الهی و رسالت نبوی و امامت علوی است و پذیرش ولایت معصومین: می‌باشد.[[۱۱]۲] در دل عهد مهدوی و پیمان با امام عصر(عج)، توحید و نبوّت و امامت دیگر معصومین: نهفته شده و جای هیچ گونه تردیدی نیست. نظیر این جامعیت در زیارات مهدوی نیز مشاهده می‌شود. به طور مثال در زیارت آل یاسین شاهد گرفتن امام مهدی(عج) بر توحید و نبوت و امامت تک تک ائمه: بیان شده است.[۱۲]

نظرات نسبت به این بخش متفاوت است و با دو زاویه می‌توان به آن نگاه کرد:

درخواستهایی که با عبارت «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنْ أَنْصَارِهِ» آغاز می‌شود جملگی مفاد عهدنامه‌ای هستند که در در فراز گذشته مطرح شد. یاریگری، معاونت با حضرت، دفاع ازحریم ایشان، امتثال اوامر ایشان، حمایتگری و دیگر موارد مفاد عهدنامه هستند که باید به آنها عمل شود و شخصی که با حضرت مهدی(عج) عهد می‌بندد باید همه موارد ذکر شده را نسبت به امام تضمین نماید.

موارد هشتگانه بیان شده در قالب درخواست، مقاماتی هستند که شامل حال بیعت کننده با امام می‌شود. یعنی کسی که در عهد با امام صداقت داشته و در این راه استقامت ورزد به این مقامات دست خواهد یافت و به عبارت دیگر صداقت در بیعت با امام و پایداری و استقامت در این راه، نیل به مقامات هشتگانه را در پی دارد. سالک با درک این مقامات به جایی می‌رسد که همه وجودش وقف حضرت شده و حاضر است جان خویش را در راه اهداف امامش فدا نماید.

از مسلمات اعتقادی شیعه موضوع رجعت است. رجعت در لغت به معنای رد و تکرار و بازگشت[۱۳]و در اصطلاح به معنای بازگشت به دنیا بعد از مرگ در زمان ظهور حضرت مهدی(عج) است.[۱۴] فرازی از دعا که در آن درخواست رجعت مطرح می‌شود بدین گونه است: «اللَّهُمَّ إِنْ حَالَ بَيْنِي وَ بَيْنَهُ الْمَوْتُ الَّذِي جَعَلْتَهُ عَلَى عِبَادِكَ حَتْماً مَقْضِيّاً، فَأَخْرِجْنِي مِنْ قَبْرِي، مُؤْتَزِراً كَفَنِي، شَاهِراً سَيْفِي، مُجَرِّداً قَنَاتِي، مُلَبِّياً دَعْوَةَ الدَّاعِي فِي الْحَاضِرِ وَ الْبَادِی» هر چند از واژه رجعت استفاده نشده اما خروج از قبر در حالی که کفن بر دوش و شمشیر آخته و نیزه آماده باشد، گویای رجعت به دنیا برای یاری حضرت است. با اطمینان به وعده امام صادق(ع) بر خروج از قبر در اول دعا، همان وعده در این فراز درخواست می‌شود.

این بخش با فراز «اللَّهُمَّ أَرِنِي الطَّلْعَةَ الرَّشِيدَةَ» آغاز می‌شود. هر چند در این فراز، نمایان شدن چهره حضرت برای شخص دعا کننده درخواست شده و برای وحدت سیاق به صیغه متکلم وحده آمده اما منظور این است که خداوند جمال حضرت را بر همگان نمایان کند و با ظهور حضرت همگان از این فیض بهره‌مند شوند.

وقتی امام معصوم بر جهان حاکم شود و عدالت فراگیر شود، آثار و برکات آن نمایان خواهد شد. برخی از برکات که در این بخش بیان شده عبارتند از:

1. آبادانی همه سرزمین‌ها «وَ اعْمُرِ اللَّهُمَّ بِهِ بِلَادَكَ»
2. جان‌گرفتن بندگان و گسترش بندگی«وَ أَحْيِ بِهِ عِبَادَكَ»
3. محو و نابودی کامل باطل «لَا يَظْفَرَ بِشَيْ‌ءٍ مِنَ الْبَاطِلِ إِلَّا مَزَّقَهُ»
4. استقرار کامل حق و حقیقت «وَ يُحِقَّ الْحَقَّ وَ يُحَقِّقَهُ»
5. بازگردان احکام تعطیل شده قرآن «وَ مُجَدِّداً لِمَا عُطِّلَ مِنْ أَحْكَامِ كِتَابِكَ»
6. استحکام شعائر دین و سنت‌های نبوی «وَ مُشَيِّداً لِمَا وَرَدَ مِنْ أَعْلَامِ دِينِكَ، وَ سُنَنِ نَبِيِّكَ»

برخی از شروح دعا به شرح ذیل می باشند:

1. زندگی مهدوی در سایه دعای عهد، محسن قرائتی، قم، بنیاد فرهنگی مهدی موعود، ۱۳۹۲
2. شوق عهد شرح دعای عهد، مجتبی کلباسی، تهران بنیاد قرآن وعترت
3. شرح دعای عه، حمد هرندی، میقات
4. پیمان سپیده دمان، سید حسین حسینی، تهرا، رکزفرهنگی انتشاراتی منیر، ۱۳۹۲
5. نجوای منتظران (دعای عهد )، مهدی قاسمی منفر، رهنگ مکتوب
6. میثاق وسپیده دریافتی از دعای عهد، سعید مقدس، تهران مکیال